مروری بر پژوهش‌های کاربر‌‌مدار در...مطالعات بازیابی اطلاعات مبتنی بر وب

مقالهٔ حاضر ضمن تشریح اهمیت و ضرورت توجه به رویکرد کاربر‌مدار در مطالعات بازیابی اطلاعات مبتنی بر وب به دسته‌بندی و مرور پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه می‌پردازد. با وجود اتفاق نظر میان متخصصان بازیابی اطلاعات در نقش و جایگاه محوری کاربران در هر نظام بازیابی، دانش موجود در این زمینه محدود است و پاسخگوی بسیاری از پرسش‌ها، بویژه در محیط وب نمی‌باشد.
روند کلی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که رهایی شبکهٔ جهانی وب از نابسامانی موجود و تسهیل فرایند اطلاع‌یابی کاربران، بیش از آنکه نیازمند طراحی نظام‌های بازیابی پیچیده‌تر باشد، در گروی ارتقای سطح دانش طراحان این نظام‌ها از چگونگی تعامل کاربران با این محیط، درک نیازهای کاربران، و ساده‌سازی مراحل جستجو است. درحال‌حاضر اغلب کاربران از امکانات جستجوی پیشرفته استفاده نمی‌کنند و نیازهای اطلاعاتی آنان بیشتر به‌شکل کلیدواژه‌های معدود و مبتنی بر زبان طبیعی مطرح می‌شود. با توجه به ناهماهنگی این شیوه با ساختار ابزارهای کاوش در اینترنت فرایند جستجو در وب برای بسیاری از کاربران با کندی و دشواری همراه است. گسترش تعداد کاربران آموزش‌ندیده و کم‌تجربه از یک سو و توسعهٔ کاربردهای روزمرهٔ شبکهٔ وب از سوی دیگر به اهمیت مطالعات کاربرمدار در زمینهٔ بازیابی اطلاعات مبتنی بر وب می‌افزاید. نقطهٔ توجه پژوهشگران این حوزه بر یافتن راهکارهایی متمرکز است که به کاهش زمان جستجو، کاستن از تلاش کاربر در فرایند جستجو و در عین حال به افزایش بهره‌وری در بازیابی منجر شود.
● مقدمه
پس از پیدایش شبکهٔ جهانگستر وب به‌عنوان یک رسانهٔ قدرتمند جهانی و یک منبع عظیم و رو‌به‌گسترش اطلاعات، افق‌های پژوهشی تازه‌ای پیش‌روی پژوهشگران شاخه‌های مختلف علوم اطلاع‌رسانی گشوده شد. ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد محیط وب و طرح پرسش‌های بدون پاسخ در زمینهٔ تعامل کاربران با وب منجر به پدید‌آمدن گرایش مشهودی به سمت مطالعات مبتنی بر وب شده ‌است. این گرایش آشکار و دلایل آن بارها در متون حوزهٔ اطلاع‌رسانی مورد توجه قرار گرفته ‌است[۲]. دلایل اصلی این گرایش همان‌طور که گفته‌شد از یک سو به ویژگی‌های خاص محیط وب مربوط می‌شود که آن را از رسانه‌ها و محمل‌های اطلاع‌رسانی دیگر متمایز می‌کند و از سوی دیگر به گسترش فزایندهٔ نقش آن در زندگی روزمرهٔ افراد باز می‌گردد. «اسپارک جونز» و «ویلت» (۱۹۹۷) پس از تدوین یک مطالعهٔ مروری جامع و گسترده در زمینهٔ پژوهش‌های بازیابی اطلاعات، از مطالعات مبتنی بر وب به‌عنوان یکی از فرصت‌هایی یاد کردند که پیش روی پژوهشگران قرار گرفته است. جالب است که در آن زمان این حوزهٔ پژوهشی مراحل نخستین خود را پشت سر می‌گذاشت و از سال ۱۹۹۷ تا کنون (۲۰۰۳) روند این مطالعات از شتابی چشمگیر برخوردار بوده‌است.
ناهمگونی منابع اطلاعاتی در وب، تنوع کاربران از هر نظر، ناپایداری داده‌ها در این محیط و عدم سازماندهی مؤثر اطلاعات، از جمله ویژگی‌هایی محسوب می‌شوند که مطالعات مبتنی بر وب را از پژوهش‌های قبلی در حوزهٔ بازیابی اطلاعات متفاوت می‌سازند. مقالهٔ حاضر می‌کوشد که با مرور پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه (بویژه پژوهش‌های کاربرمدار )، نشان دهد که محققان چگونه از خصوصیات ویژهٔ محیط وب در راستای پیشبرد اهداف پژوهشی خود بهره می‌برند و چگونه بر چالش‌های پژوهشی موجود غلبه می‌کنند.
مرور نوشتارها حاکی از آن است که به رغم نوپایی پژوهش در این حوزه، دستاوردها و یافته‌های مطالعات اخیر در خور توجه و شایان ذکر است. زمینه‌های پژوهشی متعددی در بارهٔ بازیابی اطلاعات در محیط وب وجود دارد که پرداختن به تمام آن‌ها، بسی فراتر از توان مقالهٔ حاضر است. بنابراین فقط یکی از شاخه‌های آن در اینجا مورد توجه قرار می‌گیرد. بدین‌منظور در این مرور نوشتارها، تنها آن دسته از مطالعات بررسی می‌شوند که به پژوهش دربارهٔ فرایند اطلاع‌یابی کاربران در محیط وب پرداخته‌اند و از رویکرد کاربرمدار برخوردار بوده‌اند. تشریح و تبیین رویکرد کاربرمدار در ادامه خواهد آمد و به دلایل اتخاذ این شیوه نیز اشاره خواهد شد.
● رویکرد کاربر مدار چگونه رویکردی است؟
پژوهش‌های انجام‌شده در حوزهٔ بازیابی اطلاعات را می‌توان از دیدگاه‌ها و بر اساس معیارهای گوناگون تقسیم‌بندی کرد. یکی از معمول‌ترین معیارها برای این طبقه‌بندی، دسته‌بندی پژوهش‌ها براساس رویکرد کلی آن‌ها است. منظور از رویکرد پژوهش، نقطهٔ تمرکز و توجه پژوهشگر در تمام مراحل تحقیق است که بر همهٔ تدابیر و تصمیم‌های پژوهشگر در خلال تحقیق اثر می‌گذارد. انتخاب این روش پژوهش، جامعهٔ مورد مطالعه، ابزار گردآوری داده‌ها و چگونگی تحلیل و تفسیر یافته‌ها همگی از رویکرد پژوهش متأثرند و بر اساس آن تنظیم می‌شوند.
در حوزهٔ بازیابی اطلاعات، دسته‌بندی کلی مطالعات شامل دو گروه پژوهش‌های کاربرمدار[۳] و سیستم‌مدار[۴] است. در پژوهش‌های کاربرمدار، نقطهٔ توجه و تمرکز پژوهشگر بیش از آنکه متوجه مسائل فنی و تکنیکی نظام بازیابی اطلاعات باشد، بر استفاده‌کنندگان از این نظام‌ها تأکید و تکیه دارد. این دو نوع رویکرد مکمل یکدیگرند و هریک، بخشی از مطالعات حوزهٔ بازیابی اطلاعات را به خود اختصاص می‌دهند.
معمولاً وقتی هدف یک پژوهش مبتنی بر ارزیابی عملکرد[۵] نظام بازیابی اطلاعات باشد، بیشتر رویکرد سیستم‌مدار اتخاذ می‌شود. این در حالی است که برای سنجش کارآمدی یا بازدهی[۶] همان نظام بازیابی، رویکرد کاربرمدار نه‌تنها مناسب‌تر، بلکه ضروری خواهد بود. ممکن است یک نظام بازیابی اطلاعات از توانایی و قابلیت‌های فراوان برخوردار باشد، ولی مثلاً به‌دلیل پیچیدگی فرایند جستجو، استفادهٔ سهل و آسان از آن برای کاربران میسر نباشد. در این صورت حصول نتیجهٔ رضایتبخش از آن مستلزم صرف وقت و انرژی بسیار خواهد بود. بنابراین گرچه سیستم مذکور از عملکرد خوبی برخوردار است، اما کارآمدی لازم را برای استفاده‌کنندگان نخواهد داشت.
در چهل سال گذشته پژوهش‌های فراوانی با رویکرد سیستم‌مدار در حوزهٔ بازیابی اطلاعات انجام شده است. دو معیار مهم جامعیت و مانعیت[۷] در اغلب این مطالعات در کانون توجه پژوهشگران قرار داشته و البته دستاوردهای ارزنده‌ای نیز به ارمغان آورده‌اند. اما پس از تحقیقات فراوانی که در طی سال‌های فراوان انجام گرفت و غالباً سیستم‌مدار بودند، خلأ ناشی از فقدان آگاهی از نیازها و خواست کاربران، بیش از گذشته احساس شد و به تدریج بر تعداد مطالعات کاربرمدار افزوده گردید. پس از ظهور شبکهٔ جهانگستر وب بنا به دلایلی که در ادامه ذکر خواهد شد، اهمیت رویکرد کاربرمدار بیش از گذشته آشکار گردید.
● جایگاه ویژهٔ کاربران در پژوهش‌های مبتنی بر وب
اهمیت و جایگاه استفاده‌کنندگان در هر نظام بازیابی اطلاعات، روشن‌تر از آن به نظر می‌رسد که محتاج تبیین و تفسیر باشد. بی‌تردید هر نظام بازیابی اطلاعات برای استفادهٔ کاربران آن طراحی و ساخته‌ می‌شود و همواره نیاز کاربران و خشنودی آنان، از اولویت‌های اصلی در طراحی محسوب می‌گردند. همهٔ تلاش پژوهشگران و سازندگان نظام‌های بازیابی اطلاعات بر ارتقای بهره‌وری و سودمندی این نظام‌ها استوار می‌باشد و کاربر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است[۸]. بنابراین در اینجا قصد تشریح بیشتر این امر مسلم و پذیرفته‌شده را نداریم. آنچه در اینجا اهمیت دارد ترسیم ارتباط بین شرایط نوین ناشی از پیدایش وب و اهمیت مضاعف جایگاه کاربران در این شرایط است. سه دلیل اصلی برای برجسته‌تر شدن موقعیت کاربران در پژوهش‌های مبتنی بر وب قابل ذکر به‌نظر می‌رسد. این دلایل عبارت‌اند از:
۱) ویژگی‌های منحصربه‌فرد شبکهٔ وب جهانگسترد
همان‌طور که قبلاً نیز ذکر شد شبکهٔ وب از خصوصیاتی برخوردار است که آن را از تمام محمل‌های اطلاع‌رسانی قبل از خود و تمام رسانه‌های دیگر متمایز می‌کند. شبکهٔ وب چه در نقش محملی برای ذخیره و بازیابی اطلاعات و چه در نقش رسانه‌ای آن، از ویژگی‌های قابل توجهی برخوردار است. آنچه به موضوع این مقاله مربوط می‌شود تأثیر این خصوصیات بر پژوهش‌های بازیابی اطلاعات مبتنی بر وب است. پژوهشگران این حوزه وقتی مطالعات خود را در محیط وب آغاز کردند به‌زودی دریافتند که اتخاذ تدابیری تازه اجتناب‌ناپذیر است. وب محیطی است جهانگسترد و دربرگیرندهٔ حجم عظیمی از اطلاعات ناهمگون و در عین حال بی‌بهره از حداقل سازماندهی و کنترل، و منبع عظیمی که هر لحظه بر حجم آن افزوده می‌شود؛ آمار منتشرشده به‌روشنی گواه این ادعا است و مقالهٔ حاضر قصد تکرار آن‌ها را ندارد.
جالب است که مشخصاتی مثل گستردگی و نیز ناهمگونی در رشد فزایندهٔ وب فقط به منابع و محتوای آن محدود نمی‌شوند و این امر شامل کاربران آن نیز می‌گردد. هر روز بر تعداد استفاده‌کنندگان این شبکه افزوده می‌شود و این افزایش رشدی شتابان و بی‌وقفه دارد.
از دیدگاه پژوهش‌های اطلاع‌یابی در وب،تصویر فعلی این شبکه بیانگر آن است که طیف وسیعی از کاربران با نیازهای اطلاعاتی متنوع، در فضای عظیم وب درپی تأمین نیازهای اطلاعاتی خود هستند. ابزارهای کاوشی که آنان در اختیار دارند عمدتاً موتورهای جستجو، راهنماهای وب[۹] و دروازه‌های اطلاعاتی موضوعی[۱۰] هستند.سودمندی و کارآیی این ابزارهای جستجو نیز خود موضوع بسیاری از مطالعات بوده و هنوز پرسش‌های فراوانی در این زمینه مطرح‌اند. حال اگر شرایط حاکم بر محیط وب را چه از نظر منابع و چه از نظر کاربران آن با شرایط نظام‌های بازیابی اطلاعات قبل از ظهور وب مقایسه کنیم، دلیل برجسته‌ترشدن نقش کاربران در پژوهش‌های مبتنی بر وب نمایان‌تر می‌شود. در گذشته استفاده‌کنندگان از نظام‌های بازیابی، بویژه نظام‌های پیوسته[۱۱] یا فهرست‌های پیوستهٔ کتابخانه‌ها[۱۲] عمدتاً متخصصان و دانشگاهیان بودند و به بیان دیگر، همگونی قابل توجهی در میان استفاده کنندگان وجود داشت. این همگونی شامل منابع اطلاعاتی مورد جستجو نیز می‌شد. بنابراین پیچیدگی فضای اطلاعاتی در وب مطالعات مبتنی بر این محیط را نیازمند اتخاذ روش‌ها و تدابیر خاصی نموده و به جایگاه کاربران اهمیتی مضاعف بخشیده است.
۲) افزایش تعداد کاربران آموزش‌ندیده و بی‌تجربه
همان‌طور که گفته شد اگر قبلاً استفاده از رایانه و منابع الکترونیکی به متخصصان و دانشگاهیان محدود شد، امروزه طیف استفاده‌کنندگان از این امکانات به مراتب بیشتر و وسیع‌تر از گذشته است. افرادی که در وب به جستجو می‌پردازند از نظر تجربهٔ جستجو، یا تازه‌کار محسوب می‌شوند یا از تجاربی در این زمینه برخوردار هستند. پژوهش‌های گذشته نشان می‌دهند که تجربهٔ جستجو به بازیابی موفق‌‌تر کمک می‌کند. از نظر آموزش اطلاع‌یابی در وب نیز کاربران یا آموزش دیده‌اند یا از راه آزمون و خطا در وب به جستجو می‌پردازند. مطالعات انجام‌شده این فرض را ثابت کرده که آموزش اطلاع‌یابی به بهبود نتایج جستجو منجر می‌گردد. این در حالی است که درصد کاربران آموزش ندیده (منظور از آموزش در اینجا، آموزش مهارت‌های اطلاع‌یابی در وب است) و کم‌تجربه بیش از درصد کاربران آموزش‌دیده یا با‌تجربه است.
معمولاً نتایج جستجوبرای این طیف وسیع، رضایتبخش نیست و آن‌ها یا با بهمنی از اطلاعات مواجه خواهند شد یا با کمترین میزان اطلاعات.
۳) توسعهٔ امور روزمرهٔ مبتنی بر وب
کاربرد‌های شبکهٔ وب هر روز گسترده‌تر می‌شود، به‌طوری که امروزه امور متنوعی از زندگی روزمرهٔ افراد، بویژه در جوامع پیشرفته متکی به این شبکه است. دامنهٔ تعامل کاربران با محیط وب بسی فراتر از امور پژوهشی و دانشگاهی است و اقشار مختلف برای انجام امور گوناگون از وب بهره می‌گیرند. آنان صورتحساب برق و تلفن خود را از طریق وب می‌پردازند، در همین شبکه خرید می‌کنند، یا برنامهٔ تعطیلات خود را از همین طریق تنظیم می‌کنند. انجام همهٔ این امور یا امور مشابه در وب، با فرایند جستجو در وب پیوندی روشن دارد. مطالعات قبلی نشان می‌دهند که کاربران، جستجو در وب را مهم‌ترین فعالیت خود در این شبکه معرفی کرده‌اند. آنان در یک رتبه‌بندی ده امتیازی، به‌طور متوسط امتیاز ۱/۹ را برای جستجو در وب برگزیده‌اند. ۵۷ درصد آنان هر روز در وب به جستجو می‌پرداختند و از نظر محبوبیت خدمات در وب یا به بیان دقیق‌تر عمومیت خدمات و فعالیت‌ها، جستجو در وب پس از پست الکترونیکی، جایگاه دوم را به خود اختصاص داده‌است[۱۳].
● مرور پژوهش‌ها
قبل از بررسی پژوهش‌ها در این زمینه لازم است ابتدا به مقاله‌هایی اشاره شود که قبلاً به اجمال یا به تفصیل به مرور این مطالعات پرداخته‌اند. از آنجا که معمولاً در اغلب پژوهش‌ها بخشی به مرور تحقیقات قبلی اختصاص می‌یابد در پژوهش‌های این حوزه نیز کم و بیش به نتایج و یافته‌های مطالعات قبلی استناد شده‌است. اما در بسیاری از موارد این مرور به اختصار است و از جامعیت کافی برخوردار نیست. با این حال مرور نوشتارهای موجود نشان می‌دهد که قبلاً دو مقالهٔ مروری در سال ۲۰۰۱ منتشر شده که اختصاصاً با هدف مرور بدنهٔ پژوهشی این حوزه تدوین شده‌اند.
مقالهٔ نخست که توسط «اینگرید هسایی»[۱۴] نگاشته شده به مرور پژوهش‌های بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ پرداخته‌است. در مقالهٔ مذکور، این حوزهٔ پژوهشی بر اساس کاربران مورد مطالعه در قالب دو دستهٔ اصلی مورد بررسی قرار گرفته.
دستهٔ نخست شامل مطالعاتی است که به چگونگی تعامل کودکان با شبکهٔ وب پرداخته بودند و دستهٔ دوم پژوهش‌هایی است که فقط کاربران بزرگسال را مورد توجه قرار داده‌اند. دستهٔ دوم خود شامل جستجو‌گران حرفه‌ای، کارکنان فناوری اطلاعات، دانشجویان و بزرگسالان داوطلب می‌شود. سپس پژوهش‌های مرتبط با بزرگسالان بر اساس پنج محور اصلی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. محور نخست به پژوهش‌هایی می‌پردازد که درصدد ترسیم تصویری از رفتار‌های اطلاع‌یابی کاربران بوده‌اند. «هسایی» بر این باور است که اغلب این مطالعات رویکرد توصیفی دارند و بیشتر بر اطلاعات آماری مستخرج از داد و گرفت داده‌ها میان کاربران و محیط وب استوار می‌باشند[۱۵].
محور دوم به مطالعاتی اشاره دارد که به تحقیق دربارهٔ ارتباط میان رفتارهای اطلاع‌یابی کاربران وب و چگونگی نمایش(ارائهٔ) اطلاعات در این محیط پرداخته‌اند[۱۶]. در سومین گروه به مرور پژوهش‌هایی پرداخته شده که بر محور وظایف جستجو[۱۷]، راهبرد جستجو و تاکتیک‌های جستجو استوار بوده‌اند[۱۸]. گروه چهارم پژوهش‌های بررسی‌شده، معمولاً اثبات یا ابطال این فرض را دنبال کرده‌اند که آیا ارتباط معناداری میان چگونگی و نتایج جستجو با تجربهٔ کاربران در جستجو وجود دارد یا نه. اکثر پژوهش‌های قبلی این فرضیه را اثبات کرده‌اند و معمولاً پیوند قابل توجهی بین این دو متغیر مشاهده شده‌است. به بیان دیگر، جستجو‌گران باتجربه معمولاً نتایج کاوش رضایتبخش‌تری در مقایسه با کاربران تازه‌کار به‌دست می‌آورند[۱۹]. در پنجمین دسته از این مطالعات، ارتباط میان متغیرهایی مثل توانایی فکری[۲۰] یا الگوهای شناختی کاربران با چگونگی رفتارهای اطلاع‌یابی آنان مد نظر پژوهشگران بوده‌است. این دسته از پژوهش‌ها قدم به قلمرو گسترده‌ای گذاشته‌اند که به نحو قابل توجهی بر مفاهیم بنیادین علومی مثل روانشناسی و علوم تربیتی استوار است.
مطالعات انجام‌شده با این رویکردها (که روبه‌گسترش دارند نشان داده‌اند که نوع ساختار فکری و روش‌های یادگیری کاربران بر رفتارهای اطلاع‌یابی آنان و چگونگی تعاملی که با این محیط دارند اثر می‌گذارند. به بیان دیگر، بررسی رفتار اطلاع‌یابی کاربران در محیط وب می‌تواند به‌نوعی تصویرگر و منعکس‌کنندهٔ ساختار فکری و الگوهای یادگیری آنان باشد[۲۱].
«هسایی» (۲۰۰۱) ضمن اشاره به مدل‌های موجود در بازیابی اطلاعات نظیر مدل «اینگورسن»[۲۲] (۱۹۹۲)، «ساراسویک»[۲۳] (۱۹۹۶) و مدل «وانگ»، «هاوک» و «تنوپیر»[۲۴] معتقد است که چکیدهٔ عناصر موجود در این مدل‌ها در هر نظام بازیابی، در سه عنصر اصلی خلاصه می‌شود که عبارت‌اند از:
۱) مندرجات یا محتویات نظام[۲۵]،
۲) قابلیت‌های نظام بازیابی[۲۶]،
۳) کاربران.
ویژگی‌های هریک از این عوامل اصلی بر چگونگی و بازدهی فرایند بازیابی اطلاعات اثر می‌گذارند و هریک از این عوامل را می‌توان موضوع پژوهش قرار داد. او در ادامه می‌افزاید که در اغلب مطالعات بازیابی اطلاعات مبتنی بر وب، جزء دوم این مجموعه یعنی توانایی و قابلیت‌های ابزارهای جستجو بیشتر مورد توجه بوده است. برخی پژوهشگران نیز به چگونگی سازماندهی و ارائهٔ اطلاعات پرداخته‌اند که در واقع مرتبط با جزء نخست این مجموعه است. این در حالی است که تنها معدودی از پژوهش‌ها، متغیرهای مرتبط با کاربران را به عنوان موضوع اصلی پژوهش دنبال کرده‌اند.
«هسایی» (۲۰۰۱) در مقالهٔ مروری خود مجموعاً به چهل مورد پژوهش در این حوزه اشاره می‌کند که ۱۲ مورد از آن‌ها بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۷ و ۲۸ مورد دیگر بین سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۰، منتشر شده‌اند که این امر حاکی از رشد قابل توجه تعداد مطالعات در این حوزه است. این روند رشد در سال‌های پس از انتشار مقالهٔ مذکور، یعنی در ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ نیز ادامه یافته که در ادامه، به موارد مرتبط با موضوع مقالهٔ حاضر اشاره خواهد شد.
دومین اثری که در این حوزه اختصاصاً با هدف مرور پژوهش‌های اطلاع‌یابی مبتنی بر وب منتشر شده، کار مشترک «برنارد جانسن» و «ادو پوچ» در سال ۲۰۰۱ است[۲۷].
روش انتخابی آن دو برای مرور پژوهش‌ها با روش مورد استفادهٔ «هسایی» (۲۰۰۱) متفاوت است. آنان ابتدا ضمن برشمردن تفاوت‌های عمدهٔ محیط وب با محیط‌های قبلی پژوهش‌های بازیابی اطلاعات نظیر نظام‌های کلاسیک پیوسته یا فهرست‌های پیوستهٔ کتابخانه‌ها، بر این امر تأکید می‌کنند که مطالعات مبتنی بر وب مستلزم اتخاذ تدابیر و روش‌های متفاوتی با گذشته است. آنان بدنهٔ پژوهشی این حوزه را در مقایسه با بدنهٔ پژوهشی چهل‌سالهٔ بازیابی اطلاعات، کاملاً جوان و نوپا ارزیابی نموده‌اند و مطالعات انجام‌شده را به دو دستهٔ مطالعات اصلی و فرعی تقسیم کرده‌اند. منظور آنان از مطالعات اصلی، پژوهش‌هایی است که دربارهٔ موتورهای جستجو انجام شده و طیف وسیعی از کاربران را دربرگرفته و حجم عظیمی از داده‌ها در آن‌ها تجزیه و تحلیل شده‌است. «جانسن» و «پوچ» معتقدند که این مطالعات تصویر بهتری از تعامل کاربران و محیط وب را در حین جستجو نشان می‌دهند. از این گروه پژوهش‌ها نتایج سه مطالعهٔ عمده مربوط به موتورهای جستجو شامل «فایربال»[۲۸]، «اکسایت»[۲۹] و «آلتاویستا»[۳۰] مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفته‌اند[۳۱]. مطالعات ثانویه در این گروه خود به هفت دسته تقسیم شده‌اند. این هفت گروه عبارت‌اند از:
۱) مطالعاتی که فقط به یک سایت مشخص و کاربران آن محدود شده‌اند؛[۳۲]
۲) مطالعاتی که سایت‌های متعددی را دربر می‌گرفتند؛[۳۳]
۳) پژوهش‌های مبتنی بر مفهوم ربط؛[۳۴]
۴) مطالعات مربوط به جستجوی چندرسانه‌ای‌ها؛[۳۵]
۵) بررسی کلیدواژه‌ها و پرسش‌های جستجو؛[۳۶]
۶) مطالعات آماری با نیت به تصویرکشیدن تعامل کاربران با وب در حین جستجو؛[۳۷]
۷) وب‌سایت‌هایی که خود به انتشار اطلاعات دربارهٔ جستجو در وب می‌پردازند.[۳۸]
‌جز یک مورد از پژوهش‌هایی که در مقالهٔ مروری «جانسن» و «پوچ» مورد بررسی قرار گرفته‌اند، تمام مطالعات مذکور از روش تحلیل داد و گرفت داده‌ها[۳۹] برای گردآوری داده های خود استفاده کرده‌اند. گرچه این روش یکی از معمول‌‌ترین و مؤثرترین روش‌ها و ابزار گردآوری داده‌ها برای پژوهش‌های مبتنی بر وب محسوب می‌شود، اما محدود شدن این مقالهٔ مروری به این روش، از جامعیت آن می‌کاهد ـ بویژه آنکه روش مذکور، بیشتر اطلاعات کم‍ّی در اختیار پژوهشگر قرار می‌دهد و دسترسی به اطلاعات کیفی نیازمند بهره‌گیری از سایر ابزارهای گردآوری اطلاعات است. مزایا و نواقص انواع ابزارهای گردآوری اطلاعات در پژوهش‌های مبتنی بر وب در ادامه تشریح خواهند شد.
انتقاد دیگری که بر مقالهٔ «جانسن» و «پوچ» وارد است، نحوهٔ نگرش کاملاً کم‍ّی آنان به بدنهٔ پژوهشی است. تقسیم‌بندی این حوزهٔ پژوهشی به دو دستهٔ اصلی و فرعی و تأکید صریح نویسندگان بر این‌که تنها پژوهش‌هایی که بر حجم بالایی از داده‌ها متکی هستند نمایانگر مطمئن‌تری برای ترسیم تعامل کاربران با وب می‌باشند و این‌که پژوهش‌های گروه دوم را فقط به دلیل حجم کمتر داده‌ها، فرعی و ثانویه تلقی‌نموده‌اند، جای بحث دارد. به بیان دیگر، آن‌ها با محدودکردن خود به ابزار گردآوری روش «تحلیل داد و گرفت داده‌ها»، از پرداختن به پژوهش‌های کیفی این حوزه غفلت کرده‌اند. در ادامهٔ مقالهٔ حاضر این موضوع بیشتر مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
با این حال و به رغم تفاوت‌های عمده بین دو مقالهٔ مروری مذکور، مجموع این دو اثر، تصویر نسبتاً جامع و روشنی از فعالیت‌های پژوهشی این حوزه بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ ارائه می‌دهند.
در مقالهٔ حاضر روش دیگری برای مرور پژوهش‌های انجام شده، انتخاب گردیده است. علاوه بر آن، منابع بعد از سال ۲۰۰۰ تا سه ماههٔ نخست سال ۲۰۰۳ نیز مورد توجه بوده‌اند. مرور آثار منتشره در مجلات هسته نظیر «جی‌سیت»[۴۰] ، «آی‌پی‌ام»[۴۱]، «جاد»[۴۲] و «ال‌آی‌اس‌آر»[۴۳]، نشان می‌دهند که روند رشد مطالعات در این حوزه در سه‌سال اخیر از شتاب چشمگیری برخوردار بوده‌است. در اینجا نمونه‌های کاربرمدار آن در قالب چهار محور اصلی مرور می‌شوند.
۱) روش تحقیق: پژوهش‌های کم‍ّی و مطالعات کیفی
بی‌تردید انتخاب روش تحقیق مناسب، تصمیم مهمی در طراحی و اجرای هر طرح پژوهشی محسوب می‌شود و پژوهش‌های بازیابی اطلاعات مبتنی بر وب از این قاعدهٔ کلی مستثنی نیستند. از نظر روش تحقیق، دو گروه عمده از مطالعات در این زمینه قابل طبقه‌بندی هستند: مطالعات کم‍ّی و مطالعات کیفی.
مطالعات کمی معمولاً بر گردآوری انبوهی از داده‌ها و استفاده از آزمون‌های آماری متکی هستند، در حالی که تحقیقات کیفی در سطوح کوچکتر ولی با عمق بیشتر انجام می‌شوند. متغیر‌های مورد مطالعه نیز در این دو گروه متفاوت‌اند. متغیرهای مطالعات کم‍ّی اندازه‌پذیر، و در انواع کیفی بیشتر مفهومی هستند.
ابزارهای گردآوری داده‌ها و چگونگی تحلیل داده‌های گردآوری‌شده نیز در این دو نوع متفاوت‌اند. در دنباله به مهم‌ترین ابزارهای گردآوری در پژوهش‌های کمی اشاره می‌شود:
‌۱ـ۱) بررسی داد و گرفت داده‌ها میان کاربران و محیط وب
بررسی داد و گرفت داده‌ها میان کاربران و محیط الکترونیکی به‌معنای مطالعهٔ اطلاعاتی است که از ثبت داد و گرفت داده‌ها میان کاربر و سیستم بازیابی در حین جستجوی اطلاعات به‌دست آمده است[۴۴]. در سال‌های اخیر این روش یکی از معمول‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای گردآوری اطلاعات در پژوهش‌های مبتنی بر وب بوده است.
امتیاز این شیوه، دسترسی سریع و آسان به حجم بالایی از اطلاعات واقعی است که می‌توان آن را ثبت ردپای کاربران و پاسخ سیستم در مسیر جستجوی اطلاعات محسوب نمود. تاکنون از این روش برای گردآوری اطلاعات در بسیاری از مطالعات بازیابی مبتنی بر وب استفاده شده است[۴۵].
به‌رغم امتیازهای برجسته و کاربرد گستردهٔ این شیوه در پژوهش‌های اخیر، استفاده از آن در مطالعات کاربرمدار گرچه مفید است اما کافی نیست و پاسخگوی برخی از پرسش‌های پژوهشی، بویژه در مطالعات کیفی نمی‌باشد. مثلاً در مطالعاتی که دربارهٔ موتورهای جستجو انجام می‌شود این روش در شناسایی کلید‌واژه‌های استفاده‌شده، راهبرد جستجو، و موارد مشابه سودمند است، اما پرسش‌هایی که مربوط به احساس کاربران و قضاوت آنان دربارهٔ نتایج بازیابی می‌شود بی‌پاسخ خواهند ماند. به‌عنوان نمونه تحقیقات گذشته نشان می‌دهند که اکثر کاربران موتورهای جستجو، معمولاً فقط صفحات اول و دوم نتایج بازیابی را بررسی می‌کنند و صفحات زیرین مورد بررسی قرار نمی‌گیرند. دلیل این امر را نمی‌توان با روش «بررسی داد و گرفت داده‌ها» به‌روشنی و با اطمینان مشخص نمود. آیا این کاربران پاسخ پرسش خود را در همین صفحات نخست یافته‌اند و نیازی به مرور صفحات بعدی نداشته‌اند، یا حجم انبوه اطلاعات بازیابی‌شده و فرصت محدود آن‌ها مانع این کار شده و جستجوی آنان نتیجهٔ رضایتبخشی درپی نداشته‌است؟ نکتهٔ مهمتر چگونگی قضاوت آنان دربارهٔ میزان ربط مدارک بازیابی‌شده است. موضوع «ربط»[۴۶] یک مبحث کاملاً کلیدی در بازیابی اطلاعات است و از چهل سال گذشته مورد توجه پژوهشگران این حوزه بوده‌است[۴۷]. این در حالی است که قضاوت کاربران دربارهٔ میزان ربط مدارک بازیابی‌شده، با روش «بررسی داد و گرفت داده‌ها» قابل دنبال کردن نیست. پژوهشگران در موضوع «ربط»، همواره ناگزیرند قضاوت کاربران در این‌باره را به شکلی از آنان بپرسند و این پرسش نیازمند روش‌های تکمیلی دیگری مثل پرسشنامه و مصاحبه است که در ادامه توضیح داده می‌شود.
۱ـ۲) پرسشنامه
پرسشنامه به عنوان یکی دیگر از ابزارهای معمول گردآوری داده‌ها در مطالعات گوناگون اطلاع‌رسانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. مرور نوشتارها نشان می‌دهد که در بسیاری از پژوهش‌های بازیابی اطلاعات مبتنی بر وب از پرسشنامه برای گردآوری داده‌ها استفاده شده است[۴۸]. پرسشنامه ممکن است چاپی یا الکترونیکی باشد. اخیراً گرایش بیشتری به‌سمت استفاده از پرسشنامهٔ الکترونیکی در پژوهش‌ها مشاهده می‌شود. نوع الکترونیکی پرسشنامه را می‌توان بوسیلهٔ پست الکترونیکی توزیع و گردآوری کرد یا به صورت یک پرسشنامهٔ تعاملی در یک وب سایت مشخص قرار داد.[۴۹]
پژوهش‌های گذشته حاکی از آن است که پرسشنامهٔ الکترونیکی نه‌تنها به‌مراتب ارزان‌تر و سریع‌تر از نوع چاپی است، بلکه درصد پاسخگویی افراد به آن نیز بیشتر است[۵۰]. درمجموع، استفاده از پرسشنامهٔ الکترونیکی علاوه بر فواید مذکور، دامنهٔ توزیع پرسشنامه را به‌نحو قابل‌توجهی گسترش می‌دهد و درعین‌حال به صرفه‌جویی در وقت و انرژی پژوهشگر نیز کمک می‌کند.
۱ـ۳) مصاحبه
هنگامی که پژوهشگران درصدد انجام مطالعات کیفی با تحمل زیاد هستند و طبیعتاً متغیرهای کیفی در پژوهش نقش اساسی دارند، استفاده از مصاحبه برای گردآوری داده‌ها توصیه می‌شود. مصاحبه امکان ترسیم نمایی ژرفتر از چگونگی قضاوت کاربران دربارهٔ نتایج جستجو یا تعامل آن‌ها با سیستم بازیابی اطلاعات را فراهم می‌کند.
مرور نوشتارها در حوزهٔ مورد بررسی این مقاله حاکی از آن است که تا کنون در برخی از مطالعات از مصاحبه استفاده شده است.[۵۱] با این حال گرچه مصاحبه ابزار ارزشمندی است اما به دو دلیل نمی‌توان از آن در سطح گسترده استفاده کرد و بهره‌مندی از مصاحبه تنها به مطالعات کیفی با نمونه‌های نسبتاً کوچک محدود می‌شود. نخستین دلیل محدودیت استفاده از مصاحبه، وقت‌گیر بودن آن است؛ بویژه اگر پژوهشگر مجبور به ضبط و سپس مکتوب کردن جریان مصاحبه شود، این روش فوق‌العاده زمان‌بر و پرهزینه می‌شود. دلیل دوم چگونگی تفسیر نتایج مصاحبه می‌باشد که معمولاً با چالش‌‌هایی همراه خواهد بود. خوشبختانه فناوری رایانه‌ای در این زمینه به یاری پژوهشگران آمده و نرم‌افزارهایی برای تحلیل جریان مصاحبه طراحی شده‌اند. یکی از این نرم‌افزارها که «اطلس»[۵۲] نام دارد به پژوهشگر کمک می‌کند تا با شناسایی و دسته‌بندی مفاهیم اصلی مستخرج از درون متن مصاحبه به تحلیل و تفسیر آن بپردازد.
۱ـ۴) مشاهده
در مطالعات کاربرمدار دربارهٔ جستجوی اطلاعات در وب، مشاهده نیز یکی دیگر از ابزارهای گردآوری داده‌ها به‌شمار می‌آید. محققان می‌توانند از این طریق به بررسی رفتار اطلاع‌یابی کاربران در محیط وب بپردازند و چگونگی تعامل آن‌ها با شبکهٔ وب را در حین جستجوی اطلاعات دنبال کنند[۵۳].
۲) جامعهٔ مورد پژوهش
بر اساس گستره و نوع جامعهٔ مورد پژوهش، مطالعات جستجوی اطلاعات مبتنی بر وب را می‌توان به دو نوع کلی طبقه‌بندی کرد. در گروه نخست، جامعهٔ پژوهش بالقوه تمام کاربران وب را شامل می‌شود. در این‌صورت هر فردی که به جستجو در وب بپردازد می‌تواند جزء جامعهٔ پژوهش منظور شود و نمونه‌گیری از همین طیف گسترده انجام می‌شود. در مطالعاتی که به بررسی تعامل کاربران با موتورهای جستجو می‌پردازند این نوع جامعهٔ پژوهش دیده می‌شود[۵۴].
در شیوهٔ مقابل، جامعهٔ پژوهش با درنظرگرفتن معیارهای گوناگون محدود می‌شود؛ مثل مطالعاتی که به رفتارهای اطلاع‌یابی و مسائل جستجوی اطلاعات در یک حرفه یا گروه خاص می‌پردازند. انتخاب هریک از این روش‌ها دلایل خاص خود را دارد و به هدف پژوهش وابسته است. مثلاً هنگامی که هدف یک پژوهش، تعمیم نتایج تحقیق به تمام کاربران وب باشد، انتخاب جامعهٔ پژوهش عام موجه‌تر به نظر می‌رسد، چرا که در این‌صورت نمونه‌های انتخاب‌شده نمایندهٔ مطمئن‌تری از جامعهٔ پژوهش خواهند بود. از سوی دیگر وقتی عوامل دیگری در پژوهش دخیل باشند، پژوهشگر ناگزیر است جامعهٔ پژوهش محدودتری را برگزیند. از طرفی در بسیاری از مطالعات جستجوی مبتنی بر وب، بر محدودیت دامنهٔ پژوهش به یک قشر خاص تصریح شده است، مثل رفتارهای اطلاع‌یابی پزشکان، دانشجویان، کتابداران، معلمان یا اقشار دیگر در وب. طبیعتاً در این شرایط، خودبه‌خود جامعهٔ پژوهش محدود است[۵۵].
امتیاز یک جامعهٔ پژوهشی عام در گستردگی آن و قابلیت مطمئن‌تر تعمیم نتایج در این پژوهش‌ها است. این در حالی است که امتیاز جامعهٔ پژوهش محدود، سهولت نظارت محقق بر روند پژوهش و گردآوری اطلاعات، و عمق بیشتر پژوهش خواهد بود[۵۶].
۳) فضای پژوهش یا محیط پژوهش
مطالعات کاربرمدار اطلاع‌یابی در محیط وب ممکن است در شرایط واقعی یا آزمایشگاهی انجام شود. گاهی داده‌های گردآوری‌شده در پژوهش، حاصل تعامل واقعی کاربران با محیط وب و بر اساس جستجوی واقعی آن‌ها است[۵۷].
در مقابل، گاهی این پژوهش‌ها در شرایط تحت کنترل و بر اساس نیازهای اطلاعاتی ازقبل‌تدوین‌شده انجام می‌شود. این شیوه که بیشتر به پژوهش‌های کلاسیک بازیابی اطلاعات شباهت دارد، بخشی از مطالعات این حوزه را به‌خود اختصاص می‌دهد[۵۸].
امتیاز محیط آزمایشگاهی، امکان کنترل بیشتر پژوهشگر بر عوامل پژوهش است. البته تعمیم نتایج این پژوهش‌ها به محیط واقعی وب با چالش‌ها و دشواری‌هایی همراه است.
۴) دامنهٔ پژوهش
همان‌طور که در یک پژوهش مبتنی بر وب می‌توان کاربران شبکه را بر اساس معیارهایی محدود کرد یا برعکس، محدودیتی برای آنان قائل نشد، این نگرش را می‌توان در مورد منابع وب هم اعمال کرد. بعضی از پژوهش‌ها در این حوزه محدود به منابع مشخصی در وب است ـ مثلاً منابع پزشکی، دانشگاهی، سایت‌های اقتصادی، و...[۵۹]
گستردگی منابع موجود در وب و تنوع موضوعات آن‌ها، اتخاذ شیوه‌هایی برای بررسی دقیق‌تر این منابع را ضروری ساخته است. بنابراین مطالعاتی که به نوع خاصی از منابع محدود هستند، امکان بررسی جزئیات بیشتر و پژوهش‌های عمیق‌تر را فراهم می‌کنند.
● کاربرد نتایج پژوهش‌های مبتنی بر وب
همان‌طور که قبلاً گفته شد، دانش موجود دربارهٔ فرایند جستجوی اطلاعات در وب بویژه آنچه مربوط به کاربران آن می‌شود محدود است. با توجه به مشکلات فراوان در زمینهٔ سازماندهی منابع وب و گستردگی آن در میان اقشار مختلف جوامع، یافتن راه‌هایی برای تسهیل فرایند بازیابی در وب ضرورتی انکارناپذیر است. بهبود شرایط موجود بیش از آن‌که نیازمند طراحی و ساخت نظام‌های پیچیده‌تر بازیابی اطلاعات باشد، در گرو ارتقای دانش طراحان این نظام‌ها از چگونگی تعامل کاربران با محیط وب است. منبع اصلی تولید این دانش، همین پژوهش‌های کاربرمدار مبتنی بر وب است. این مطالعات پلی میان خواسته و نیاز کاربران و اندیشهٔ طراحان نظام‌های بازیابی اطلاعات ایجاد می‌کند. طراحان موتورهای جستجو و سایت‌های اینترنتی از جمله گروه‌هایی هستند که می‌توانند از نتایج این پژوهش‌ها در ارتقای سطح سودمندی و کارآیی ابزارهای کاوش بهره گیرند.
مطالعات کاربرمدار مبتنی بر وب ابزار مطمئنی برای ارزیابی و سنجش وضع موجود نظام‌های بازیابی اطلاعات در محیط وب هستند و رهنمودهایی برای ساخت ابزارهای جدید فراهم می‌آورند.
● نتیجه
مطالعات کاربرمدار بر روی جستجوی اطلاعات در محیط وب، در حال گذار از مراحل ابتدایی خود هستند. پژوهش‌هایی که سابقهٔ آن‌ها به سال ۱۹۹۵ باز می‌گردد به تدریج منسجم‌تر شده و با آهنگی شتابان ادامه می‌یابند. گرایش محسوسی در حوزهٔ بازیابی اطلاعات نسبت به مطالعات مبتنی بر وب مشاهده می‌شود. نقطهٔ تمرکز پژوهشگران این حوزه معطوف به یافتن راهکارهایی برای کاهش زمان جستجو، کاستن از تلاش کاربر در این فرایند، و همچنین افزایش بهره‌وری جستجو است. آنان می‌کوشند تأثیر عوامل گوناگون را بر فرایند جستجو در وب ارزیابی کنند و نتایج این سنجش‌ها را در اختیار طراحان نظام‌های بازیابی اطلاعات مبتنی بر وب قرار دهند.
ویژگی‌های منحصر به فرد محیط وب، افزایش تعداد کاربران بویژه کاربران آموزش ندیده و بی‌تجربه، و گسترش کاربردهای وب در زندگی روزمرهٔ افراد نیاز به انجام این مطالعات را ضروری ساخته است. هنوز پرسش‌های فراوانی در ارتباط با چگونگی تعامل کاربران با محیط وب در حین فرایند جستجو وجود دارد. پاسخگویی به این پرسش‌ها نیازمند انجام پژوهش‌های تازه است. دانشجویانی که در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری کتابداری در مرحلهٔ انتخاب موضوع پایان‌نامهٔ تحصیلی خود هستند می‌توانند با مطالعه و مرور منابع مقالهٔ حاضر به ایده‌ها و سرنخ‌های تازه‌ای دست یابند و از آن‌ها برای انتخاب موضوع پایان‌نامه استفاده کنند.

مسعود بهمن آبادی
یزدان منصوریان[۱]
منابع
Abdulla, G., Liu, B., & Fox E. (۱۹۹۸). "Searching the World-Wide Web: Implications from studying different user behavior". Paper presented at The World Conference of the World Wide Web, Internet, and Intranet, Orlando, FL.
Bao, X.-M. (۱۹۹۸). "Changes and opportunities: A report of the ۱۹۹۸ library survey of Internet users at Seton Hall University". College & Research Libraries, ۵۹, ۵۳۵–۵۴۳.
Carlson, J.R. & Kacmar, C.J. (۱۹۹۹). "Increasing link marker effectiveness for WWW and other hypermedia interfaces: An examination of end-user preferences". Journal of the American Society for Information Science, ۵۰, ۳۸۶–۳۹۸.
Chowdhury, G.G. (۱۹۹۹). "The Internet and information retrieval research: a brief review". Journal of Documentation, ۵۵ (۲), ۲۰۹-۲۲۵.
Cockburn, A. & McKenzie, B. (۲۰۰۱) "What do Web users do? an empirical analysis of Web use". International Journal of Human Computer Studies, ۵۴ (۶), ۹۰۳-۲۲.
Croft, W., Cook, R., & Wilder, D. (۱۹۹۵). Providing government information on the Internet: Experiences with THOMAS. Paper presented at Digital Libraries Conference, Austin, TX.
Editorial (۱۹۹۷). "A research agenda beyond ۲۰۰۰". Library and Information Science Research, ۱۹ (۳), ۲۰۹-۲۱۶.
Eliasen, K., McKinstry, J., Fraser, B.M. & Babbitt, E.P. (۱۹۹۷). "Navigating online menus: A quantitative experiment". College and Research Libraries, ۵۸, ۵۰۹–۵۱۶.
Fidel, R., Davies R.K., Douglass M.H. , Holder J.K., Hopkins C.J., Kushner, E.J. Miyagishima, B.K. Toney, C.D. (۱۹۹۹). "A visit to the information mall: Web searching behaviour of high school students". Journal of the American Society for Information Science, ۵۰ (۱), ۲۴-۳۷.
Ford, N., Miller, D., & Moss, N. (۲۰۰۲). "Web search strategies and retrieval effectiveness: An empirical study". Journal of Documentation, ۵۸(۱), ۳۰-۴۸.
Ford, N., Miller, D., & Moss, N. (۲۰۰۳). "Web search strategies and approaches to studying". Journal of the American Society for Information Science and Technology, ۵۴ (۶), ۴۷۳-۴۸۹.
Gordon, M., & Pathak, P. (۱۹۹۹). "Finding information on the World Wide Web: the retrieval effectiveness of search engines". Information Processing and Management, ۳۵ (۲), ۱۴۱–۱۸۰.
Graphics, Visualization, and Usability Centre. (۱۹۹۹). "GVU&#۰۳۹;s ۱۰th WWW User Survey". [online].
http://www.gvu.gatech.edu/user_surveys/survey-۱۹۹۸-۱۰/ [Accessed ۲۰ March ۲۰۰۳].
Griffiths, J.R., Hartley, R.J., & Willson, J.P. (۲۰۰۲) "An improved method of studying user-system interaction by combining transaction log analysis and protocol analysis" Information Research, [Online], ۷ (۴). http://InformationR.net/ir/۷-۴/paper۱۳۹.html [Accessed ۲۰ March ۲۰۰۳]
Hargittai, E. (۲۰۰۲). "Beyond logs and surveys: In-depth measures of people&#۰۳۹;s Web use skills". Journal of the American Society for Information Science and Technology, ۵۳(۱۴), ۱۲۳۹-۱۲۴۴.
Hawk, W.B. and Wang, P., (۱۹۹۹). Users&#۰۳۹; interaction with the World Wide Web: Problems & problem-solving. In: Woods, L., Editor, ۱۹۹۹. Proceedings of the ۶۲nd ASIS Annual Meeting, Information Today, Medford, NJ, ۲۵۶–۲۷۰.
Hearst, M.A. (۱۹۹۷). "Interface for searching the Web". Scientific American, ۲۷۶, ۶۷-۷۲.
Henzinger, M.R., Motwani R., & Silverstein C. (۲۰۰۲). "Challenges in Web search engines". SIGIR [Online], ۳۶ (۲).
http://www.acm.org/sigir/forum/F۲۰۰۲/henzinger.pdf [Accessed ۱۷ March ۲۰۰۳]
Herring, S. D. (۲۰۰۱). "Using the World Wide Web for research: are faculty satisfied?". Journal of academic librarianship, ۲۷ (۳), ۲۱۳-۲۱۹.
Hert, C.A. & Marchionini, G. (۱۹۹۸). Information seeking behaviour on statistical websites: Theoretical and design implications. In: Preston, C.M., Editor, ۱۹۹۸. Proceedings of the ۶۱st ASIS Annual Meeting, Information Today, Medford, ۳۰۳-۳۱۴
Hoelscher, C. (۱۹۹۸). How Internet experts search for information on the Web. Paper presented at the World Conference of the World Wide Web, Internet, and Intranet, Orlando, FL.
Hoelscher, C. & Strube, G., (۲۰۰۰). Web search behaviour of Internet experts. In: Proceedings of the Ninth International World Wide Web Conference, ۳۳۷–۳۴۶.
Hsieh-Yee, I. (۱۹۹۳). "Effects of search experience and subject knowledge on the search tactics of novice and experienced searchers". Journal of the American Society for Information Science, ۴۴ (۳), ۱۶۱–۱۷۴.
Hsieh-Yee, I. (۱۹۹۸). Search tactics of Web users in searching for texts, graphics, known items and subjects: A search simulation study. Reference Librarian ۶۰, ۶۱–۸۵.
Hsieh-Yee, I. (۲۰۰۱). "Research on Web search behaviour". Library & Information Science Research, ۲۳ (۲), ۱۶۷-۱۸۵.
Jansen, B. J., & Spink, A. (۲۰۰۰). The Excite research project: A study of searching characteristics by Web users. Bulletin of the American Society for Information Science, ۲۷(۱), ۱۵-۱۷.
Jansen, B.J., Goodrum, A., Spink, A. (۲۰۰۰). "Searching for multimedia: video, audio, and image Web queries". World Wide Web Journal, ۳(۴), ۲۴۹-۲۵۴.
Jansen, B.J., Spink, A. & Saracevic, T. (۲۰۰۰). "Real life, real users and real needs: A study and analysis of users queries on the Web". Information Processing and Management, ۳۶ (۲), ۲۰۷-۲۲۷.
Jansen, B. J. & Pooch, U. (۲۰۰۱). "A review of Web searching studies and a framework for future research". Journal of the American Society for Information Science and Technology, ۵۲ (۳), ۲۳۵-۲۴۶.
Jansen, B.J. (۲۰۰۰). "The effect of query complexity on Web searching results". Information Research, [Online], ۶ (۱),
http://InformationR.net/ir/۶-۱/paper۸۷.html [Accessed ۱۲ March ۲۰۰۳]
Kellogg, W.A. & Richards, J.T. (۱۹۹۵). The human factors of information on the Internet. In: Nielsen, J., Editor, Advances in human-computer interaction, ۵, Norwood, NJ, ۱–۳۶.
Kim, K. (۲۰۰۰). "Effects of cognitive style on Web search and navigation". World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia and Telecommunications ۲۰۰۰ (۱), ۵۳۱-۵۳۶ [Online]
http://slisweb.lis.wisc.edu/~kskim/Publications/Ed-media۰۰.pdf [Accessed ۲۰ March ۲۰۰۳]
Kim, K. (۲۰۰۱). "Information-seeking on the Web: Effects of user and task variables". Library & Information Science Research, ۲۳ (۳), ۲۳۳-۲۵۵.
Kobayashi M., Takeda, K. (۲۰۰۰). "Information retrieval on the Web". ACM Computing Surveys, ۳۲ (۲), ۱۴۴-۱۷۳.
Lawrence, S. and Giles, C.L. (۱۹۹۸). "Searching the World Wide Web". Science, ۲۸۰ (۵۳۶۰), ۹۸-۱۰۰.
Lawrence, S. & Giles, C.L. (۱۹۹۹). "Accessibility and distribution of information on the Web". Nature, ۴۰۰, ۱۰۷–۱۰۹.
Lazonder, A.W., Biemans, H.J.A., Wopereis, I.G.J.H. (۲۰۰۰). "Differences between novice and experienced users in searching information on the World Wide Web". Journal of the American Society for Information Science, ۵۱ (۶), ۵۷۶-۵۸۱.
Nahl, D. (۱۹۹۸). "Ethnography of novices&#۰۳۹; first use of Web search engines: Affective control in cognitive processing". Internet Reference Services Quarterly, ۳, ۵۱–۷۲.
Ozmutlu, H.C., Spink, A. & Ozmultu, S. (۲۰۰۲). "Analysis of large data logs: an application of Poisson sampling on Excite Web queries". Information Processing and Management, ۳۸ (۴), ۴۷۳-۴۹۰.
Palmquist, R.A. (۲۰۰۱). "Cognitive style and users&#۰۳۹; metaphors for the web: an exploratory study". The Journal of Academic Librarianship, ۲۷ (۱) , ۲۴-۳۲.
Palmquist, R.A. & Kim, K. (۲۰۰۰). "Cognitive style and online database search experience as predictors of Web search performance". Journal of the American Society for Information Science, ۵۱ (۶), ۵۵۸-۵۶۶.
Peters, T. (۱۹۹۳). "The history and development of transaction log analysis." Library Hi Tech, ۱۱ (۲), ۴۱-۶۶.
Pollock, A. & Hockley, A. (۱۹۹۷). "What&#۰۳۹;s wrong with Internet searching". D-Lib Magazine [Online] ۳, ۱–۵.
http://www.dlib.org/dlib/march۹۷/bt/۰۳pollock.html [Accessed ۱۰ March ۲۰۰۳]
Roselle, A. & Neufeld, S. (۱۹۹۸) "The utility of electronic mail follow-ups for library research". Library & Information Science Research, ۲۰ (۲), ۱۵۳-۱۶۱.
Ross, N. & Wolfram, D. (۲۰۰۰). &#۰۳۹;End user searching on the Internet: An analysis of term pair topics submitted to the Excite search engine". Journal of the American Society for Information Science, ۵۱ (۱۰), ۹۴۹-۹۵۸.
Saracevic, T. (۱۹۷۵). "Relevance: a review of and a framework for the thinking on the notion in information science". Journal of the American Society for Information Science, ۲۶ (۶), ۳۲۱-۳۴۳.
Silverstein, C., Marais, H., Henzinger, M., Moricz, M. (۱۹۹۹). "Analysis of a very large Web search engine query log" ACM SIGIR Forum, ۳۳ (۱), ۶-۱۲.
Spark-Jones, K. & Willet, P. (Eds). (۱۹۹۷). "Readings in information retrieval". San Francisco: Morgan Kaufman.
Spink, A. (۲۰۰۲). "A user-centred approach to evaluating human interaction with Web search engines: an exploratory study". Information Processing and Management, ۳۸ (۳), ۴۰۱-۴۲۶.
Spink, A. & Qin, J. (۲۰۰۰). "Introduction to Special issue on Web research and information retrieval". Information Processing and Management, ۳۶ (۲), ۲۰۵-۲۰۶.
Spink, A., Bateman, J. & Jansen, B. J. (۱۹۹۸). "Searching heterogeneous collections on the Web: behaviour of Excite users". Information Research, [Online], ۴(۲):
http://informationr.net/ir/۴-۲/paper۵۳.html, [Accessed ۲ April ۲۰۰۳].
Spink, A., Greisdorf, H., & Bateman, J. (۱۹۹۸). "From highly relevant to not relevant: examining different regions of relevance". Information Processing and Management, ۳۴ (۵), ۵۹۹-۶۲۱.
Spink, A., Jansen, B.J. & Ozmultu, H.C. (۲۰۰۰). "Use of query reformulation and relevance feedback by Web users". Internet Research, ۱۰ (۴), ۳۱۷-۳۲۸.
Spink, A., Wolfram, D., Jansen, B. J., & Saracevic, T. (۲۰۰۱). "Searching the Web: The public and their queries". Journal of the American Society for Information Science and Technology, ۵۲ (۳), ۲۲۶-۲۳۴
Spink, A. & Xu, J.L. (۲۰۰۰). "Selected results from a large study of Web searching: the Excite study". Information Research, [Online], ۶ (۱), http://InformationR.net/ir/۶-۱/paper۹۰.html, [Accessed ۲ April ۲۰۰۳].
Tauscher, L. and Greenberg, S. (۱۹۹۷). How people revisit Web pages: Empirical findings and implications for the design of history system. International Journal of Human-Computer Studies ۴۷, ۹۷–۱۳۷
Wang, P. , Hawk, W.B. & Tenopir, C. (۲۰۰۰). "Users&#۰۳۹; interaction with World Wide Web resources: an exploratory study using a holistic approach". Information Processing and Management, ۳۶ (۲), ۲۲۹-۲۵۱.
Wildemuth, M.B. (۲۰۰۲). "Effective methods for studying information seeking and use". Journal of the American Society for Information Science and Technology, ۵۳ (۱۴), ۱۲۱۸-۱۲۲۲.
Xu, J.L. (۱۹۹۹). Internet search engines: Real world IR issues and challenges. Paper presented at the Conference on Information and Knowledge Management. Kansas City, MO.
--------------------------------------------------------------------------------
۱. دانشجوی دکتری کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه شفیلد
(E-mail: [e-mail]; URL: http://usitweb.shef.ac.uk/~y.mansourian)
۱. Spink, Wang et al. ۲۰۰۰; Chowdhury, ۱۹۹۹; Wildemuth, ۲۰۰۲; Hsieh-Yee, ۲۰۰۱; Janson & pooch qin, ۲۰۰۰.
۱. user-oriented
۲. technical-oriented
۳. effectiveness
۴. efficiency
۱. recall & precision
۲. Spink,۲۰۰۲; Janson et al, ۲۰۰۰.
۱. Directories
۲. Subject Gateways
۳. On line
۴. OPACs
۱. Bao, ۱۹۹۸.
۱. Ingrid Hsieh-yee; Library & Information Science Research, No. ۲۳.
۲. Tauscher & Hert & Marchionini, ۱۹۹۸; Greenberg, ۱۹۹۷; Choo et al., ۱۹۹۹.
۳.Carlson & Kacmar,۱۹۹۹; Eliasen et al.,۱۹۹۷.
۴. Search Tasks
۵. Hoelscher & Strube, Hsieh-yee, ۱۹۹۸-۲۰۰۰.
۱. Kellogg & Richards,۱۹۹۵.
۲. Cognitive Abilities
۳. Nahl, ۱۹۹۸; Hawk & Wang, ۱۹۹۹; Wangetal, ۱۹۹۸.
۴. Ingwersen, ۱۹۹۲.
۵. Saracevic,۱۹۹۶.
۶. Wang, Hawk & Tenopir ۲۰۰۰.
۷. System Content
۸. System Capabilities
۱. Jansen & Pooch, ۲۰۰۱.
۲. Hoelscher, ۱۹۹۸.
۳. Jansen et al., ۲۰۰۰.
۴. Silverstein, ۱۹۹۹.
۵. Jansen & Pooch, ۲۰۰۱.
۱. Croft et al., ۱۹۹۵.
۲. Abdulla et al., ۱۹۹۸.
۳. Jansen et al., ۱۹۹۹.
۴. Goodrum & Spink, ۱۹۹۹.
۵. Ross & Wolfram, ۲۰۰۰.
۶. Xu, ۱۹۹۹.
۷. www.searcherginwatch.com
۸. TLA (Transaction Logs Analysis)
۱. JSIST: Journal of the American Society for Information Science & Technology
۲. IPM: Information Processing & Management
۳. JOD: Journal Of Documentation
۴. LISR: Library & Information Science Research
۱. Peters et al., ۱۹۹۳.
۲. Spink et al., ۱۹۹۸; Cockburn & Mckenzie, Yansen et al., ۲۰۰۰; Spink & Xu, ۲۰۰۰; Silverstein et al., ۱۹۹۹.
۳. Relevance
۴. Spink et al., ۱۹۹۸.
۱. e.g. Lazonder et al., ۲۰۰۰; Spink, ۲۰۰۲.
۲. e.g. Spink et al., ۱۹۹۸.
۳. Rosselle & Neufeld, ۱۹۹۸.
۱. e.g. Fidel et al., ۱۹۹۹; Ford et al., ۲۰۰۲.
۲. Atlas
۳. e.g. Palmquist, ۲۰۰۱.
۴. e.g. Spink & Xu, ۲۰۰۰.
۱. e.g. Fidel et al., ۱۹۹۹.
۲. e.g. Ford, et al., ۲۰۰۲; Hargittai, ۲۰۰۲; Ford, et al., ۲۰۰۳.
۳. Jansen et al., ۲۰۰۳, et al., ۲۰۰۲ ; Fidel, et al., ۱۹۹۹; Palmquist, ۲۰۰۱.
۴. e.g Ford et al. ۲۰۰۳; Ford, et al. ۲۰۰۲; Fidel, et al. ۱۹۹۹; Palmquist, ۲۰۰۱.
۱. e.g. Spink & Xu, ۲۰۰۰.