فیلم فجر ۲۶ در یک نگاه: سیمرغ ها به کجا می روند؟

بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر بدون شک رکورد دار خبرسازی در دنیای فرهنگ و هنر ایران طی هفته های گذشته بوده است.
بیست و ششمین جشنواره فیلم فجر با همه فراز و نشیب‌ها به پایان رسید. این جشنواره از ۱۲ بهمن با نمایش "۱۴۰۸" اثر میکائیل هافستروم آغاز شد و در پنج روز اول تا ۱۷ بهمن ، فقط به نمایش آثار بخش بین‌الملل پرداخت.
جشنواره امسال شاید یکی از پرحاشیه ترین جشنواره های فیلم فجر بود زیرا از همان ابتدا که بسیاری از فیلم ها برای حضور خود با سدی به نام هیئت انتخاب روبرو شدند، مشخص شد سیمرغ های فجر امسال رنگ وبوی دیگری دارد.
عدم برنامه ریزی مناسب برای نمایش فیلم ها، کیفیت بد صدا و تصویر در سالن های قدیمی سینماها، بیانیه های اعتراض آمیز بسیاری از کارگردانان و تهیه کنندگانی که اثر هاشان برای شرکت در جشنواره انتخاب نشد و یا با اصلاحیه هایی مواجه شدند که فرار را بر قرار ترجیح دادند، جلوگیری از پخش فیلم های خوبی که به گفته همگان یکی از بخت های دریافت سیمرغ بودند،... همه و همه دست به دست هم داد تا بیست وششمین جشنواره بین المللی فیلم فجر طوری برگزار شود که به اعتقاد بیشتر صاحب نظران و تماشاگران ، یکی از کم کیفیت ترین جشنواره ها باشد.
جایگزین شدن "باد در علفزار می پیچد" به جای "آواز گنجشک ها" به علت حضور فیلم مجیدی در بخش مسابقه جشنواره برلین و آماده نشدن "فرزند خاک" و "استشهادی برای خدا" از دیگر نکات نمایش فیلم ها در بخش بین الملل بودند. هر چند ، چند فیلم خارجی هم بدون اعلام قبلی جابجایی و تغییر زمان پخش داشتند، زیرنویس برخی فیلم ها اشکال داشت و ...جالب تر آن که فیلم "۱۴۰۸" اصلاً زیرنویس نداشت!
در شش روز دوم هم که به نمایش آثار ایرانی اختصاص داشت، ارائه نشدن یک برنامه کلی و عدم اطلاع رسانی روز به روز برای نمایش فیلم های ایرانی، از نقاطی بود که بیش از هر چیز به حاشیه ها و رسیدن و نرسیدن فیلم های ایرانی باز می گشت و البته مشکل ساز بود.
آثاری همچون "خاک آشنا"، "صد سال به این سال ها"، "دایره زنگی"، "قرنطینه"، "سایاب"، "سفر به سرزمین دور"، "شب حورا" و "هر شب تنهایی" هر کدام به دلیلی از فهرست نمایش خارج شدند ، فیلم "دلشکسته" هم تنها جایگزین این آثار بود.
فیلم های "استشهادی برای خدا"، "تنها دو بار زندگی می کنیم" و "فرزند خاک" هم طبق پیش بینی ها بدل به پدیده های جشنواره امسال شدند و توانستند مورد توجه قرار بگیرند. افتتاح سینما آزادی چهارشنبه ۱۷ بهمن با نمایش فیلم "آن مرد آمد" اتفاق افتاد و یک سالن این سینما به چرخه سینماهای نمایش دهنده آثار ایرانی جشنواره فجر پیوست.
مراسم اختتامیه بیست وششمین جشنواره بین المللی فیلم فجر با حضور انبوهی از مردم و نه سینماگران برگزار شد. ورود به سالن برنامه حکایت جالبی داشت. محافظانی که با لباس های یکدست سیاه کنار در های سالن ایستاده بودند که قد و قواره های آنها گاهی تمام طول و عرض در ها را می گرفت و به راحتی می توانستند مانع هجوم جمعیتی انبوه به داخل سالن شوند.
این جمعیت بالاخره و با زحمات فراوان توانستند خود را به سالن برگزاری مراسم اختتامیه برسانند اما ناباورانه با این مسئله مواجه شدند که هیچ یک از هنرمندان مورد علاقه آنها ، به نشانه ی اعتراض به برگزار کنندگان جشنواره ، در سالن حضور ندارند تا آنها بتوانند از نزدیک با آنها گفت وگو کنند!
شهیدی فر که اجرای مراسم اختتامیه را به عهده او گذاشته بودند، بدون فوت وقت برنامه را شروع کردو به گفته او هیچ سخنرانی برای این مراسم پیش بینی نشده بود!!
نکته جالب توجه ،در این جا بود که امسال اسامی برگزیدگان بسیار زودتر از حد معمول هر ساله لو رفت و صدا وسیما هم سنگ تمام گذاشت و در اخبار علمی، فرهنگی وهنری شبکه دو سیما اسامی تمام برگزیدگان اعلام شد و خبرگزاری ها هم با هماهنگی روابط عمومی جشنواره اسامی را بر روی سایت خود قرار دادند و همه چیز مهیا شده بود تا بی هیجان ترین مراسم اختتامیه جشنواره فیلم فجر در تاریخ جمهوری اسلامی ایران رقم بخورد.
تقسیم جایزه های امسال هم برای خود حکایتی داشت .چون به گفته بسیاری از سینماگران و حتی آنهایی که موفق به دریافت سیمرغ بلورین شدند، جای خیلی ها در این مراسم خالی بود. آنهایی که شاید اگر فیلمشان در جشنواره حضور داشت به طور یقین یکی از سیمرغ ها متعلق به آنها بود.
"مهتاب نصیرپور" در هنگام دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن برای فیلم «فرزند خاک» در سخنانی که رنگ هیجان و در عین حال ناراحتی با خود داشت. گفت: تشکر می کنم از هیئت داوران که به من این جایزه را دادند. جایزه چیزهای زیادی را به خاطرم آورد. من فراموش نمی کنم بسیاری از سینماگران بودند که فیلمشان از شرکت در بخش مسابقه جشنواره امسال بازماند.
وی افزود: فراموش نمی کنم زحمت و تلاش بازیگرانی که کارشان در جشنواره شرکت داده نشد. شاید آنها یکی از برگزیدگان جشنواره امسال بودند. فراموش نمی کنم تمام عوامل فیلم "فرزند خاک" را که به من اعتماد کردند و توانستم در این فیلم بازی کنم.
نصیرپور ادامه داد: فراموش نمی کنم که این فیلم در شهری ساخته شد که حتی یک مسافرخانه هم نداشت که گروه بتواند در آنجا اقامت کند و تنها مردم پاوه بودند که گروه ما را به گرمی پذیرفتند و من جایزه خودم را به آنها اهدا می کنم تا صرف امور رفاهی برای مردم این شهر شود.
"حسن حسندوست" هم که برای تدوین سه فیلم نامزد شده بود و توانست برای «آواز گنجشک ها» سیمرغ بلورین را دریافت کند، دل پری از جشنواره فیلم فجر داشت و در سخنانی که بوی انتقاد و ناراحتی می داد، گفت: من ۹ سال بود که در جشنواره فجر نبودم و در این مدت چند بار نامزد شدم اما جایزیه نگرفتم امسال که موفق شدم بعد از این همه سال برگزیده شوم متاسفانه همکارانم حضور نداشتند تا جایزه گرفتن من را ببینند.
وی افزود: بسیاری از همکاران من امسال بنا به دلایلی فیلمشان در جشنواره حضور نداشت و این نامردی است که من باشم و آنها نباشند. من خیلی دلم می خواست که آنها در کنار من نظاره گر جشن امسال می بودند.
حسندوست در ادامه ، گفت : سینمای ایران معضلات بسیاری دارد و من از مادرم خواسته ام دعا کند تا مشکلات سینما وجشنواره فیلم فجر حل شود!
در مراسم امسال «محمدرضا جعفری جلوه» معاون سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مجید شاه حسینی دبیر بیست وششمین جشنواره بین المللی فیلم فجر حضور داشتند اما آنها هم ترجیح دادند سکوت کنند !
«محمدحسین صفار هرندی» وزیر فرهنگ وارشاد اسلامی هم در دقایق پایانی به مراسم آمد!
از دیگر نکات قابل توجه مراسم اختتامیه بیست وششمین جشنواره بین المللی فیلم فجر این بود که «محسن علی اکبری» تهیه کننده فیلم "همیشه پای یک زن در میان است" هنگام دریافت جایزه خود و همکارانش که توانسته بودند با بیش از ۷۳ درصد آراء جایزه فیلم برگزیده مردمی را از آن خود کنند، خطاب به حضار گفت: همکارانی که فیلمشان امسال در جشنواره حضور نداشت، نگران نباشند که نبودند ،چون فیلم ما هم که بود وضعیت بهتری نسبت به بقیه نداشت توسط هیئت داوران اصلا دیده نشد!!!
پس از پایان مراسم همه حاضران با خود کلنجار میرفتند که سیمرغ بازیگر نقش اول مرد واقعا حق "امین حیایی" بود یا "رضا ناجی" شهرستانی ؟
فیلم "به همین سادگی" را باید رکورد دار در دریافت دو جایزه مشابه از بخش بین الملل و سینمای ایران در جشنواره دانست. فیلمنامه این فیلم به قلم شادمهر راستین و سیدرضا میرکریمی ،سیمرغ بلورین هر دو بخش را به خود اختصاص داد. جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن، بهترین فیلم، بهترین کارگردانی بخش مسابقه سینمای آسیا و ... از دیگر جوایز این فیلم بودند.
"کنعان" را هم باید ناکام بزرگ جشنواره فجر بیست و ششم دانست که در بخش بین‌الملل دیپلم افتخار فیلم مردمی را برد و در بخش مسابقه سینمای ایران تنها برای بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین بازیگر نقش مکمل زن ، نامزد شد ولی جایزه هیچکدام را به دست نیاورد. فیلم "تنها دو بار زندگی می کنیم" هم هر چند مورد توجه قرار گرفت و یکی از پدیده های جشنواره لقب گرفت، اما به رغم نامزد شدن به عنوان بهترین فیلم اول ، جایزه ای به دست نیاورد.
فیلم "آواز گنجشک ها" هم با وجود خارج شدن از بخش بین الملل و رقابت در بخش مسابقه سینمای ایران توانست جوایزی را به خود اختصاص دهد و به نوعی پیش درآمدی بر موفقیت احتمالی این فیلم در جشنواره برلین را رقم بزند. کسانی که سینمای مجیدی را دوست ندارند، با این فیلم هم ارتباط برقرار نکردند که جای شگفتی نیست.
شگفتی جایی است که برخی سلایق برگزار کنندگان جشنواره برلین را در مقام قیاس با خود وارونه جلوه دادند که معلوم نیست این قیاس در جهت کمرنگ کردن اعتبار جشنواره برلین است یا سینمای مجیدی؟ چون به نظر می آید سینمای مجیدی توانسته زبان جهانی خود را پیدا کند، چه برخی را خوش آید و چه نیاید!
نمی‌توان این نکته را نادیده گرفت که اسامی فیلمسازان بزرگ در هر جشنواره به چشم می‌آید و فیلم‌های آنها دیده می‌شود، اما مجیدی در تمامی دوره‌ها با مدیریت‌های متنوعی روبرو بوده است و یک فیلمساز نمی‌تواند با همه مدیریت‌ها هماهنگ باشد! هرگز یک فیلمساز معتبر، به صرف تایید یکساله در سایه مدیران، سابقه سال‌ها کارش را زیر سؤال نمی‌برد.
درمجموع ، امسال «آواز گنجشک‌ها»،«به همین سادگی» و «فرزند خاک» جزو فیلم‌های خوب بودند، فیلم‌های دیگر نیز همچون «انعکاس» به لحاظ طرح فیلمنامه، «شب» و تا حدی فیلم «کنعان» به نسبت موضوعی که به آن پرداخته بودند، قابل بررسی بود.
«به همین سادگی‌» اثری با ساختارهای محکم بود.این فیلم علی‌رغم داشتن موضوع نه چندان پرکشش و فاقد اوج و فرود، دارای عناصر و کاراکتر تعریف شده‌ای است که به قراردادهایی که برای مخاطب می‌گذارد، تا انتها پایبند است.
ازدیگر سو «آواز گنجشک‌ها» فیلمی انسانی است.داستان فیلم قصه ساده‌ زیاده خواهی انسان را بیان می‌ کند... این که خواسته‌های انسان را پایانی نیست و هر چه بیشتر به‌دست می‌آورد، بیشتر می‌طلبد.
طرح این موضوع که «هر چه کنی به خود کنی» را در این فیلم مجیدی می‌توان دید که نمونه آن را در سکانس چراغ قرمز فیلم می‌دیدیم که پس از آن ناخواسته دچار حادثه و خانه نشین می‌شود و این تقابل امسال، در فیلمی مثل «انعکاس» به نحو دیگری وجود داشت.
داستان «آواز گنجشک‌ها» در فضایی بکر می‌گذشت و لوکیشن طراحی شده‌ای داشت، در حالی که این اتفاق در اغلب فیلم‌ها دیده نمی‌شد. مجیدی حتی سرمایه‌گذاری سنگینی برای ساخت لوکیشن فیلم کرده بود .او سال قبل ، در مزرعه فیلم ، گندم کاری کرده بود که بتواند در آن فیلمبرداری کند.
فیلم «مجیدی» تصویر روشنی از ایران می‌دهد و انسانی را به نمایش می‌گذارد که با کوچکترین نیازی، به بیراهه کشیده شده است.
به هر حال جشنواره فیلم فجر تمام شد و برندگان ، جوایز را به خانه بردند. عده‌ای شاد و دیگرانی امیدوار به گرفتن جایزه در سالهای بعد ماندند.
بیست و ششمین جشنواره‌بین‌المللی فیلم فجر درحالی پایان یافت که همچنان تولید و عرضه ی آثار کیفی و جذاب به عنوان دغدغه دست‌اندرکاران سینما مطرح است.
ازسویی تفکیک بخش بین‌الملل و ملی به‌عنوان نخستین تجربه ی اجرایی، نکاتی را پیش روی دست‌اندرکاران این رویداد قرارداد و لزوم کاستن از حجم جشنواره و تثبیت جایگاه بخش‌های رقابتی را بیش از پیش یادآور شد.
جشنواره امسال همچنین ظرفیت‌های جدید برای فیلمسازی نظیر محمد علی آهنگر با فیلم "فرزند خاک" و بهنام بهزادی با فیلم "زندگی در میان ابرها " را معرفی کرد.
بیش از ‪ ۹۰‬اثر ایرانی متقاضی بخش اصلی رقابتی این دوره بودند که تنها ‪ ۲۴‬اثر طبق ضوابط می توانست در چرخه رقابت جای گیرد.
از سویی توجه به سینمای امید و هویت گرا در این جشنواره به عنوان رویکرد غالب سینما در سال آتی، پررنگ و ترکیب جوایز نشانگر این توجه در جشنواره فجر بود.
سال جدید سینمایی آغاز شده است و به قول بعضی ها ، باز روز از نو روزی از نو...روز را با امید و روزی را با تعهد و تخصص در سینما پی بگیریم...

محمد علی محرابی

منبع : پایگاه خبری ـ تحلیلی فرارو