۲۱ ماه مه سال ۴۲۷ ـ وضعیت دمکراسی در زادروز افلاطون - نگاهی کوتاه به اندیشه های افلاتون

امروز زادروز افلاطون اندیشمند بزرگ یونان باستان است که ۲۱ ماه مه سال ۴۲۷ پیش از میلاد به دنیا آمده بود. اندیشه های افلاطون به ویژه در زمینه دمکراسی، بیش از هر فیلسوف عهد باستان در شکل گرفتن افکار اندیشمندان قرون جدید و معاصر نفوذ داشته است. گرچه نتیجه انتخابات چند دهه اخیر در کشورهای مختلف، اندیشمندان معاصر را بر آن داشته است که بگویند مشارکت و شناخت، اراده و آزادی عمل رای دهندگان در تمرین دمکراسی اصیل (حکومت مردم) و در نتیجه تحقق آن به معنای واقعی کلمه، حتی در کشورهای بسیار پیشرفته هم آن طور که باید، عملی نشده است.
به نظر این اندیشمندان، عوام الناس قبلا و وسیعا باید آموزش دمکراسی ببینند و با فلسفه انتخاب نماینده از جانب خود عمیقا آشنا شوند و با تمام وجود و علاقه و احساس مسئولیت در انتخابات مشارکت کنند.
بسیاری از این اندیشمندان خواستار تجدید نظر در روش های تمرین دمکراسی و بازسازی ابزارهای مربوط شده اند و گفته اند که وضعیت دمکراسی سال به سال نمایشی تر و ظاهری می شود زیرا که احزاب برپایه منافع اشخاص ایجاد و یا تغییر شکل می دهند، رسانه ها هرچه بیشتر تجاری و محل کسب درآمد شده اند و طبقه کوچکی از مردم با استفاده از بی اعتنایی و غفلت توده ها نسبت به فرضیه ها و اصول دمکراسی که «انتخاب بهتر ها و داوطلبان صمیمی خدمت به جامعه خود و بشریت» است دارد به صورت «مشتاقان حکومت کردن بر دیگران، سلاطین کوچولو، رؤسای مادام العمر و ...» ایجاد می شود که پس از ریشه گرفتن آن، تصحیح وضعیت با راههای متعارف امکان پذیر نخواهد بود. تجدید انتخاب مکرر همان نمایندگان، خرید تمایل مردم به نامزد مورد نظر با آگهی و اعلان و هزینه کردن پول (تبلیغات)، نبود منطق انتخاباتی و ... از جمله این مسائل و انحراف از اصول و تعاریف دمکراسی است. دولت و اصحاب فرضیه دمکراسی و مصلحین باید چشم و گوش رای دهندگان برای گزینش هرچه بهتر و دقیقتر را باز کنند. متدهای دمکراسی در هر جامعه باید برپایه شرایط و روانشناسی آن جامعه باشد. بنابراین تا صدها سال دیگر هم نمی شود یک الگوی دمکراسی برای همه جوامع بشر در نظر گرفت و به اجرا درآورد.
به نظر این اندیشمندان، دمکراسی افلاتون را در جوامع کوچک (روستاها، شهرهای کم جمعیت و کوی و برزن شهرهای بزرگتر) می توان به صورتی دقیقتر پیاده کرد و در اصل هم، فرضیه افلاتون برای شهر آتن آن زمان طراحی شده بود که نفوس چندانی نداشت. بنابراین، عملی ترین راه انتخابات، فعلا باید به صورت هرم دمکراسی (شبیه به روش ساویت ها در روسیه پس از انقلاب ۱۹۱۷، ولی نه ظاهری بلکه واقعی) باشد.
افلاتون شاگرد سقراط و معلم ارسطو و بنیادگذار آکادمی (مدرسه علوم، فلسفه و ادبیات) بود. آثار او به صورت گفت و شنود (مناظره) است که معروفترینشان «جمهوری» است و همچنین «پوزش» و «ذات عدالت».
افلاتون در سال ۳۹۹ پیش از میلاد شاهد خودکشی آموزگارش سقراط به حکم دادگاه آتن (محکمه خلق) بود و در این باره نوشته است که سقراط پیشنهاد فرار از آتن را رد کرد و به حکم دادگاه که می دانست درست نبوده تسلیم شد و جام زهر را نوشید تا احترام به قوه قضایی که حفظ حقوق مردم و امنیت و آرامش آنان برعهده آن است محفوظ بماند. این نظر افلاتون که سران دولتها باید فیلسوف باشند و یا فلسفه بدانند و نیز نخبگان دارای یکی از این سه خصلت؛ هوشمندی (آگاه)، دلیری (شجاع) و زور بازو (نیروی جسمانی، هدف: آگاه از فنون رزم بوده است) باید باشند تا کنون در هیچ تفسیری رد نشده اند. وی برجستگان یک ملت را دو گروه کرده است: مردان (افراد) عمل و مردان فکر، که جامعه باید از هر فرد در جای خود استفاده کند و اگر هر دو شرط در یک و یا چندین فرد یک جامعه جمع باشد، که خوشا به حال آن جامعه. افلاتون روی مدیریت شایسته و استفاده بهینه یک جامعه از دانش، استعداد، لیاقت و مهارت اعضای خود تاکید و سفارش بسیار کرده است.
افلاتون (Plato پلیتو، که پلاتون در زبان یونانی به معنای چهار شانه است، بنابراین نام دوران کودکی او باید چیز دیگری باشد) در ۷۴ سالگی در سال ۳۴۷ پیش از میلاد درگذشت.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز