هدف آفرینش جهان‏

آیا حدیث قدسی «لولاك لما خلقت الافلاك»، دارای سند متواتر است كه حضرت فاطمه علیهاالسلام بهانه آفرینش است و عالم هستی برای محبت آن حضرت آفریده شده است؟
حدیث «لولاك لما خلقت الافلاك»، از احادیث قدسی است. در این زمینه، توجه به مطالب زیر بایسته است:
الف) مراد از این‏كه «اگر تو نبودی، این جهان را نمی‏آفریدم»، ممكن است یكی از سه معنای زیر باشد:
۱) هدف از آفرینش جهان، چیزی است كه جز با وجود پیامبر صلی‏الله‏علیه‏وآله تحقق نمی‏یابد. از دیدگاه قرآن، همه جهان برای انسان آفریده شده است‏۱ و انسان نیز برای بندگی آفریده شده است.۲ حقیقیت عبادت خداوند، در میان انسان‏ها محقق نمی‏شود؛ جز با هدایت پیامبران و نبی‏اكرم كه خاتم انبیا و پیام‏آور دین كامل الهی است. بنابراین، عبادت خداوند، جز با وجود پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏وآله در میان بندگان، محقق نمی‏شود.
۲) پیامبر صلی‏الله‏علیه‏وآله می‏تواند تمام هدف از آفرینش جهان را در خود جلوه‏گر كند و آن هدف را به صورت كامل، در خود محقق سازد. هدف آفرینش جهان، بندگی انسان است و پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏وآله به دلیل این‏كه كامل‏ترین انسان‏هاست، كامل‏ترین بنده نیز می‏باشد. از این رو، آن حضرت، هدف از خلقت جهان را به معنای تمام و كمال در وجود خود محقق ساخته است و دیگر انسان‏ها نیز هر یك به اندازه مرتبه كمالشان، آن هدف را محقق كرده‏اند.
۳) پیامبر صلی‏الله‏علیه‏وآله غرض اصلی خدا از آفرینش جهان بوده است و دیگران از طفیلی پیامبر صلی‏الله‏علیه‏وآله خلق شده‏اند. طبق معنای قبلی، پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏وآله كسی است كه هدف از آفرینش جهان را به طور كمال، در خود محقق ساخته است؛ اما برای این‏كه پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏وآله بتواند در این دنیا، چنین كمالی را در خود محقّق سازد، باید همه مردم این جهان، آفریده می‏شدند و همه انسان‏ها - چه مؤمنان و چه كافران و حتی دشمنان پیامبر و دوستان آن حضرت - باید خلق می‏شدند؛ تا پیامبر اكرم مجال رشد و تكامل پیدا می‏كرد و می‏توانست قابلیت‏های خود را به فعلیت برساند. البته این سخن به این معنا نیست كه دشمنان از روی جبر با آن حضرت دشمنی كرده‏اند؛ بلكه وجود انسان‏هایی برای تحقق كمال اختیاری پیامبر صلی‏الله‏علیه‏وآله نیاز است و آن حضرت می‏تواند در فضای میان آنان - چه فضای دوستی و چه دشمنی - در مسیر رشد و تكامل خود قرار گیرد. انسان‏های دیگر نیز هر یك به اندازه مرتبه كمالشان، غرض از خلقت هستند؛ یعنی، هر اندازه كه كمال آنان بیشتر باشد، غرض اصلی از خلقت نیز به آنان بیشتر تعلق می‏گیرد و هر اندازه نقصان داشته باشند، به همان اندازه طفیلی‏اند و غرض به طور عرضی به آنان تعلق گرفته است.
این سه معنا، با یكدیگر منافاتی ندارند و همه آنها با هم سازگارند. خداوند می‏خواهد همه انسان‏ها به كمال نهایی برسند و این كمال، متوقف بر اطاعت از دین است و دین را پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏وآله آورده است. از سوی دیگر، هر انسانی، به اندازه‏ای كه به كمال می‏رسد، هدف از آفرینش را در خود محقق ساخته و در كوتاهی‏های خود و نقصان اختیاری‏اش، از هدف خلقت، دور شده است. پس وجود این نقصان‏ها، غرض اصلی نیست؛ بلكه به تبع و بالعرض، امكان وجود پیدا كرده است.
ب) بنا بر برخی نسخه‏ها در ادامه روایت، چنین آمده است: «و لولا علی لما خلقتك و لولا فاطمه لما خلقتكما»۳ و نیز «فلولاكم ما خلقت الدنیا و الاخرهٔ و لا الجنهٔ و النار»۴ و نیز «و لولاكما لما خلقت الافلاك»۵ كه در این باره، معانی زیر متصور است:
۱) بندگی انسان‏ها، جز با پیروی از دین ممكن نیست و پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏وآله، این دین را آورده است. امامان، حافظ دین هستند و اگر پس از وفات پیامبر، امامت نبود، دین آن حضرت به انحراف كشیده می‏شد و به عبارت دیگر، خداوند، دین خاتم را از طریق امامت حفظ می‏كند. از این رو، نخست از امام علی علیه‏السلام یاد شده است و سپس از حضرت فاطمه علیهاالسلام یاد شده است؛ زیرا امامان به جز حضرت علی علیه‏السلام، همگی از فرزندان حضرت فاطمه علیهاالسلام هستند. بنابراین، اگر فاطمه نبود، امامت، ادامه نمی‏یافت و دین، باقی نمی‏ماند و سرانجام، هدف از آفرینش انسان (بندگی) نیز محقق نمی‏شد.
۲) پیامبر اكرم صلی‏الله‏علیه‏وآله، فاطمه زهرا علیهم‏السلام و امامان معصوم علیهم‏السلام همه یك نورند و كمال آنان، هیچ تفاوتی با هم ندارد. پس این چهارده تن، همه با هم هستند و دوگانگی از حیث كمال بین آنان نیست و همان گونه كه پیامبر صلی‏الله‏علیه‏وآله تحقق‏بخش هدف آفرینش جهان است، فاطمه علیهاالسلام و امامان علیهم‏السلام نیز، همان گونه‏اند و فرقی از این جهت میان آنان نیست. این معنا، می‏تواند جملات دیگری را نیز كه در شأن اهل‏بیت وارد شده است، توضیح دهد؛ به عنوان نمونه، پیامبر صلی‏الله‏علیه‏وآله می‏فرماید: «حسین منی و انا من حسین»؛۶ این‏كه حسین علیه‏السلام از پیامبر است، روشن است؛ اما این‏كه پیامبر صلی‏الله‏علیه‏وآله از حسین علیه‏السلام است، به این دو معناست كه دین پیامبر صلی‏الله‏علیه‏وآله به واسطه امام حسین علیه‏السلام باقی می‏ماند و یا این كه آن دو، یكی هستند و فرقی میان آنها نیست.
همچنین رسول اكرم صلی‏الله‏علیه‏وآله می‏فرماید: «خدا با رضای فاطمه، راضی می‏شود و با خشم او، غضبناك می‏گردد».۷ این سخن، بدان دلیل است كه رضای فاطمه علیهاالسلام و خدا، دارای یك ملاك هستند؛ یعنی، هر چیزی كه ایجاد رضایت می‏كند، هر دو را با هم راضی می‏كند و اگر خشمگین كند، هر دو را خشمناك می‏سازد؛ زیرا فاطمه نیز فقط به رضای خدا، راضی می‏شود. پس چنین نیست كه خداوند، منتظر باشد تا فاطمه علیهاالسلام از چیزی راضی شود تا او نیز از آن راضی شود.

۱. بقره، آیه ۲۹.
۲. ذاریات، آیه ۵۶.
۳. شیخ علی نمازی، مستدرك سفینهٔ البحار، ج ۳، ص ۱۶۸ و ۱۶۹.
۴. همان، ۱۶۷.
۵. مجلسی، بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۶۱۱.
۶. همان، ج ۴۳، ص ۳۱۶.
۷. همان، ج ۴۳، ص ۱۹ به بعد.

منبع : نشریه الکترونیکی پرسمان