سینمای بالیوود؛ حرکت به سوی ابتذال

اعتراضات گسترده مردم هند به ساخت چند فیلم پرسر و صدا و وقیح، توجه عموم شهروندان هندی را به موضوع استحاله سینمای سنتی و بومی کشورشان، معطوف نموده است. نویسنده با اشاره به تغییرات به وجود آمده در نمایش صحنه‌های رقص و خوانندگی زنان، همراه با برهم خوردن الگوهای سنتی پوشش، طراحی صحنه و ریتم رقص‌ها، معتقد است که اختلافات فکری سنت‌گرایان و کارگردانان غربگرا، باید سرانجام در مجامع علمی و فرهنگی و نه به وسیله آتش زدن تصاویر و عروسک‌های بازیگران، حل و فصل گردد.
به سختی می‌توان تصور کرد که بوسیدن دو نفر در یک جمع عمومی، به برپایی راه پیمایی‌های مردمی منجر شود. اما این همان اتفاقی است که در آوریل گذشته و در یک گردهمایی مردمی آگاه‌سازی با موضوع بیماری ایدز و به دنبال بوسیدن ستاره سینمای بالیوود شیلپاشیتی توسط ریچاردگری روی داد. تظاهر کنندگان هندی با سوزاندن تصاویر و آدمک‌های گری و شیتی، تهدید به تحریم فیلم‌های آنان نمودند. عده‌ای نیز خواستار محاکمه این دو نفر به دلیل پایمال نمودن ارزش‌های فرهنگی هند گردیدند.
سال‌هاست که ما شاهد فراز و نشیب‌های زیادی پیرامون نمایش سکس و جنسیت در فیلم‌های هندی هستیم. گروه‌های رادیکال هند، همواره اعتراض خود را به رشد فزاینده نمایش صحنه‌های سکسی در فیلم‌های ساخته شده در کشورشان اعلام می‌نمایند. هر چند بیش از هر چیز، ما شاهد یک شکاف فکری در عرصه فرهنگی و اجتماعی هند هستیم. سنت گرایان از یک سو افزایش رویکرد کارگردانان بالیوود به ساخت فیلم‌های سکسی را نشان از نفوذ فرهنگ غرب در جامعه امروز هند می‌دانند و از سوی دیگر عده ای معتقدند، صحنه‌های عشق بازی، جزو لاینفک سینمای ملی آنان است.
البته چنین بحث‌هایی در کانون توجه جوانان قرار ندارد. آنان با توجه به ارقام فروش یک فیلم و صحنه‌های به نمایش درآمده بر روی پرده نقره‌ای، به قضاوت در مورد یک اثر می‌پردازند. به هرحال، چنین مجادله‌هایی نشان می‌دهد که سنت‌گرایان محافظه‌کار شبه‌قاره، نمی‌توانند راز علاقه مفرط جوانان به این فیلم‌های نوظهور را دریابند. من معتقدم که جوانان هندی نیز نظیر شهروندان آمریکایی، در حال پذیرش این استانداردها هستند، هر چند خواهان حفظ سنت های دیرپای فرهنگی خویش هم می‌باشند.
همه ساله در این کشور، بیش از ۶۰۰ فیلم سینمایی ساخته می‌شود که این رقم، ۵۰ % بیش از کل آثار ساخته شده توسط کارگردان‌های آمریکایی می‌باشد. شهر بمبئی، پایتخت فیلم‌سازی هند به شمارمی رود. بخش اعظم آثار تولید شده، موزیکال بوده و همیشه نیز پایان خوشایندی دارند.
از دیرباز روایت داستان‌های عاشقانه در سینمای هند، موضوعی رایج بوده است، اما روش‌های به تصویر کشیده شدن چنین روابطی، در سال‌های اخیر با تغییراتی همراه بوده است. مثلاً در سال‌های دهه سی تا چهل و پنجاه میلادی، فیلم‌هایی با خوانندگی بازیگران و یا همخوانی آنان ساخته می‌شد و دست در دست یکدیگر نهادن بازیگران زن و مرد و یا نگریستن به چشم‌های طرف مقابل، مشخصه اصلی آن دوره به شمار می‌رفت. در سال‌های دهه‌های شصت تا هشتاد میلادی، لمس کردن، به آغوش کشیدن و درنهایت، نوازش طرف مقابل، به روابط عاشقانه به تصویر کشیده شده، افزوده شد، اما تماشاگران هیچ گاه شاهد صحنه بوسیدن در آثار سینمای هند نبودند.
با آغاز دهه نود میلادی، کارگردانان یک گام دیگر به سوی تغییر در روش‌های پیشین برداشتند. در فیلم‌های این دوره، بازیگر زن و مرد به سوی یکدیگر حرکت می‌کردند، همدیگر را در آغوش می‌کشیدند، اما پیش از بوسیدن، بازیگر زن خود را از بازیگر مرد جدا می‌ کرد. در تعدادی دیگر از آثار نیز با قطع تصویر، درست پیش از صحنه‌های بوسیدن و یا لب گرفتن، بقیه ماجرا را به قوه تخیل تماشاگران واگذار می‌نمودند. البته با وجود چنین تغییراتی، بسیاری از افراد به کسل‌کننده بودن این فیلم‌ها معترض بودند.
فراموش نکنیم که از سال‌های دهه نود میلادی به بعد، مفهوم بازیگر نقش «دختر» نیز در آثار سینمای هند تغییر یافت. در فیلم‌های سنتی بالیوود و در یکی از سکانس‌های اولیه، بازیگر نقش دختر با آوازخوانی و رقص خود، زمینه علاقه‌مند شدن تماشاگران به مشاهده ادامه فیلم را فراهم می‌نمود. در عین حال، ما شاهد رقص آرام و سماع‌گونه بودیم که از جنبه‌های سکسی عاری بود.
اما در دو دهه اخیر، شاهد رشد سریع نمایش جنسیت زنان در فیلم‌های سینمای هند هستیم. گویی تلاش برای غربی شدن، بیش از هر چیز در پوشیدن لباس‌هایی کوتاه و تنگ که بیش از همیشه شکم و پستان‌ها و پاهای زنان بازیگر را نشان می‌دهند، تجلی کرده است. سریع‌تر شدن ریتم رقص‌ها نیز یکی از مسائلی می‌باشد که با نگاهی به فیلم‌های چند دهه اخیر، کاملاً مشهود است. (البته این تغییرات برای بینندگان فیلم‌های سنتی سینمایی هند، در مقایسه با شهروندان غربی، بسیار ملموس‌تر است.)
امروزه، مسایل جنسی در کانون توجه فیلم سازان هندی که باید در بازاری پررقابت به فعالیت بپردازند، قرار گرفته است. صحنه‌های رقص در جای جای فیلم‌ها گنجانده شده و رقص‌ها نیز سکسی‌تر از گذشته‌اند. لباس‌های زنان رقاص، روز به روز وقیح‌تر می‌شود و رقص‌های مختلط مردان و زنان، به جمع این تغییرات بدعت‌آمیز افزوده شده است. از سوی دیگر، در انتخاب طراحی صحنه و لوکیشن‌ها، ما شاهد استفاده از اماکنی نظیر کلوب‌های شبانه و سالن‌های جشن و یا هتل‌ها هستیم. طراحان صحنه فیلم‌های بالیوودی، توجه زیادی به استفاده از باران و شمع برای عاشقانه‌تر کردن سکانس‌ها نشان داده‌اند و در این میان، استفاده از دخترانی که به فروش بیشتر فیلم‌ها می‌انجامد، نظیر راکی ساوانت و مالیکا شراوانت، در کانون توجه کارگردانان قرار گرفته است.
در این بخش باید به یک اتفاق تاریخی اشاره کنم: اولین «رسوایی بوسیدن» در هند به ساخت و اکران فیلم «شکنجه» در سال ۲۰۰۴ میلادی بازمی گردد. در این فیلم که با بازی مالیکا شراوات و امران هشمی ساخته شده بود، دو شخصیت اصلی داستان به صورتی بی‌پروا پس از بوسیدن یکدیگر، این تفکر را در ذهن تماشاگران به وجود می‌آوردند که در ادامه شاهد یک رابطه جنسی خواهند بود. (البته ما شاهد برهنگی بازیگران در این صحنه نبودیم.) این فیلم با فروش زیادی همراه بود، ولی اعتراضات زیادی در سراسر خاک هند نسبت به ساخت چنین فیلمی انجام گردید. به علاوه، مالیکا شراوات خود را به عنوان یک ستاره مؤنث پرفروش و ساختارشکن معرفی نمود.
پس از ساخت فیلم سینمایی Dhoom۲، در سال ۲۰۰۶ میلادی که با حضور دو ستاره سینمای بالیوود، آیشواریا رای و هریتیک روشان همراه بود، یک بار دیگر تماشاگران هندی شاهد صحنه بوسیدن بازیگر زن و مرد فیلم بودند. اتفاقی که باعث بهت و حیرت تماشاگران میان سال سینمای هند شد، چرا که احتمالاً برای اولین بار شاهد چنین اتفاقاتی در فیلم‌های بالیوودی بودند. به علاوه، این دو بازیگر شناخته شده، سال‌هاست که در امور خیریه نیز فعال هستند. منتقدان سنتی سینما، در آثار خود به یک نکته چالش‌برانگیز پس از اکران این فیلم اشاره کردند: سینمای هند در حال تحقیر و تباهی زنان هندی و از بین بردن آداب و سنن ما است.
اما باز هم این فیلم به دلیل حضور بازیگرانی سوپراستار و شناخته شده، جزو آثار پرفروش سال بود. کمی بعد، با ساخت فیلم «هرگز خداحافظی نکن» به کارگردانی کابهی آلویدا ناگهان موجی از اعتراضات و راه پیمایی‌های دامنه‌دار در شهرهای هند به وجود آمد. چرا که در فیلم نامه این اثر، دو زن و مرد، پس از آشنایی با یکدیگر و علاقه‌مند شدن به هم، با طلاق گرفتن از همسرانشان، با یکدیگر ازدواج نمودند تا زندگی جدیدی را آغاز کنند.
منتقدان و معترضان، این بار، همه ارزش‌های اخلاقی و بومی سرزمین هندوستان در حوزه ازدواج را در معرض خطر می‌دیدند. تعبیر «غیرهندی» نیز برای این فیلم، برای بسیاری از شهروندان هندی یک ویژگی تحقیرآمیز به شمار می‌رفت. هر چند در این فیلم از صحنه‌های جنسی و تحریک‌آمیز خبری نبود؛ اما اصولاً موضوع طلاق در جامعه هند، هنوز هم یک تابوی اجتماعی به شمار می‌رود.
فراتر از موضوعاتی نظیر چگونگی طرح مسأله طلاق، می‌توان دریافت که کارگردانان بالیوود بیش از هر چیز به پیش کشیدن موضوعات جنسی در آثار خود علاقمندند و تلاش می‌کنند که از هر روشی برای این کار بهره ببرند. در سال‌های اخیر، هر چند ماه یک بار، شاهد به وجود آمدن یک «رسوایی بوسیدن» دیگر در سرزمین هند هستیم.
گویی اختلافات فکری موجود میان سنت‌گرایان و نسل جدید روز به روز شدیدتر می‌شود. از نگاه، من این معضلی است که باید سرانجام در درون جامعه هند و در مجامع علمی و فرهنگی حل و فصل گردد.

محسن داوری
منبع:
WWW.Sott.net