چالش‌های توسعه فناوری اطلاعات در روستاها

یکی از مهم‌ترین عوامل رشد اقتصادی، ارتباطات از راه دور می‌باشد. افزایش تقاضا برای استفاده از فناوری‌های نوین نظیر تلفن همراه و اینترنت، حتی در کشورهای فقیر، بیانگر اهمیت این فناوری در توسعه اقتصادی و اجتماعی در جهان امروزی است.
اختلاف و شکاف دیجیتالی عمیقی بین کشورهای توسعه‌یافته و کشورهای در حال توسعه، وجود دارد. حتی در کشورهای توسعه‌یافته، این اختلاف بین مناطق شهری و روستائی، زیاد است.
در کشورهای در حال توسعه، این شکاف، به مراتب بیشتر می‌شود. این اختلافات ناشی از سطوح مختلف تکنولوژی موجود در این کشورها می‌باشد. عدم وجود بستر مخابراتی مناسب در روستاها، توسعه ICT را با مشکل جدی مواجه ساخته است. از طرفی به خاطر پراکندگی و دوری روستاها از مراکز ISP و هزینه‌های بالای نصب و راه‌اندازی و نگهداری تجهیزات آنها، توسعه این فناوری از طریق بخش خصوصی نیز مقرون به‌صرفه نمی‌باشد.
علاوه بر مشکلات مالی، مشکلات فنی نیز در توسعه ICT روستائی وجود دارد. چه روش‌هائی جهت کاهش هزینه‌های توسعه ICT روستائی وجود دارد؟ و سؤال مهم‌تر این است که چه مرجعی باید ICT روستائی را با این مشکل پیش‌رو، مدیریت کند؟ توسعه این فناوری با چه چالش‌هائی روبه‌رو است؟ جواب تمام این سؤالات در این مقاله روشن می‌شود.
● نقش ICT در توسعه روستائی
فناوری ارتباطات و اطلاعات نقش بسیار مهمی در شکوفائی و ارتقاء روستائیان در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دارد. اولین سؤالی که ممکن است در ذهن بعضی افراد خصوصاً مسئولین وجود داشته باشد، این است که برای چه ICT روستائی؟ مردم کم‌درآمد، کشاورزان و دامداران که در روستاها زندگی می‌کنند، چه نیازی به استفاده از تلفن، کامپیوتر و اینترنت دارند؟ ICT چه نقشی در بهبود اقتصاد آنها می‌تواند داشته باشد؟
در حالی‌که توسعه این فناوری در شهرها هنوز در ابتدای راه است، توسعه این تکنولوژی در روستاها چه توجیهی دارد؟ با توجه به اینکه بخش عظیمی از نیروهای مولد جامعه در روستاها زندگی می‌کنند خدمات‌رسانی دولت به این بخش از توزیع عادلانه‌ای برخوردار نمی‌باشد و روستائیان نسبت به شهرنشینان سهم کمتری در برنامه‌های توسعه‌ای دولت دارند. این موضوع یکی از مهم‌ترین دلایل مهاجرت بی‌رویه روستائیان به شهرها جهت دسترسی به امکانات شهری است.
همان‌طور که تلفن در تمام پیشرفت‌های اقتصادی سهیم بود، با داشتن اینترنت و اینترنت مردم در جوامع روستائی، اطلاعات مورد نیاز خود را از شبکه‌های محلی دریافت می‌کنند. مثلاً قیمت محصولات کشاورزی می‌تواند هر روزه در این شبکه‌ها قرار گیرد. کشاورزان به‌دلیل دوری مسافت روستاها و نداشتن اطلاعات کافی و دقیق از قیمت محصولات، دسترنج خود را به قیت ناچیزی، به واسطه‌هائی که از شهر آمده‌اند و تنها از یک موبایل بهره می‌گیرند می‌فروشند. ضرر و زیانی که به‌دلیل نداشتن اطلاعات بازار به کل کشاورزان یک کشور در سال وارد می‌شود، رقم قابل‌توجهی است.
از دیگر موارد می‌توان به برنامه‌های ترویجی وزارت جهاد کشاورزی اشاره کرد، که در صورت بهره‌گیری از تکنولوژی ICT می‌تواند سریع‌تر و با بازدهی بیشتری به کشاورزان و روستائیان منتقل گردد. همچنین شرکت‌های تعاونی روستائی که خود روستائیان سهامدار آن هستند، می‌توانند با بهره‌گیری از ICT روستائی سرویس‌دهی بهتر و بیشتری برای روستائیان داشته باشند، می‌توانند به‌عنوان یک مرجع حمایت‌کننده و سرمایه‌گذار توسعه فناوری روستائی عمل کنند.
فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه روستاها از جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز قابل بحث است. با ایجاد آموزش از راه دور در سطوح مختلف تحصیلی می‌توان مشکلات آموزشی روستائیان را حل کرد. در درازمدت با فراهم شدن تحصیلات دانشگاهی مجازی و انتقال شعب دانشگاه پیام نور در روستاها، سطح تحصیلات عالی روستائیان، بالا رفته و نیروهای متخصص مورد نیاز روستاها از میان نخبگان روستائی تربیت شده و فرصت‌های شغلی در زمینه‌های مختلف برای روستائیان فراهم می‌شود و به تبع آن معضلاتی نظیر سیل مهاجرت روستائیان، بیکاری و نظایر آن در روستاها ریشه‌کن می‌گردد.
از لحاظ بهداشتی نیز اینترنت نقش به‌سزائی در آگاهی و آموزش روستائیان ایفاء می‌کند. به‌عنوان مثال در بیماری سندرم شدید تنفسی موسوم به سارس در چین در سال گذشته اولین منبع اطلاع‌رسانی و پیشگیری، شبکه‌های محلی و اینترنت بودند. با ایجاد کلینیک‌های ONLINE توسط شبکه‌های بهداشتی و دامپزشکی روستائی، می‌توان سطح آگاهی‌های بهداشتی را در جوامع روستائی بالا برد.
چالش‌های توسعه ICT در روستاها
برای تبدیل یک جامعه سنتی به یک جامعه مدرن مشکلات زیادی وجود دارد. با ورود یک فناوری جدید در یک جامعه کوچک روستائی، تغییرات و دگرگونی‌های زیادی در آن جامعه به‌وجود می‌آید. در صورتی‌که مردم آن جامعه این فناوری جدید را برای خود مفید ندانند، یا احساس کنند که با فرهنگ و هویت روستائی و ارزش‌های ملی و مذهبی آنها منافات دارد، در برابر ورود این فناوری مقاومت می‌کنند.
در توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات در روستاها نیز اولین قدم فرهنگ‌سازی و آگاهی دادن به روستائیان در جهت پذیرش و استقبال آنها از این فناوری نوین می‌باشد. برای رسیدن به این هدف، آموزش‌های عمومی از طریق رسانه‌ها و تشریح مزایای استفاده از این فناوری تأثیر آن در بهبود زندگی روزمره روستائیان، نقش مهمی دارد. همچنین دستگاه‌های دولتی چون وزارت جهاد کشاورزی و آموزش و پرورش که ارتباط بیشتری با بخش روستائی دارند، در پیشبرد این اهداف مؤثرتر می‌باشند.
عموماً هر فناوری جدیدی که در جهت پیشرفت و رفاه جوامع به‌وجود می‌آید، از مرز شهرها فراتر نمی‌رود و معمولاً برای روستاها در برنامه‌های توسعه‌ای سهم کمتری اختصاص می‌دهند.
فقدان سیاست کلی در جهت توسعه فناوری اطلاعات در روستاها به‌عنوان بخش عظیمی از نیروهای مولد جامعه و نبودن بستر مخابراتی مناسب جهت تبادل اطلاعات در روستاها از مهم‌ترین چالش‌های توسعه این فناوری در روستاها می‌باشد در صورتی‌که برنامه منسجمی از سوی برنامه‌ریزان کشور در جهت بسترسازی توسعه فناوری اطلاعات رد روستاها صورت نگیرد در کوتاه‌مدت تحقق دولت الکترونیکی که بخش روستائی نیز یکی از اجزاء آن است، میسر نخواهد شد.عدم آشنائی و مهارت روستائیان در استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات، از دیگر چالش‌های توسعه فناوری اطلاعات روستائی می‌باشد. نیروهای متخصص روستائی به‌دلیل محدودیت امکانات رفاهی عموماً از زادگاه خود به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند. در نتیجه در بین نیروهای ساکن در روستا افرادی که مهارت کافی را در استفاده از ابزارهای این فناوری دارا باشند، کم می‌باشد. جهت رفع این مشکل باید با آموزش‌های کوتاه‌مدت جوانان روستائی و تربیت نیروهای تکنسینی و جهت‌دهی دانش‌آموزان روستائی به سمت فراگیری ابزارهای فناوری اطلاعات، نیروهای متخصص در توسعه فناوری روستائی را تأمین کرد. همچنین باید در ایجاد و توسعه این فناوری در روستاها با شناسائی نیازهای اساسی روستائیان، مطابق نیاز روستائیان و با ساده‌ترین روش دستیابی، این شبکه‌های اطلاعاتی روستائی، ایجاد گردند. به‌عنوان مثال در بخش کشاورزی تمام اطلاعات ترویجی می‌تواند در یک پایگاه اطلاعاتی جامع و کامل برای کل مناطق روستائی، پیاده‌سازی گردد. استفاده از آموزش‌های صوتی و تصویری در این پایگاه اطلاعاتی با توجه به کم‌سواد بودن کشاورزان، مؤثرتر است. همین‌طور در بخش‌‌های دیگری چون بهداشت، آموزش و خدمات دولت الکترونیکی به روستائیان نیز ایجاد این پایگاه‌های اطلاعاتی روستائی ضرورت دارد.
جمعیت کم و پراکندگی روستاها و درآمد پائین روستائیان، ایجاد شبکه‌های اطلاعاتی و همین‌طور پرداخت هزینه‌های آن را از جانب روستائیان به تنهائی مشکل می‌سازد. در اینجا نیز دولت و وزارتخانه‌های مرتبط باید در جهت فراهم کردن زیرساخت‌های لازم اقدام کرده و با استفاده از تجربه کشورهای موفق در این راه به توسعه این فناوری در کشور شتاب بخشد.
● راهکارهای دستیابی به اینترنت ارزان
هزینه‌های ایجاد و نگهداری، یکی از مهم‌ترین موانع توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستاها می‌باشد. فقدان بستر مخابراتی مناسب و پرسرعت در روستاها از یک طرف و پراکندگی و جمعیت قلیل روستاها و عدم وجود نیروهای تکنسینی ماهر بومی برای نگهداری و آموزش از طرف دیگر، ایجاد این فناوری را توسط بخش خصوصی ناممکن می‌سازد.
هزینه‌های فراهم‌ کردن ICT در روستاها به‌دلیل محدود بودن جمعیت آنها خیلی بیشتر از هزینه‌های مورد نیاز در شهرها می‌باشد. علاوه بر آن به خاطر درآمد کم روستائیان، مقدور نمی‌باشد. با توجه به اینکه اقتصاد روستائی نسبت به اقتصاد شهری از پیچیدگی کمتری برخوردار است، اطلاعات موردنیاز روستانشینان نیز به مراتب کمتر بوده و می‌توان فناوری اطلاعات را مطابق نیاز آنها ایجاد کرده و هزینه‌های کمتری متحمل شد.
برای رسیدن به یک برنامه منسجم، باید کشورهای پیشرو در توسعه فناوری اطلاعات روستائی الگو قرار گیرند. در ادامه به نمونه‌هائی از توسعه این فناوری در چند کشور در حال توسعه، اشاره می‌کنیم.
● سیستم شبکه تلفن روستائی
این سیستم در روستاهای بنگلادش توسط شرکت گرامبین تلکام راه‌اندازی شد. این شکرت با مساعدت یک بانک از طریق اعطاء وام به روستائیان برای تأمین هزینه تلفن کار خود را شروع کرد. این شبکه قابل اتصال به شبکه سیار و اینترنت نیز می‌باشد که متقاضیان رد صورت لزوم از این سرویس‌ها نیز بهره می‌گیرند. در این سیستم دو نوع سرویس به متقاضیان داده می‌شود. یکی ارتباط مستقیم و روش دوم ارتباط گروهی است. متقاضیان با توجه به نیاز خود و توانائی در پرداخت هزینه‌های آن یکی را انتخاب می‌کردند. این پروژه از سال ۲۰۰۰ برای ۶۵۰۰۰ روستای بنگلادش در نظر گرفته شده بود که تا سال ۲۰۰۱ تنها ۴۵۴۳ روستا به این شبکه پیوستند، با این وجود از لحاظ اقتصادی برای شرکت مذکور مقرون به صرفه بود.
● سرویس Telecentres
این روش در آفریقای‌جنوبی توسط حمایت دولت و سازمان‌های غیردولتی موسوم به NGO راه‌اندازی شد. در این روش یک Telecentre در مرکز روستا ایجاد شده و تمام سرویس‌های موجود در اینترنت را، به روستائیان می‌دهد. این مراکز عموماً در دفتر مخابراتی روستا دایر می‌شود. این مراکز که شبیه کافی‌نت‌های موجود در کشورمان است، شامل یک شبکه محلی کوچک است، که چندین کاربر می‌توانند به‌طور همزمان کار کنند و سرویس‌هائی چون پست الکترونیک، آموزش الکترونیک و کاربری اینترنت، کلینیک اینترنتی و ... وجود دارد.
یک سایت محلی برای روستا وجود دارد که دولت‌های محلی نیز قسمتی از وظایف خود را از این طریق انجام می‌دهند. این سیستم به‌دلیل استفاده از شبکه‌های محلی و مینیمم کردن تجهیزات برای یک روستا، هزینه زیادی دربر ندارد. به‌عنوان مثال در کشور ما نیز در روستای شاهکوه به‌عنوان اولین روستای اینترنتی روشی شبیه مورد ذکر شده پیاده گردید که نتایج بسیار مثبتی برای روستائیان دربرنداشته است.
● اینترنت کیوسک در هند
یک مؤسسه تحقیقاتی در مدرس کشور هند پروژه اینترنت کیوسک را ایجاد کرد. در این سیستم در مناطق روستائی در چندین محل یک کیوسک اینترنتی نصب شده است و روستائیان می‌توانند حتی در نزدیکی مزارع و در هنگام کار، از سرویس پست الکترونیک و پست صوتی، استفاده کنند. این کیوسک‌ها با تکنولوژی شبکه بی‌سیم WLL به مراکز LSP وصل هستند و بعضی هم از طریق LSP مربوط به یک ISP جهت اتصال به شبکه جهانی وصل می‌شوند. برای استفاد از این کیوسک‌ها، هزینه کمی از استفاده‌کننده دریافت می‌کنند. این سیستم‌ها به یک کامپیوتر کوچک و پرینتر مخصوص شرایط محیطی سخت، مجهز هستند و تعمیر و نگهداری آنها بسیار ساده است.
این شبکه دارای یک بانک اطلاعات قوی است که تمام اطلاعات مورد نیاز روستائیان را شامل می‌شود و به ۱۵ زبان مرسوم در هند به روستائیان سرویس می‌دهد.
مزیت این سیستم در مقایسه با روش‌های دیگر عدم نیاز به مشترک زیاد و ارزانی آن و قابلیت دسترسی آسان حتی برای افراد کم‌سواد می‌باشد. با این سیستم روستائیان می‌توانند اطلاعاتی نظیر شرایط جوی برای کشاورزی و وضع دریا برای ماهیگیری و قیمت‌های محلی محصولات کشاورزی و دامی و اطلاعات دامپزشکی و پزشکی را کسب کرده و کارهائی نظیر نقل و انتقال پول در سیستم بانکی و انجام کارهای دولتی و فروش محصولات دامی و کشاورزی و خرید از مراکز تجاری شهری را به آسانی و در کمترین زمان ممکن انجام دهند.● رادیوی اینترنتی در سریلانکا
در بعضی مناطق روستائی سریلانکا به‌دلیل مشکل بی‌سوادی و کاهش هزینه‌های روستائیان، یک شبکه رادیوئی اطلاعات مورد نیاز روستائیان را از شبکه اینترنت و شبکه‌های محلی جمع‌آوری می‌کند و از طریق رادیو به زبان محلی به اطلاع مردم می‌رساند. مردم از طریق تماس تلفنی با مرکز رادیوئی، اطلاعات مورد نیاز خوتد را توسط اپراتورهائی که مشغول جستجو در اینترنت هستند، به‌دست می‌آورند.
● تکنولوژی انتقال ICT روستائی
برای تحقق توسعه ICT در روستاها وجود امکانات زیربنائی و بستر و لینک‌های مخابراتی از اهمیت خاصی برخوردار هستند. جهت دستیابی به ICT روستائی ارزان‌قیمت با توجه به شرایط جغرافیائی محل روستا، کوهستانی و یا هموار بودن آن، می‌توان روش‌هائی را با هدف دسترسی به حداقل هزینه‌ها و انتقال بهینه اطلاعات، برای ایجاد یک شبکه ICT روستائی، پیاده‌سازی کرد. در این قسمت به معرفی چند روش می‌پردازیم:
● دسترسی از طریق کابل یا فیبر نوری
از طریق فیبر نوری می‌توان به پهنای باند وسیع و سرعت بالا دسترسی پیدا کرد. استفاده از فیبر نوری جهت انتقال اطلاعات در بین مراکز مناسب می‌باشد. این روش به‌دلیل هزینه‌های بالا در مناطق روستائی و دور از مرکز ISP، اقتصادی نمی‌باشد.
● استفاده ترکیبی VSAT و WLL
در این روش با تأمین پهنای باند لازم برای یک ISP از طریق ماهواره VSAT در ارتباطات زمینی، می‌توان تا شعاع ۵۰ کیلومتری تعداد زیادی از روستاها را از طریق شبکه‌های WLL محلی پوشش داد. شبکه WLL به‌دلیل استفاده از تکنولوژی COMA و داشتن پهنای باند وسیع، قادر است مشترکان زیادی را همزمان سرویس‌دهی نماید. همچنین به‌دلیل خاصیت توان پائین ارتباطات بی‌سیم از طریق CDMA، این شبکه اثر نامطلوبی بر دیگر کانال‌های رادیوئی نخواهد داشت و برای مناطق روستائی هموار، همچون استان گلستان که روستاها به فاصله کمی از هم قرار دارند، مناسب است. البته برای مناطق کوهستانی و فواصل دورتر می‌توان لینک ارتباطی شبکه را با یک لینک ماکرویو تلفیق کرد. به‌عنوان مثال در هند برای شبکه اینترنت کیوسک از WLL استفاده نموده‌اند. همچنین در کشورهائی مثل مالزی، سریلانکا، اندونزی و آفریقای‌جنوبی از شبکه WLL در توسعه ICT روستائی استفاده می‌کنند.
● نتیجه‌گیری
دسترسی روستاها به فناوری ارتباطات و اطلاعات اجتناب‌ناپذیر است. این فناوری علاوه بر فواید اقتصادی اثرات زیادی چون توسعه اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را در روستاها در پی دارد. با ورود این فناوری در روستاها معضلاتی چون بیکاری، مهاجرت به شهرها، فقدان بهداشت و مسافرت‌های غیرصروری، کاهش می‌یابد.
آموزش جوانان روستائی و فرهنگ‌سازی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در امورات مختلف زندگی روستائیان، از اولین گام‌های توسعه این فناوری در روستاها می‌باشد. فقدان سیاست کلی و جامع دولت در جهت توسعه فناوری اطلاعات در روستاها به‌عنوان بخش عظیمی از نیروهای ملود جامعه، نبودن بستر مخابراتی مناسب جهت تبادل اطلاعات در روستاها، عدم آشنائی و مهارت روستائیان در استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات، جمعیت کم و پراکندگی روستاها و درآمد پائین روستائیان، از مهم‌ترین چالش‌های توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات در روستاها می‌باشد.
با توجه به درآمد پائین روستائیان و عدم تمایل شرکت‌های خصوصی به راه‌اندازی ICT در روستاها، دولت باید موانع موجود را هموار کند و حداقل بسترهای زیربنائی این‌کار را در تمام روستاها ایجاد نماید و با بهره‌گیری از تجربه کشورهای موفق و پیشتاز در این زمینه نظیر هند و آفریقای‌جنوبی، استراتژی منسجمی جهت توسعه ICT در روستاها اتخاذ نماید. با توجه به هزینه‌های پائین‌تر شبکه‌های رادیوئی محلی WLL و پراکندگی روستاها با بهره‌گیری از یک ISP مرکزی در یک منطقه وسیع روستائی، می‌توان به یک شبکه روستائی ارزان دست یافت.

محمدتقی نقوی - زهرا گرزین

منبع : ماهنامه سرزمین سبز