آیا کتاب می‌میرد؟

امروزه با گسترش رسانه‌های دیجیتالی عرصه صنعت چاپ كتاب با رقیبی سرسخت درگیر شده است.
این رقابت كم‌كم سوالی را در برخی محافل شكل داده با این مضمون كه آیا صنعت چاپ در عصر رسانه‌های دیجیتالی همچنان می‌تواند به راه خود ادامه بدهد یا نه، امروز مردم ترجیح می‌دهند به جای استفاده از كتاب‌های كاغذی، از وسایل جدید برای اوقات مطالعه‌شان استفاده كنند؟ به‌تازگی كتابی منتشر شده است با نام «گل سرخ یا هر نام دیگر» كه متن سخنرانی امبرتو اكو در كتابخانه اسكندریه است. این كتاب از جهات مختلفی حائز اهمیت است. یكی اینكه امبرتو اكو به عنوان نویسنده و اندیشمند ایتالیایی چه نظراتی را در مورد این مساله دارد و دیگر اینكه چه راهكارهایی را برای حل این دغدغه می‌توان پیدا كرد و خلاصه اینكه آینده كتاب در عصر اطلاعات چگونه خواهد بود.
● آیا كتاب می‌میرد؟
امبرتو اكو معتقد است كتابخانه ها در طول قرون مهم‌ترین و موثرترین راه خرد بشری بوده‌اند. برای اینكه‌ آنها در واقع نوعی عقل جمعی و جهانی بوده و هنوز هم هستند كه به یاری آنها، هر آنچه را فراموش كرده‌ایم و یا هنوز نمی‌دانیم، به دست می‌آوریم. او در ادامه سخنرانی‌اش گفته است:‌ «ما كتابخانه‌ها را دایر می‌كنیم چون می‌دانیم كه فاقد قدرت‌های الهی هستیم. اما نهایت تلاش خود را برای تقلید از آن قدرت‌ها به كار می‌گیریم.»
مرگ كتاب یكی از دغدغه‌هایی است كه ذهن بشر امروز را به خود مشغول كرده است. اكو می‌گوید:‌ «چنانچه قرار است كتاب هم به مانند سنگ‌نبشته و یا لوح گلی تمدن‌های باستان از عرصه گیتی پاك شود این امر دلیل محكمی برای نابودی كتابخانه‌ها نخواهد بود. هر اتفاقی هم كه بیفتد باید آنها را مانند موزه‌ها كه محل نگهداری یافته‌های دوران گذشته است حفظ كرد ؛ درست به همان صورت كه «سنگ روزتا» را در موزه نگهداری می‌كنیم و این كار را از آن رو انجام می‌دهیم كه نسل بشر دیگر عادت ندارد به سبك و سیاق گذشته نوشته‌ها و اسنادش را بر سطوح سنگی و معدنی حكاكی كند.»
● گوتنبرگ، مارشال مك لوهان و كهكشان
«در دهه شصت (سده بیستم) مارشال مك لوهان كتابی نوشت تحت عنوان كهكشان گوتنبرگ و در آن اعلام كرد كه دوران تفكر خطی ناشی از اختراع چاپ به پایان خود نزدیك شده و رفته رفته جایش را به نوعی درك و دریافت بسیار گسترده‌تر و عالم‌گیرتر می‌دهد كه به واسطه تصاویر تلویزیونی و سایر وسایل الكترونیكی حاصل می‌شود. در نتیجه اگر هم خود مك لوهان نمی‌گفت قطعا بسیاری از خوانندگان اثر او انگشت اشاره را ابتدا به سمت صفحه تلویزیون و سپس یك كتاب چاپی می‌گرفتند و می‌گفتند: «این آن را نابود خواهد كرد. »
اگر مك لوهان امروز در میان ما بود اولین كسی می‌بود كه چیزی شبیه این را می‌نوشت: «گوتنبرگ پا پس كشیده است. » امبرتو اكو ادامه می‌دهد:‌ «آیا میان كهكشان گوتنبرگ و كهكشان مك لوهان تفاوتی وجود دارد؟ پاسخ این است، بله، در بسیاری موارد، اول آنكه پیام نوشتاری خطی دیگر منسوخ شده و آن را فقط واژه‌پردازهای قدیمی در اوایل دهه هشتاد انجام می‌دادند.»
گفتنی است اكو در سال۱۹۸۰ با انتشار كتابش به نام «نام گل سرخ» كه در سراسر دنیا بیشتر از ۱۰ میلیون نسخه فروخته است به عنوان یك غول روشنفكری شناخته شد. این رمان مجموعه‌ای از بحث‌های فلسفی، مجادلات مذهبی و گفت‌وگو‌های علمی را در قالبی پلیسی و در فضای قرن چهاردهم ایتالیا به نمایش می‌گذارد.
● اكو كیست؟
امبرتو اكو (۱۹۲۲ـumberto Eco) از نواندیشان پسامدرن ایتالیایی و استاد فلسفه و زیبایی‌شناسی است.
شهرت او بیشتر به این خاطر است كه توانست به چشم‌انداز تازه‌ای در علم نشانه‌شناسی (Semiotique) دست پیدا كند تا آنجا كه می‌توان ادعاكرد كه او در سال‌های ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۵ تحول و انقلابی در حوزه علم نشانه‌شناسی را پدیدآورده است. او با تمایز بخشیدن میان «نشانه‌شناسی دلالت» و «نشانه‌شناسی ارتباطات» تعاریف نوینی از سیستم‌های ارتباطی ارائه كرد.
او در مصاحبه‌ای كه روزنامه هندو با او انجام داده بود در مورد روی آوردن به داستان نویسی گفته بود:‌ «وقتی از اولین پایان نامه دكترایم در ایتالیا دفاع می‌كردم یكی از استادهایم گفت: «اندیشمندان مطالب زیادی را درباره یك موضوع یاد می‌گیرند و بعد یك سری فرضیه‌های غلط ارائه می‌دهند، بعد این فرضیه‌ها را تصحیح می‌كنند و سر آخر به نتیجه می‌رسند. شما، بر خلاف همه، داستان تحقیقات خود را تعریف كردی، با تمامی خطاها و آزمون‌ها.»
... یادم می‌آید كه دوست عزیزم رولان بارت همیشه از اینكه مقالات علمی می‌نوشت ناراحت بود. او دلش می‌خواست یك روزی نوشته‌ای خلاقانه بنویسد اما اجل به او مهلت نداد. البته من هرگز چنین احساسی نداشتم. به طور تصادفی شروع به رمان نوشتن كردم. روزی كاری نداشتم بنابراین شروع به داستان نوشتن كردم. رمان در واقع علاقه من به روایت‌نویسی را ارضا می‌كند.»

منبع : روزنامه تهران امروز