شبح هولناک ندیدن

اینكه چگونه «حوادث» می توانند دیدنی باشند، به ویژه اگر هولناك به حساب آیند، محل بحث است. آیا حوادث، دیدنی اند یا نادیدنی. عبارت «حوادث دیدنی» متضمن دو معنا است: ۱ حوادثی هستند كه دیده می شوند و ما می توانیم آنها را توصیف كرده یا به تصویر بكشانیم. ۲ حوادثی هستند كه چون جذاب و سرگرم كننده اند، دیدنی اند.در تلویزیون برنامه هایی چون «حوادث دیدنی»، «دیدنی ها» و از این گونه تحت عنوان برنامه های سرگرم كننده پخش می شود و احتمالا مخاطبان بسیاری دارد. اینها همان برنامه های ماهواره ای بورژوازی است. این برنامه های سرگرم كننده، حاوی حوادثی است كه اغلب با «هندی كم»های شخصی در بزنگاه استثنایی ضبط شده است.
این حوادث اغلب هولناك اند. فی المثل سقوط آدمی در چاهی عمیق، آتش گرفتن اتومبیل، سیل و زلزله یا صحنه تعقیب و گریز كه پایانی خونین دارد.بورژوازی خواب زده و گنگ پس از هشت ساعت كار ملال آور به خانه می رود تا پای تلویزیون، جبران ناكامی های خود در قبال كارفرما كند. از او خواسته می شود حداكثر «مشاركت» خود را به منصه ظهور رساند.
تا بدین ترتیب خود مفهوم «مشاركت» تهی از معنا شود. از او خواسته می شود با تلفن نظر خودش را درباره برنامه های سرگرم كننده اعلام كند، دن كیشوت وار از فتح مسابقه ای به مسابقه ای دیگر رود. سریال هایی ببیند كه معضلات اجتماعی را بیان می كنند و فیلم هایی همراه با مفسران متعهد. «حوادث دیدنی» نیز از همان دست برنامه هایی است كه می خواهد بورژوازی لمیده بر مبل را به هیجان آورد تنها پای تلویزیون نه جایی دیگر فی المثل نه در برابر كارفرمای عقل كلش. گاهی در این «حوادث دیدنی» با نشان دادن اینكه اسكی سواری به شدت زمین می خورد یا ماشین مسابقه ای چندبار به طرزی دردناك غلت می خورد، همراه با موسیقی طنزآمیز و گوینده ای كه صدایی صمیمانه به خود می گیرد و مهمتر صدای قهقهه جماعتی بر روی فیلم می خواهند بیننده با چشم های خسته را سرگرم كنند. بیننده نیز گاهی با صدای خنده پس زمینه فیلم، می خندد. اما كجای این حوادث می توانند دیدنی باشند جز این كه گنگی و وارفتگی بیننده را از یادش ببرند. خندیدن به این حوادث دیدنی چیزی جز بلاهت بورژوازی نیست. به قول هاینریش بل «این خنده، شبحی هولناك» است: درون فاجعه بودن و ندیدن آن.

امیرهوشنگ افتخاری راد

منبع : روزنامه شرق