بررسی مزیت‌های نسبی صادراتی در تولید غذاهای دریایی آماده‌ی مصرف

امروزه تنوع نیازهای انسان و منابع اقتصادی و پراکندگی آنها در جهان پهناور به حدی است که مبادله کالاها و خدمات از کشوری به کشور دیگر را تقریبا اجتناب‌ناپذیر ساخته است . بنابراین، صادرات و واردات و مسائل مبتلا به آن فراروی هر کشوری قرار دارد و گریزی از آن نیست . لذا در این زمینه آگاهی از مزیت‌های نسبی کالاهای صادراتی هر کشوری به منظور موفقیت آن کشور در امر تجارت خارجی، از ضروریات است و یکی از محورهای مهم اطلاعاتی به حساب می‌آید. متاسفانه در ایران با وجود آن که گسترش صادرات غیرنفتی در طی سال‌های اخیر بویژه در سال‌های برنامه اول توسعه و سال‌های آغازین برنامه دوم مورد تاکید بوده است . اما به جرات می‌توان گفت که مسئله مزیت‌های نسبی کالاهای صادراتی بخصوص صنعتی در ایران کماکان ناشناخته باقی مانده است.
موضوع مزیت در ابتدا توسط آدام اسمیت در ادبیات تجارت بین‌الملل مطرح شده كه در واقع به وسیله آن ، علت تجارت تبیین گردیده است. بر طبق نظریه اسمیت چنانچه كشوری بتواند كالایی را ارزان تر از كشور دیگری تولید كند و كشور مقابل نیز كالای دیگری را ارزان تر از كشور نخست تولید كند، هریك از كشورها در تولید كالایی كه ارزان تر تولید كرده‌اند مزیت دارند. بنابراین هریك از كشورها چنانچه مبادرت به صدور كالایی كه در آن مزیت دارند و ورود كالاهایی كه در آن مزیت ندارند كنند ، هر دو كشور از این مبادله نفع خواهند برد (اصل مزیت مطلق آدام اسمیت).
براساس مفهوم مزیت نسبی ، چنانچه محصولی نسبت به محصولی دیگر ارزان تر تولید شود، در تولید چنین كالایی مزیت نسبی وجود دارد. بعلاوه ، اگر كشوری بتواند محصول موردنظر را در مقایسه با سایر كشورها با هزینه پایین‌تری صادر نماید در مقایسه با سایر كشورها از مزیت نسبی در صادرات برخوردار خواهد بود.
۱- تعریف مزیت نسبی
مزیت نسبی عبارت است از توانایی یك كشور در تولید و صدور كالایی با هزینه نسبی كمتر و قیمت ارزانتر. به این مفهوم كه هر كشوری كه در كالای خاصی مزیت نسبی دارد، در تولید و صادرات آن كالا تخصص پیدا خواهد كرد و در مقابل، كالاهایی را كه در آنها مزیت نسبی ندارد از سایر كشورها وارد خواهد نمود تا نیاز تقاضا كنندگان را پاسخگو باشد. بنابراین نتیجه گرفته می‌شود كه بررسی مزیت نسبی به خوبی وضعیت موجود و وضعیت مطلوب را پوشش می‌دهد ، و می‌توان با ابزاری كه در دسترس سیاستگذار است، از وضعیت موجود به سمت وضعیت مطلوب حركت كرد.
اگر مزیت‌های نسبی به درستی شناسایی شوند و در عمل نیز محقق گردند، روند توسعه، اعم از آن كه استراتژی توسعه اقتصادی، عبارت از جایگزینی واردات، تشویق صادرات، و یا تلفیقی از آنها باشد، سریع و پایدار خواهد بود. شناسایی مزیتهای نسبی، راهنمایی مطمئن و عاملی جذاب برای سرمایه گذاریهای داخلی و خارجی خواهد بود. در واقع، شناسایی مزیتهای نسبی هر منطقه استفاده بهتر از امكانات موجود می‌باشد كه با تحقق این امر، توسعه منطقه تسریع می‌گردد.
۲- جنبه‌های كاربردی مزیت نسبی
برای اینكه بخوبی بتوان از منافع تجارت بین‌الملل سود برد باید صادرات بر مبنای مزیت نسبی باشد. جنبه های کاربردی مزیت نسبی عبارت است از :
۱-۲- در زمینه تولید:
نظریه‌های سنتی تجارت بین‌الملل اصولاً مزیت نسبی را در زمینه تولید مورد بحث قرار داده اند. برای نمونه نظریه بهره‌مندی از عوامل تولید، مزیت‌های نسبی هر كشور را در تولید و صدور كالا یا كالاهایی تبیین می‌كند كه آن كشور برای تولید آن كالا یا كالاها از عوامل تولید فراوان و ارزان بیشتر استفاده می‌كند. بنابراین عوامل تولید و كم و كیف آن را باید شناسایی کرد. چنانچه كشوری دارای نیروی كار فراوان باشد انتظار می‌رود از نیروی كار ارزان برخوردار باشد. تحت این شرایط اگر كشور موردنظر، كالایی ‌كه تولید آن، نیروی كار نسبتاً بیشتری را لازم داشته باشد، تولید نماید در این زمینه مزیت و برتری خواهد داشت و در صورت صادرات این كالاها، می‌تواند از منافع تجارت خارجی بهره مند گردد.
۲-۲- عرضه به بازارهای جهانی (مرحله صدور):
بعد از آنكه كالا تولید شد و آماده ی انتقال به بازارهای مصرف گردید بین مرحله تولید و بازارهای مصرف خارجی مجموعه عواملی وجود دارد كه بعضاً استفاده از مزیت نسبی را شدیداً متاثر می‌سازد. عوامل عمده تاثیر گذار در این مرحله عبارتند از: حمل و نقل، انبارداری، بسته‌بندی، بیمه، بازاریابی و تبلیغات و سایر عوامل كه تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر صادرات دارند. بعنوان مثال چنانچه نظام حمل و نقل مناسبی وجود نداشته باشد چه بسا امكان جمع آوری بسیاری از تولیدات قابل صدور میسر نگردد و یا بسته‌بندی - كه امروزه نقش زیادی در تجارت جهانی دارد- بگونه نامناسبی باشد، بدون شك آینده صادرات این قبیل كالاها امیدوار كننده نخواهد بود.
از سوی دیگر، وجود هریك از عوامل مزبور كه سبب ایجاد هزینه برای كالاهای صادراتی گردد موجب افزایش قیمت تمام شده كالاهای صادراتی شده و بنابراین بخشی از مزیت و برتری نسبی در زمینه تولید خنثی خواهد شد.
۳-۲- در زمینه تقاضا:
از نقطه‌نظر تقاضا ، عوامل مختلفی مطرح است كه باید مورد توجه قرار گیرد از جمله كشش‌پذیری و تغییر تقاضای كالاهای صادراتی و محدودیت‌ها و موانع ایجاد شده برای ورود به بازارهای صادراتی. هریك از عوامل فوق ممكن است اثرات تعیین كننده‌ای بر صادرات بجا گذارد.
امروزه با ابزار و روش‌های مختلفی از جمله تبلیغات، سلیقه ی مصرف كننده تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در نتیجه در موارد متعددی تولیدكنندگان و فروشندگان قادرند تقاضای كافی برای كالاهای خود ایجاد کنند. ا از این نظر ضمن آنكه رشد جمعیت و افزایش درآمد بر میزان تقاضا اثر می‌گذارد ، تغییر سلیقه از كالاهای دیگر به كالای موردنظر نیز اهمیت یافته است.
بنابراین باید شاخص‌هایی را در نظر گرفت كه به كمك آن بتوان آینده ی تقاضای كالاهای صادراتی را مشخص کرد. معمول‌ترین این شاخص‌ها كشش تقاضا می‌باشد. در واقع با استفاده از كشش تقاضا می‌توان تعیین کرد كه چه نوع كالاهایی دارای چشم‌انداز بهتری خواهند بود و سپس براساس آن به سراغ تعیین مزیتهای نسبی كشور (به ویژه ایجاد مزیت نسبی) رفت. لازم به ذكر است كه تقاضای مورد بحث در اینجا تقاضای خارجی است. گرچه تقاضای داخلی نیز اثرات مشابهی از این لحاظ دارد. مهم تر آن كه از تقاضای داخلی می‌توان بعنوان یك امكان برای رقابتی كردن تولیدات قابل صدور استفاده كرد. در این راستا باید تقاضای داخلی را به سوی كالاهای جانشین سوق داد تا به اندازه ی كافی كالا برای عرضه ایجاد شود. از لحاظ نظری كالاهایی كه از كشش درآمدی بالا برخوردارند چشم انداز بهتری برای صدور دارند. چرا كه هر قدر كشش بیشتر باشد، با افزایش سطح درآمد، تقاضای مصرف‌كننده با نرخ بیشتری افزایش می‌یابد.
۳- مزیت نسبی و توسعه صادرات
مزیت نسبی یكی از مباحث اصلی نظریه‌های تجارت بین‌الملل و به تبع آن توسعه ی صادرات است. توسعه ی صادرات در برخی از كشورهای در حال توسعه از حدود دهه ۱۹۷۰ میلادی به بعد به عنوان یكی از راهبردهای اصلی توسعه بوده است. از جمله دلایل اتخاذ چنین راهبردی توسط كشورهای در حال توسعه دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی، تامین نیازهای ارزی، بهره برداری مطلوب تر از امكانات داخلی، صدور مازاد تولید داخلی و نهایتاً استفاده از بازارهای جهانی می‌باشد.
كشورهایی كه توسعه اقتصادی خود را در توسعه صادرات می‌دیدند، صادرات كالاهای صنعتی را مورد توجه قرار دادند؛ اما صرف نظر از موفقیت یا عدم موفقیت راهبرد توسعه صادرات، این راهبرد چه در زمینه صدور مواد اولیه و چه كالاهای ثانویه، بر مبنای مزیت نسبی استوار است.
۴- غذاهای دریایی با ارزش افزوده (آماده ی مصرف) و مزیت های نسبی آن
مفهوم افزودن ارزش به غذاهای دریایی و غذاهای دریایی با ارزش افزوده از دیدگاه استفاده كنندگان از این واژه ها می‌تواند متفاوت باشد ولی از نظر اكثریت قریب به اتفاق كارشناسان، غذاهای دریایی با ارزش افزوده محصولاتی هستند كه شرایط زیر را دارا می‌باشند .
- راحتی در مصرف،
- كیفیت و ارزش غذایی مناسب
- جذابیت و مناسب بودن ویژگی‌های حسی، و
- قیمت مناسب.
در بازارهای عمده‌ی فرآورده‌های شیلاتی صدها نوع فرآورده‌شیلاتی باارزش افزوده وجود دارد . صنعتی شدن وشهرنشینی باعث ایجاد محصولات غذایی آماده مصرف شده‌است .
۱-۴- الگوی ارزیابی مزیت‌های نسبی‌ صنایع فرآوری غذاهای دریایی آماده‌ی مصرف
به طور كلی در روند جهانی شدن تجارت و به موازات آن صنایع صادراتی، فراهم آوردن روش و سازوکار ارزیابی محصولات صادراتی امری اجتناب‌ناپذیر است. یكی از این روش‌ها، بررسی مزیت‌های نسبی صنایع مختلف با هدف توجیه‌پذیری آنها، جهت تصمیم‌گیری در امر صادرات است كه با نام «الگوی ارزیابی مزیت‌های نسبی صنایع صادراتی» بیان می‌گردد. محصولات هر صنعتی كه با هدف صادرات، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی گردد، باید برخوردار از مزیت‌های نسبی باشد كه بتوان به سهولت با جمع‌بندی ویژگی‌ها و امتیازات آنها، هدف صادراتی را مورد ارزیابی قرار داد.
ویژگی‌های این مزیت‌ها در امور صنایع و محصولات گوناگون تولیدی از جمله صنایع تولید غذاهای دریایی آماده‌ی مصرف شامل ده عامل مهم است كه به شرح زیر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
۱- ۴- روند افزایش تولید محصولات :
یكی از عوامل مورد ارزیابی ، روند افزایش تولید محصولات است تا بتواند بخشی از ظرفیت تولید كشور را به دلیل مازاد مصرف داخلی و سیاست‌های صادراتی به صادرات اختصاص دهد كه در صنایع تولید غذاهای دریایی آماده‌ی مصرف ، این مزیت در سطح بسیار مطلوب وجود دارد.
۲- ۴- قابل دسترس بودن به بازارهای جهانی :
از دیگر عوامل قابل دسترس بودن به بازارهای جهانی است كه ایران به دلیل سهولت دسترسی از طریق آب، هوا، زمین به كشورهای همسایه، اروپا و سایر كشورهای دوردست، دارای چنین مزیتی است، ولی این مزیت به دلیل ضعف در ناوگان حمل و نقل در سطح متوسط قابل ارزیابی می‌باشد.
۳- ۴- وجود سابقه در تجارت بین‌الملل :
وجود سابقه در تجارت بین‌الملل در سال‌های گذشته از جمله عوامل دیگر ارزیابی مزیت‌‌های نسبی است، در سال های گذشته صادرات غذاهی دریایی آماده‌ی مصرف به كشورهای منطقه شروع شده ازاین رو این مزیت در سطح صادرات كم‌ ارزیابی می‌شود.
۴- ۴- سطح فن آوری تولید :
چهارمین عامل محاسبه ی مزیت‌های نسبی، سطح فن آوری تولید است كه خوشبختانه این مزیت نیز در خصوص صنایع مورد بحث در كشور فراهم آمده است و اكثر واحدهای تولیدكننده محصولات شیلاتی آماده ی مصرف سطح فن آوری تولید در حد جدید و یا به‌روز قابل ارزیابی می‌باشند.
۵- ۴- توزیع جغرافیایی محصول تولیدی :
توزیع جغرافیایی محصول تولیدی به‌عنوان پنجمین عامل قابل ارزیابی مزیت‌های نسبی تلقی می‌گردد و می‌توان گفت كه توزیع تولید غذاهای دریایی آماده‌ی مصرف در سطوح مختلف مصرفی در شهرها و استان‌های بزرگ موفق بوده و به‌صورت توزیع كشوری نیز حتی در سطح برون مرزی و جهانی گسترش پیدا نموده است و امتیاز ۵۰ از مزیت‌های نسبی را به خود اختصاص می‌دهد.
۶- ۴- سهم داخلی هزینه‌های تمام شده تولید:
از عوامل مهم مورد ارزیابی مزیت‌های نسبی، سهم داخلی هزینه‌های تمام شده تولید است كه در صنایع تولید غذاهای دریایی آماده‌ی مصرف این نسبت حداقل به ۸۰درصد قابل محاسبه است.
۷- ۴- قیمت رقابتی محصولات تولیدی :
عامل دیگر ارزیابی ، قیمت رقابتی محصولات تولیدی است كه در صنایع تولید غذاهای دریایی آماده‌ی مصرف به دلیل خصوصی بودن این صنعت ، قیمت های رقابتی در حد زیاد قابل ارزیابی است .
۸- ۴- سطح تخصص دانش تولید:
سطح تخصص دانش تولید نیز از جمله عوامل دیگر ارزیابی مزیت‌های نسبی است كه به‌دلیل وجود تخصص‌های لازم در فرآیند تولید محصولات این عامل در سطح امتیازات بالایی از مزیت‌ها قرار دارد و تامین دانش مهندسی تولید از نظر مواد اولیه، ماشین‌آلات و فرآیند تولید را در كشور فراهم كرده است.
۹- ۴- استراتژی بودن محصول تولیدی :
عامل نهم استراتژی بودن محصول تولیدی است . ماهی و فرآورده های آن غذای سلامتی هستند ازاین رو محصول به دلیل تامین‌ سهمی از پروتئین مورد نیاز مصرفی خانوارها، امتیاز ۸۰ از امتیازات سطوح مزیت نسبی در این الگو را به خود اختصاص می‌دهد.
۱۰- ۴- روش قیمت‌گذاری محصولات :
آخرین عامل از عوامل مورد ارزیابی در محاسبه مجموع مزیت‌های نسبی به‌عنوان عامل دهم، روش قیمت‌گذاری محصولات است كه در پنج سطح، شبه دولتی، دولتی، شبه رقابتی، رقابتی و انحصاری مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و غذاهای دریایی آماده‌ی مصرف در این ارزیابی در سطح چهارم در بازار رقابتی قرار گرفته و امتیاز این سطح را به خود اختصاص می‌دهد.
●●نتیجه
چنانچه مزیت نسبی كل عوامل بیش از ۵۰۰ باشد اصمیم گیری صادراتی تحقق پذیر است ؛ بنابراین صادرات غذاهای دریایی آماده‌ی مصرف درای مزیت‌های نسبی قابل بیول است و صادرات آن به عنوان یك هدف اصلی در دستور كار صنعت قرار گیرد.

غلامرضا شویك لو
منابع :
۱- دائی ، بابك ، ۱۳۷۶ ، تجزیه و تحلیل مبانی نظری مزیت نسبی و کاربرد آن در بخش صنعت ایران (مقایسه‌ای بین‌المللی). پایان نامه (کارشناسی ارشد) -- دانشگاه تربیت مدرس.
۲- شویك لو ، غلامرضا ، ۱۳۸۳ ، فرآورده‌های با ارزش افزوده‌ی شیلاتی ، وب سایت رسمی سازمان شیلات ایران – آبان ۱۳۸۳ .
۳- مزیت نسبی دیدگاه متفاوت ،چهار شنبه ۱۲ آذر ۱۳۸۲ شماره ۳۲۴۲- روزنامه همشهری.
۳- وب سایت وزارت بازرگانی ، تجزیه و تحلیل توانمندیهای تولیدی و صادراتی صنایع غذایی ایران.
۴- وب سایت سازمان بازرگانی سیستان و بلوچستان.
۵- مزیت‌های نسبی صادراتی در صنایع شیرینی و شكلات – روزنامه دنیای اقتصاد، تیر ماه ۱۳۸۴ .

برای مشاهده جدول :"ارزیابی مزیت های نسبی تولید و صادرات غذاهای دریایی آماده ی مصرف" لطفا روی كلمه پیوست در انتهای همین صفحه كلیك كنید.

منبع : خبرگزاری ایسنا