نقش نشریات دانشگاهی در جامعه‌پذیری سیاسی دانشجویان

● جامعه‌پذیری سیاسی چیست؟
بحث جامعه‌پذیری سیاسی یکی از مباحث جدید ومتداول در دانش سیاست است وپیدایش آن رامی‌توان به سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم نسبت داد. درتعریف جامعه ‌پذیری سیاسی، دانشمندان علم سیاست، تعاریف مختلفی را عرضه نموده‌اند. این اصطلاح یکی از اصطلاحات مهم در علوم سیاسی و اجتماعی است که درحال حاضر استفاده از‌آن به عنوان یک نظریه رفتاری کاربرد فراوانی دارد. اصطلاح جامعه‌پذیری سیاسی معادل عبارت)political socialization( در زبان انگلیسی است که برخی آن را “فرهنگ‌پذیری سیاسی” و بعضی دیگر “ جامعه‌پذیری سیاسی “ نیز ترجمه کرده‌‌اند.
جامعه‌پذیری یا فرهنگ‌پذیری سیاسی فرآیندی است که براساس آن جامعه گرایش‌ها،نگرش‌ها ، دانش‌ها واطلاعات وخلاصه ارزش‌ها ومعیارهای سیاسی خود را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کند.
جامعه‌پذیری سیاسی یکی از ابعادفرعی فرهنگ کلی جامعه است، به معنی وسیع فراگردی است که یک جامعه از طریق آن فرهنگ سیاسی خود را ازنسلی به نسل دیگر منتقل می‌کند.
ادامه حیات یک نظام وسیستم وابسته به انتقال فرهنگ سیاسی با کلیه محتوی عقیدتی، ارزشی آن از نسلی به نسل دیگر است . درواقع بدون وجود چنین فراگردی، هر نسلی ناچار است که فرهنگ سیاسی جدیدی را خلق کندوبه طور کلی همه چیز را از نو بیاغازد.
● اهمیت جامعه پذیری سیاسی
جامعه‌پذیری سیاسی نقش مهمی دراستمرار حیات یک نسل دارد. از طریق پروسه جامعه‌پذیری سیاسی است که نسل‌های قدیمی‌تر فرهنگ سیاسی جامعه را به نسل‌های جدیدتر منتقل می‌ کنند وبا توجه به چنین انتقالی است که هر جامعه‌ای موفق می‌شود، فرهنگ سیاسی خود را استمرار بخشد. با استفاده از این نظریه می‌توان علل بی‌ثباتی دریک نظام سیاسی را تشخیص داد وسریعا به درمان آن پرداخت. به‌وسیله جامعه‌‌پذیری ودستیابی برکانال‌های انتقال فرهنگی جامعه می‌توان وسایل تقویت آن دسته از ارزش‌هایی را که به ثبات واستحکام سیاسی جامعه کمک می‌کند فراهم آورد واز تغذیه آن دسته از هنجارهایی که به وحدت جامعه لطمه وارد می‌سازند وخطر از هم پاشیدگی فرهنگ سیاسی را افزایش می‌دهدپیشگیری کرد.
● روش‌های جامعه‌پذیری سیاسی درجامعه
جامعه‌پذیری سیاسی درجامعه از طرف وروش‌های مختلف انجام می‌گیرد. تمام جوامع دارای نهادهایی هستند که دانش وتجربیات سیاسی،نگرش‌ها ، گرایش‌ها وارزش‌های متداول را توسعه می‌بخشد وبه اعضای خود منتقل می‌کنند.
نهادهایی که درجامعه‌پذیری سیاسی فعال هستند در جوامع مختلف با یکدیگر تفاوت می‌کنند. بعضی ازآنهانهادهایی هستند که تنها برای مقاصد معلوم وشخصی به وجود آمده‌اندونقش‌شان انتقال ارزش‌ها به دیگران و یاافزایش آگاهی مردم است. سازمان‌های سیاسی جوانان، احزاب سیاسی ، تشکل‌ها وهیئت‌های سیاسی، بعضی از مواد درسی ودفاتر تبلیغاتی دولت همگی در زمره این گونه نهادهاست. بخش دیگر از جامعه‌پذیری سیاسی در درون نهادهایی انجام می‌گیرد که جزو وظایف اصلی آنها نیست وانتقال‌گرایش‌های سیاسی رابه صورت یک موضوع فرعی انجام می‌دهند . نهادهای غیرسیاسی غالبا معیارهای سیاسی را درحین انجام سایر فعالیت‌های خود به طور جنبی منتقل می‌سازند.
جامعه‌‌پذیری سیاسی هم از طریق نهادهای “ نخستین” مانند خانواده و گروه‌های همسن و هم ازطریق نهادهای “ دومین” ماننداحزاب سیاسی وسازمان‌های اجتماعی صورت می‌گیرد. اتحادیه‌های کارگری نهادهای آموزشی ورسانه‌های همگانی جزو نهادهای دومینی به شمار می‌آیند که به امر جامعه‌پذیری سیاسی کمک فراوان می‌کنند.
نهادهای “ دومین” درفرآیند جامعه‌پذیری سیاسی نقش مهمی راایفا می‌کنند، دربعضی از نظام‌های سیاسی پیشرفته وغیر پیشرفته تعدادی از نهادهای دومین نقش موثرتری راایفا می‌کنند. مثلا انجمن اسلامی دانشجویان که جزو نهادهای دومین محسوب می‌شوند ،در یادگیری‌‌های سیاسی نقش مهمی بازی می‌کنند. انجمن‌ها واتحادیه‌های دانشجویی، گروه‌های سردبیری ،‌محافل دانشجویی، اتحادیه روزنامه‌نگاران دانشجویی، گروه‌‌های مطبوعاتی ونشریات دانشجویی به همین منوال دریادگیری سیاسی بسیار موثرند وهمه جزو گروه‌‌های دومین به شمار می‌آیند.
● نشریات دانشجویی ویادگیری سیاسی
یادگیری سیاسی دریک جامعه به دو روش صورت می‌گیرد:
الف) مستقیم یا تعلیم سیاسی
ب) غیر مستقیم یا تقلی ومشاهد
دراشکال مختلف جامعه‌پذیری سیاسی به طور غیر مستقیم، فرد مسائلی را در زمینه‌های سیاسی می‌آموزد که دراصل سیاسی نیست ولی تمایلاتی رااز جنبه‌های روانی دراو به وجود می‌آورد که بر توسعه “خویش‌شناسی” فرد اثرات قابل ملاحظه‌ای می‌گذارد. نشریات دانشجویی هم به روش مستقیم و هم به روش غیر مستقیم به آموزش سیاسی درجامعه دانشجویی اقدام می‌کنند. آنها ممکن هستند که کاملا به تعلیم و آموزش مسائلی مانند ساخت دولت، هدف ازتشکیل احزاب سیاسی ،‌جنبه‌های مفید و غیر مفید آنها ،قوت یک ایدئولوژی سیاسی ویابرعکس جنبه‌های ضعف آنها وخلاصه خصوصیات نظام سیاسی اقدام نمایند،ویا به اشکال غیر مستقیم، نشریات مسایلی را درزمینه‌های سیاسی می‌آموزند که دراصل سیاسی نیستندولی تمایلاتی را از جنبه‌های روانی درافراد دانشجو به وجود می‌آورند که برتوسعه و رشد”خویش‌سیاسی” دانشجویان اثرات قابل ملاحظه‌ای می‌گذارند.
تاثیر نشریات دانشجویی بریادگیری سیاسی غیر مستقیم می‌تواند ازطرق ذیل حاصل شود:
‌ ● نشریات دانشجویی و روابط متقابل دانشجویان
یکی از چندشیوه یادگیری به طور غیر مستقیم ،شیوه” انتقال از طریق روابط متقابل” یا روابط شخصی است. فعالیت‌های مطبوعاتی درمحیط‌های دانشگاهی سبب می‌‌شود که دانشجویان‌،تجربیات و مهارت‌هایی بیاموزند که برای زندگی آینده آنها مفید خواهد بود و درعین حال به جذب ویکپارچگی آنها درجامعه سیاسی کمک می‌کند. روابط متقابل دانشجویان با همدیگر درمحیط‌های مطبوعاتی دانشگاهی باعث می‌شود که دانشجویان به طور غیر مستقیم اعمال و رفتار مدیران ومسئولین را از نزدیک مشاهده کرده ونمونه‌ای از نهادهای اجتماعی رالمس نمایند . افرادی که درنشریات دانشجویی کار می‌کنند، به طور رسمی یاغیر رسمی با سازمان‌های سیاسی خارج از دانشگاه ارتباط پیدا می‌کنند وبا آنها به همکاری می‌پردازند. مثلا نشریات، افرادی را برای آموزش به مراکز دولتی و غیر دولتی وسازمان‌های رسمی اعزام می‌کنند که این امر باعث می‌شود دانشجویان از شیوه روابط متقابل برخوردار بوده و سطح آگاهی اجتماعی وسیاسی خود را افزایش دهند.
● نشریات دانشجویی و”روش شاگردی”
دراین روش نشریات دانشجویی باعث می‌شود که دانشجو تجربیات ورفتارهایی در امور غیر سیاسی به دست آورد که سبب کسب “مهارت”ها و “تخصص”ها و “ارزش‌هایی” شود که شخصی در زمینه‌های سیاسی مستقیما از آنها بهره‌برداری می‌کند.
کارکردن در امور نشریات ومطبوعات باعث می‌‌شود که دانشجویان با سبک تجربیات فراوان از فعالیت‌های غیرسیاسی، به مهارت‌ها و ارزش‌ها وخلا‌صه بینش‌هایی دست یابند که راه را برای ورود آنها به جهان سیاست کاملا هموار می‌سازد.مثلا دربسیاری ازدانشگاه‌ها امور مطبوعات ونشریات دارای محافل مجامعی هستندکه برای به دست آوردن پست‌های سازمانی باید با یکدیگر رقابت کنند.دانشجویانی که خودرا برای احراز چنین پست‌هایی نامزدمی‌کنند باید به قوانین ومقررات چنین سازمان‌هایی آ‌شنایی داشته باشند . چنانچه پس از انتخاب به خوبی از عهده انجام وظایف خود برآمده باشند، برای دوره‌های بعد نیز می‌توانند خودرا نامزدکنند. درغیر این صورت باید جای خود را به رقبای تازه نفس بدهند. آشنایی با مقررات ونظام انتخاباتی این نهادها،مسئله رقابت‌ها ،انجام اخذ رای و خلاصه مسئله پیروزی و شکست که دانشجویان دراین فرآیند با آن مواجه می‌شوند،همگی دربردارنده مهارت‌ها وارزش‌هایی است که کسب تجربه حاصل آنها راه رابرای انتقال دانشجویان به دنیای سیاست آماده می‌کند.
● نشریات دانشجویی وتعلیم ارزش‌ها
تعلیم گرایش‌ها وتمایلات از یک حوزه اجتماعی به حوزه دیگر ،یکی دیگر از شیوه‌های یادگیری سیاسی غیر مستقیم محسوب می‌شود. دربسیاری موارد نگرش‌های سیاسی ما ،حاصل بعضی از روش‌های اجتماعی است که درجهت اهداف سیاسی به کار گرفته می‌شود. نشریات دانشجویی بااشاعه الگوهای ارزشی‌ نظام فرهنگی واجتماعی که ظاهرا هیچ‌گونه رابطه‌ای با عوامل وعناصر سیاسی ندارند، در ایجاد ساخت‌های سیاسی و شکل دادن به فرهنگ سیاسی،‌ نقش عمده‌ای را بازی می‌کنند. جنبه‌های مختلف عقاید اجتماعی انسان مانند عقیده شخص درباره رابطه او با طبیعت، عقیده شخص درباره طبیعت و بشر و عقیده او درباره “سایر مردم” و گرایشی که نسبت به دیگران دارد و بسیاری دیگر از عقاید شخصی به طور بارزی با نگرش‌های سیاسی او رابطه مستقیم دارد و متقابلا بر یکدیگر اثر می‌گذارند. نشریات دانشجویی با بیان این مطلب و امثال آنها با گسترش فرهنگ‌ها و ارزش‌ها به طور غیرمستقیم یک نوع فرهنگ سیاسی ترسیم می‌کنند.
● نشریات دانشجویی و آموزش سیاسی
نشریات دانشجویی به همراه نقش آگاه‌سازی خود از طرفی و مقوله خبررسانی از طرف دیگر به همراه تحلیل اخبار در واقع کار آموزش سیاسی انجام می‌دهند. دانشکده‌ها و دانشجویان و طبقات مختلف دانشگاهی هدف عمده چنین برنامه‌هایی هستند. نشریات دانشگاهی از یک طرف،‌ نهادها و ساخت‌های سیاسی موجود را به دانشجویان معرفی می‌کنند و به آنها می‌قبولانند و از طرف دیگر با خلق یک نظام ارزشی سیاسی و نمادین، احساس وابستگی‌های عاطفی و ذهنی را در دانشجویان نسبت به این ساخت‌ها به وجود می‌آورند و سبب تحکیم، ثبات و مشروعیت هرچه بیشتر آنها می‌شوند.
● به دست آوردن تجربیات سیاسی از طریق نشریات دانشجویی
یکی از اشکال دیگر جامعه‌پذیری مستقیم “تجربیات سیاسی”‌ است. نشریات دانشجویی در این قسمت نیز به نحو احسن ایفای وظیفه می‌کنند. افراد دانشجو از برخورد مستقیم با شخصیت‌های سیاسی، سازمان‌ها، نهادها و خلاصه وقایع سیاسی هنگام تهیه اخبار، گزارش‌ها و مصاحبه‌ها، به یکسری از تجربیات سیاسی، نائل می‌شوند. گرچه بسیاری از تجربیات سیاسی ناشی از جامعه‌پذیری در دوران کودکی و نوجوانی و آن هم در محیط غیرسیاسی کسب می‌شود، با وجود این نباید این نکته را از نظر دور داشت که بخش قابل ملاحظه‌ای از آنچه که شخص درباره سیاست، فرا می‌گیرد، از تجربیات و مشاهدات او در فراگرد سیاسی به دست می‌آید. مشاهدات سیاسی و مشارکت در فرآیند سیاست به طور موثری گرایش‌های سیاسی دانشجو را شکل می‌دهند. مثلا تمایل دانشجو مبنی بر پشتیبانی از نظام سیاسی و ترتیبات آن به مقدار زیادی به رضایت او از نحوه فعالیت‌های نظام و چگونگی عملکرد دولت بستگی دارد. نهایتا جامعه‌پذیری سیاسی از یک لحاظ می‌تواند نتیجه تماس مستقیم شخص با تجربیات و فراگردهایی باشد که در محیط سیاسی کسب می‌کند.
● نشریات دانشجویی و ایجاد حس اعتماد
یکی از موارد ارزشمند تاثیر نشریات دانشجویی ایجاد حس اعتماد در دانشجویان است. دانشجویان وقتی یک مقاله‌ای را در نشریه‌ به چاپ می‌رسانند و بعدا تاثیر آن را در جامعه و محیط دانشگاهی خود مشاهده و لمس می‌کنند یک نوع احساس “کارایی” و “اعتماد به نفس” سیاسی به دست می‌آورند.
هنگامی که او احساس می‌کند می‌تواند بر فراگرد تصمیم‌گیری‌ها اثر گذارد و در انجام دادن یک وظیفه دانشگاهی ایفای نقش نماید به یک نوع آرامش درونی و حس اعتماد به نفس دست پیدا می‌کند این به درجه اعتماد به نفس رسیدن از نظر سیاسی باعث می‌شود که فرآیند جامعه‌پذیری سیاسی به خوبی انجام وظیفه نماید.
موفقیت‌های دانشجویان در زمینه کارهای مطبوعاتی و نشر نشریات دانشجویی باعث می‌شود که آنها در درون خود نیروی عظیمی را کشف نمایند و به یک خود باوری درونی نائل شوند که این خودباوری باعث می‌شود، دانشجویان در آینده بتوانند به راحتی مسئولیت‌های اساسی در جامعه را پذیرا باشند چون تجربیات غیر سیاسی و اجتماعی غالبا به حوزه سیاست تعمیم داده می‌شود.
● اطلاع‌رسانی نشریات دانشجویی و تاثیر آن بر جامعه‌پذیری
برای آنکه انسان بهتر بتواند به حیات جمعی و اجتماعی خود ادامه دهد و در صحنه فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی بهتر بتواند‌ دانش اطلاعات و ارزش‌ها و معیارهای سیاسی خود را به نسل دیگر منتقل کند احتیاج به یک ابزار خوب دارد در این میان نشریات دانشگاهی، افراد دانشجو را کمک می‌کنند تا به خوبی بتوانند گرایش‌ها و نگرش‌های خود را به سایر افراد انتقال دهند.
نشریات دانشجویی یکی از مهمترین و کارآمدترین وسایل ارتباط جمعی در محیط‌های دانشگاهی می‌باشند. افراد دانشگاهی در هر سطحی به راحتی از این وسایل استفاده کرده و فرهنگ سیاسی را به نسل دانشجویان جدید منتقل می‌کنند و باتوجه به چنین انتقالی است که هرجامعه علمی موفق می‌شود فرهنگ سیاسی خود را استمرار بخشد.
● انتقال محیط‌های دانشگاهی سنتی به سوی مدرنیزم
نشریات دانشگاهی وقایع ممتاز و آخرین اخبار علمی را به راحتی در اختیار دانشگاهیان قرار می‌دهند و در این زمینه همچون پلی عمل می‌کنند که جهان علم و پیشرفت و ترقی را به جوامع دانشگاهی سنتی وصل می‌کنند و به طریقی کمک می‌کنند تا محیط‌های دانشگاهی خود را به جهان پیشرفته و مدرن وصل نمایند. برای آنکه محیط‌های دانشگاهی و جوامع علمی بهتر بتوانند به حیات علمی خود ادامه دهند و در صحنه فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی خود راه مناسب‌تری برگزینند و مسئولیت‌های خطیر خود را با آ‌گاهی کامل به عهده بگیرند باید همیشه در جریان حوادث و کشفیات و اختراعات علمی و تحقیقاتی که هر لحظه در محیط اطراف و دنیای بزرگ آنها روی می‌دهند، آگاهی داشته باشند.
وظیفه مهم انتشار رویدادهای علمی و حوادثی که در اطراف اتفاق می‌افتد به عهده رسانه‌های ارتباط جمعی و خصوصا نشریات دانشگاهی است. نشریات خصوصا روزنامه‌های محلی و نشریاتی که محدود‌ه‌های کوچک (مانند یک دانشگاه) را زیر پوشش می‌گیرند، در زمینه اطلاع‌رسانی و انعکاس رویدادها و حوادث محیط اطراف خود نقش بی‌بدیلی را دارند و هیچ وسیله دیگری نمی‌تواند جای خالی آنها را پر کند از این روست که متخصصین ارتباطات تاثیر نشریات محلی را به مراتب بیشتر از نشریات کثیرالانتشار می‌دانند. نشریات دانشگاهی با این وظیفه خطیر خود دانشگاه‌ها را به سوی “مدرنیزم” یکپارچکی حرکت می‌دهند و این به وجود آمدن یکپارچگی، خود به استحکام سیاسی آنها منجر می‌شود نشریات دانشگاهی می‌توانند پیام‌های مهم علمی و سیاسی را به طور هماهنگ و استاندارد و در یک زمان واحد به گوش گروه بی‌شماری از دانشجویان برسانند و بدین وسیله نقش خود را در تغییر سریع جامعه بازی کنند. در مجموع نشریات دانشگاهی قبل از آنکه گرایش‌های قبلی شخص را تغییر دهند و یا گرایش‌‌های جدیدی را پدید آورند به تقویت گرایش‌های سیاسی موجود می‌پردازند، نشریات دانشجویی قبل از آنکه عامل تغییر دهنده باشند عامل تقویت کننده وضع موجود به شمار می‌آیند. نشریات دانشجویی در توسعه و پیشرفت نگرش‌ها و گرایش‌های شخص تنها در ارتباط با دیگر نهادهای جامعه‌پذیری موثر واقع می‌شوند. اهمیت نشریات دانشجویی بیشتر از این جهت است که پیامهای سیاسی متعددی را منتقل می‌کنندکه در میان آنها اخبار مربوط به وقایع روزانه بخش عمد‌ه‌ای را تشکیل می‌دهد. از طرف دیگر نشریات، مستقیم و یا غیرمستقیم - ارزش‌های متداول و معمول جامعه را که سبب وحدت و یکپارچگی جامعه سیاسی می‌شوند، منتقل ساخته و تقویت می‌کنند. به عبارت دیگر، نشریات مسائلی را که به وسیله خانواده، مدرسه، گروه‌های همسن و سایر نهادهای یادگیری به دانشجویان منتقل می‌شود به نحو دیگری تقویت می‌کنند.

جواد وند نوروز
منابع و مآخذ:
۱- فیلیپ گایار، فن روزنامه‌نگاری، ترجمه فضل‌الله جلوه، چاپ دوم ۱۳۷۴، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
۲- مهران - سهراب‌زاده‌ - عباس عبدی: بهره‌مندی شهروندان تهرانی از مطبوعات، چاپ اول، ۱۳۷۱، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها
۳- دکتر هرمز مهرداد، جامعه‌پذیری سیاسی، چاپ اول، تابستان ۱۳۷۶، تهران‌، ‌شرکت انتشارات پازنگ
۴- محمد خامه‌گر، درآمدی بر روش تهیه نشریات دانشگاهی، چاپ اول،۱۳۷۷ ‌، تهران، انتشارات موسسه روزنامه فیضیه

منبع : روزنامه رسالت