بیکاری فارغ التحصیلان، چرا؟

شغل مرتبط با توانایی‌ها و استعدادها یكی از مهم‌ترین مباحث در كشورهای در حال توسعه، توسعه یافته و یا جوامع بشری جهان امروز، مساله مبادرت ورزیدن به كاری مفید و سازنده برای افراد آن جامعه است.
شغل مرتبط با توانایی‌ها و استعدادهای ذاتی هر فرد امری است كه هر شخص لزوما با آن در زندگی روزمره‌اش مواجه خواهد شد.
حال این شغل می‌تواند مورد پسند و علاقه فرد واقع گردد یا چیزی خارج از انتظارات او باشد، در برخی از افراد نیز حتی دستیابی به این شغل خارج از علاقه هم میسر نمی‌گردد و به او لفظ بیكار تعلق می‌گیرد، كشور ایران نیز از این امر مستثنی نبوده بویژه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز كه تا سال ۱۳۶۷ سیاست افزایش جمعیت به دلایل استراتژیك منطقه‌ای مطرح بود (جنگ ایران و عراق و افزایش تعداد تلفات وكشته‌های جنگ شاهد میزان باروری بالایی در خانواده‌های ایرانی بودیم كه این افزایش تعداد فرزندان درخانوارها، باعث گردید عرضه نیروی كار در چندین سال بعد از جنگ تحمیلی بروز و ظهور داشته باشد و مسایل گریبانگیر و مبتلا به خود را بوجود آورد، لذا دولتمردان در این راستا سیاست و شعار اصلاحی فرزند كمتر، زندگی بهتر یا راحت‌تر را سرلوحه برنامه‌های اجتماعی وفرهنگی خود قرار داده و درصدد برآمدند تا با آگاهی بخشی به خانواده‌ها، آنها را از مسایل رودرروی آینده فرزندانشان مطلع سازند، همچنین به منظورافزایش توانمندی و سطح ارتقای علمی این نسل جوان و ایجاد وقفه‌ای موقتی جهت حل معضل بیكاری، تاسیس دانشگاههای آزاد اسلامی در دستور كار قرار گرفت كه از چندین بعد قابل بررسی و تامل است، از یك سو به صورتی كوتاه مدت، مساله اشتغال زایی جوانان كمرنگ شد و این نیروی عظیم جوان در دانشگاهها مشغول به تحصیل شدند و از طرف دیگر بعد از گذشت چندین سال، كشورمان شاهد عده بالای جوانان تحصیلكرده با توقعات بالا جهت اشتغال در فرصت‌های شغلی متناسب با شانشان بود.
این در حالی است كه تعداد بیكاران كل كشور جمعیتی بالغ بر ۳ میلیون نفر را تشكیل می‌دهند كه از میان آنها ۸۷ درصد و به عبارتی ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر جوان هستند،از سوی دیگر مطالعات تطبیقی نشان دهنده آن است كه در میان جوانان، نرخ بیكاری افراد ۱۵ تا ۲۴ سال در بیشتر كشورهای دنیا حتی كشورهای توسعه یافته همواره بالاتر از نرخ بیكاری كل كشور بوده است، در حالی كه ایران در سال ۱۳۸۳ شاهد ۲۳ میلیون و ۶۰۰ هزار جوان ۱۵ تا ۲۹ سال و ۹ میلیون و ۸۶۲ هزار جمعیت فعال اقتصادی بوده است.
بررسی وضعیت اشتغال جوانان ایران به عنوان كشوری كه حدود ۷۰ درصد جمعیت آن را جوانان تشكیل می‌دهند، نشان می‌دهد تعداد مشاغلی كه باید تا سال ۱۴۰۰ برای جوانان آن تامین شود، بین۸۷۱ هزار تا یك میلیون و ۵۰۰ هزار شغل است كه علاوه بر مشاغل جایگزین به علت كاهش شدید نسبت اشتغال در گروه سنی ۱۵ تا۱۹ سال باید سالانه بین ۳۴ تا۶۰ هزار شغل جدید برای آنها ایجاد شود.
بر اساس یافته‌های تحقیقات سازمان ملی جوانان در پژوهشی تحت عنوان ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی جوانان بادر نظر گرفتن نسبت اشتغال مردان در سال ۷۹ و دخالت افزایش نسبت‌های اشتغال زنان تا سال ۱۴۰۰ تعداد مشاغل لازم برای جوانان در آن سال، بین ۷ هزار و ۲۴۹ تا ۸ هزار و ۴۵۳ شغل افزایش خواهد یافت كه باكسر تعداد مشاغل سال۷۵ (۵ هزار و۳۳۱ هزار شغل) باید تا آن سال بین ۹۱۸/۱ میلیون تا ۱۲۵/۳ میلیون شغل جدید ایجاد كرد كه رقم سالانه‌ای بین ۷۷ تا ۱۲۵ هزار شغل را برای جوانان مطرح می‌كند،‌همچنین تحقیقات بیانگر آن است كه جهانی سازی و پیشرفت‌های تكنولوژیك تاثیر عمیقی بر بازار كار سراسر جهان داشته كه افراد جوان به عنوان كارگران جدید لطمه این تغییرها راتحمل كرده‌اند.
با توجه به این موضوعات، بررسی علل و عوامل بیكاری در هر جامعه‌ای لازم و ضروری است تا با وقوف كامل به این علت‌ها، مسئولان مربوطه در صدد رفع و یااصلاح ساختارهای موجود پرداخته و بتوانند میزان بیكاران جوان آن كشور را تقلیل دهند كشور ما نیز از این بررسی مبرا نیست، لذا در ذیل به بازكاوی برخی از این عوامل پرداخته شده است: رشد بالای جمعیت رشد بالای جمعیت در ایران بویژه در طی سال‌های ۱۳۵۸ تا۱۳۶۷ می‌باشد. در طی این سال‌ها، ایران رشد سالیانه‌ای بالغ بر ۹/۳ درصدی را تجربه كرد كه این امر باعث افزایش بیش از پیش جمعیت جوان و جویای كار در سال‌های كنونی شده است. پایین بودن رشد اقتصادی پایین بودن رشد اقتصادی كشور، عامل مهم دوم در بالا بودن نرخ بیكاری در ایران عنوان شده است.
برای جذب تمامی متقاضیان كه هر سال وارد بازار كار می‌شوند لازم است رشد اقتصادی ایران حداقل به هشت درصد برسد.
برای كاهش نرخ بیكاری به زیر ده درصد نیز لازم است اقتصاد ایران رشدی ۵/۹ درصدی راتجربه كند. این در حالی است كه اقتصاد ایران در طی چهار سال گذشته كه بهترین شرایط را سپری كرده است بطور متوسط رشد ۴/۵ درصدی را شاهد بوده است. عدم توجه به طرح‌های كار‌آفرین با توجه به دولتی بودن اقتصاد ایران، حجم عمده‌ای از سرمایه‌ها به سمت صنایع سرمایه‌ای به عنوان مثال:ً نفت و گاز، فولاد، پتروشیمی و... سوق داده می‌شود و این امر باعث بی توجهی دولت به پروژه‌های كارآفرین ودر نتیجه بالا رفتن نرخ بیكاری شده است.
پر شدن ظرفیت جذب نیرو در دستگاه‌های دولتی به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی وبویژه پس از پایان جنگ، افزایش تعداد حقوق بگیران دولتی در دستور كار دولتمردان ایران قرار گرفت. در نتیجه این سیاست بود كه تعداد كارمندان دولت از ۵۵۰ هزار نفر در سال ۱۹۷۹ یعنی آغار عمر دولت اسلامی ایران به ۲/۳ میلیون نفر در سال ۲۰۰۳ رسید. این در حالی است كه نیاز واقعی دستگاه دولت به نیروی كار بسیار كمتر از رقم فعلی است. اكنون از یك سو ظرفیت جذب نیرو در دستگاههای دولتی به نهایت خود رسیده است و از سوی دیگر بار مالی سنگینی در اثر جذب نیروهای بیش از اندازه بر دولت ایران تحمیل شده است.
طرح ناموفق خصوصی‌سازی طرح ناموفق خصوصی‌سازی شركت‌های دولتی نیز بیش از پیش بر مشكل بیكاری در ایران افزوده است. بسیاری از شركت‌هایی كه در طی سال‌های اخیر خصوصی شدند، بخشی از كارگران خود رااخراج كردند و یا این كه با اعلام ورشكستگی بطور كلی تعطیل شدند. در طی چهار سال گذشته بیش از ۱۴۰۰ شركت خصوصی در ایران اعلام ورشكستگی كرده‌اند كه مسلما این مساله تشدید مشكل‌ بیكاری را بدنبال داشته است. لازم بذكر است عوامل دیگری نیز در بالا بودن نرخ بیكاری در ایران مطرح می‌باشند كه عبارتنداز: ضعف ساختاری بازار كار ایران، نبود انعطاف‌پذیری كافی در زمینه پرداخت دستمزدها، تحرك پایین در بازار كار و نارسایی‌های اطلاعاتی در آن.
موارد فوق‌الذكر بخشی از علل نرخ بالای بیكاری در ایران است، با توجه به این اوصاف، لازم است به آسیب‌شناسی عدم وجود اشتغال مناسب در ایران نیز پرداخته شود تا در این بازیابی‌ها، راهكارهای مفید به فایده برای حل معضل بیكاری روشن و تبیین گردند: ارتباط تنگاتنگ میان اشتغال مناسب با تامین مسكن و ازدواج دانشجویان و جوانان با دسترسی به اشتغال پردرآمد و كارا، جوان خواهد توانست به گونه‌ای بر حل مشكلات اساسی دیگر خود یعنی تامین مسكن و معاش خانواده و یا ازدواج، این سنت حسنه الهی مبادرت ورزد، لذا اشتغال، مسكن و ازدواج رابطه‌ای انكارناپذیر با یكدیگر دارند و نقش اشتغال در این راستا تامین كننده و اساسی است. عدم وجود شغل، علل مهاجرت نخبگان از ایران عدم وجود شغل مناسب،مهمترین علل مهاجرت نخبگان ایران ذكر شده است.
اكنون بسیاری از جوانان دانشگاهی و تحصیلكرده در ایران از داشتن شغل متناسب با مدرك تحصیلی خود بی بهره هستند. بر اساس آخرین آمارها، سالیانه بیش از ۱۵۰ هزارنفر از نخبگان دانشگاهی از ایران به كشورهای خارجی مهاجرت می‌كنند،‌همچنین قابل توجه است كه نوع و كیفیت مدرك تحصیلی برای انتخاب شغل مناسب در ایران چندان ملاك مهمی به شمار نمی‌آید و اشتغال غیررسمی به عنوان تنها راه حل جوانان تبدیل شده است.
ایجاد آسیب‌های اجتماعی ناشی از عدم وجود شغل بسیاری از كارشناسان بر این باورند كه بیكاری و عدم وجود شغل برای جوانان موجب بروز آسیب‌های اجتماعی نظیر: اعتیاد، افزایش جرم و جنایت، به گونه‌ای فقر ومحرومیت اجتماعی و... می‌گردد، همچنین بیكاری در میان جوانان منجر به كاهش صیانت ذات، سطوح كاهش یافته بهزیستی و اغلب كناره‌گیری از همسالان می‌شود و از آنجایی كه جوانان بدون درآمد، توانایی اداره زندگی خود راندارند به همین دلیل مدت زمان بیشتری به والدین خود وابسته می‌شوند، این فشار برای بسیاری از خانواده‌ها،‌مانعی برای خروج از فقر محسوب می‌شود، بنابر این بیكاری جوانان باعث طرد اجتماعی آنها از سوی حانواده‌هایشان نیز خواهد شد.
بررسی همه این عوامل و علت و معلول‌ها باعث گردیده است شبكه اشتغال جوانان به اهتمام سازمان ملل متحد، بانك جهانی و سازمان بین‌المللی كار بر پایه چهار عنصر قابلیت اشتغال، فرصت‌های برابر كارآفرینی و اشتغال‌زایی راه‌اندازی شود و تاكید آن بر این است كه دولت‌ها در زمینه اشتغال جوانان به جای توجه به بعد تقاضا در راستای نیروی كار و تمركز بر پیشرفت اقتصادی و اشتغال‌زایی به بعد عرضه نیروی كار و ارایه مهارت‌ها و نگرش‌های لازم به جوانان توجه كنند.

منبع : بازار کار