زمین‌لرزه سینمایی

سینماهای چین در شرایطی سال۲۰۰۸ را به‌پایان رسانده و وارد سال جدید میلادی شدند که از یکسو، جدول گیشه نمایش در اولین ماه سال جدید رونق خیلی خوبی داشت و از سوی دیگر، جامعه چین به استقبال شصتمین سالگرد پیروزی انقلاب کمونیستی خود می‌رود.
استقبال تماشاگران چینی از فیلم‌هایی که ماه اول سال۲۰۰۹ (و به‌مناسبت تعطیلات سال جدید میلادی) به‌نمایش عمومی درآمدند، یک رشد ۳۰درصدی فروش را در گیشه نمایش رقم زد. به گفته رسانه‌های گروهی، فروش کلی فیلم‌های سینمایی در هفته اول سال جدید ۳۰میلیون دلار بود.
این رقم فروش از بابت نمایش عمومی ۱۵ فیلم سینمایی روی پرده بود که ۱۰تای آنها جدید بود. این اتفاق درحالی افتاد که در هفته اول ژانویه ۲۰۰۷، تعداد بیشتری فیلم اکران عمومی شده بود. صدرنشین جدول هفتگی گیشه فروش، یک کمدی رمانتیک با بازی آندرولائو به‌نام «در جست‌وجوی یک ستاره» بود که در رقابت با یک کمدی سیاه دیگر به‌نام «مسابقه‌دهنده دیوانه» این مقام را از آن خود کرد. فیلم اول که ۲۶ژانویه اکران شد، در ۵روز اول نمایش خود حدود ۸میلیون دلار فروش کرد. نکته جالب در رقابت‌های گیشه نمایش ماه ژانویه سینماهای چین، ادامه حضور موفقیت‌آمیز درام تاریخی «صخره سرخ» (جان‌وو) بود که با احتساب فروش سال جدید آن، موفق به فروش ۳۵میلیون‌دلاری شد.
برای صنعت سینمای چین آنچه این روزها اهمیت بیشتری دارد، نه وضعیت فروش فیلم‌ها در گیشه نمایش، که همراهی آن با جشن‌های شصتمین سالگرد پیروزی انقلاب کمونیستی کشور است. حزب کمونیست که حزب حاکم کشور است، تبلیغات گسترده‌ای را برای برگزاری باشکوه این جشن شروع کرده و از تمام صنوف و رشته‌ها خواسته در این رابطه با دولت و مسئولان رسمی همکاری کنند. رابطه دولت با فیلمسازان مستقل و غیرمتعارف، در طول سالیان متمادی خوب نبوده است. هنرمندان همیشه از سانسور و دخالت‌های بی‌جای مسئولان رسمی نالیده‌اند و به همین دلیل سینمای چین همیشه تعدادی فیلمساز معترض داشته است.
در دوران گذشته (و در اوایل دهه ۸۰) گروهی از فیلمسازان مترقی چین، نسل پنجم فیلمسازان کشور را خلق کردند. فیلم‌های فیلمسازان نسل پنجم کارهایی ساده- و در عین حال روستایی- درباره مسائل و مشکلات مردم عادی بود.
این فیلم‌ها با آنکه ضد دولتی نبودند و پیام‌های صریح و تند سیاسی با خود حمل نمی‌کردند ولی به‌دلیل عدم‌پیروی از سینمای تبلیغاتی حاکم بر کشور (که در آنها مردم چین تحت رهبری حزب کمونیست، آدم‌هایی خوشبخت و بی‌درد و رنج بودند) به نوعی کارهایی انقلابی و ضد حکومتی محسوب می‌شدند. در کنار استقبال جشنواره‌ها و روشنفکران بین‌المللی از این فیلم‌ها، سازندگان آنها در داخل کشور با بی‌مهری مواجه شده و برای ادامه کار با موانع سخت و دشواری روبه‌رو شدند، برخی از فیلمسازان نسل پنجم مهاجرت کردند و برخی دیگر به یک سکوت ناخواسته تن دردادند.
تحولات سیاسی یک دهه اخیر چین و نزدیکی آن به بازار جهانی اقتصاد آزاد، باعث شد تا از بار فشار روی هنرمندان کاسته شود اما با وجود کاهش سانسور و فشارها، هنوز هم صنعت سینمای چین برای ارائه کارهایی که می‌خواهند با مشکلاتی روبه‌روست.
یکی از فیلمسازان مغضوب نسل پنجم سینمای چین، ژانگ‌ییمو است که طی سال‌های اخیر با بازشدن فضای سیاسی و اجتماعی، چند فیلم تاریخی- ‌رزمی مثل «قهرمان» و «خانه خنجرهای پران» را کارگردانی کرد که به‌صورت همزمان با استقبال خوب منتقدان و تماشاگران سینما روبه‌رو شد. این فیلم‌ها در همان حالی که در چین فروش‌های خیلی بالایی کردند، در کشورهای همسایه و حتی غربی هم فروش خیلی خوبی در گیشه نمایش داشتند. این درحالی است که این فیلم‌ها جزو کارهای گران‌قیمت و پرخرج سینمای داخلی هم هستند.
ژانگ ییمو که زمانی جزو منتقدان سیاست‌های داخلی و خارجی حزب کمونیست بود، حالا با این حزب همکاری‌های نزدیک هنری دارد و آن انتقادهای قدیمی را محصول اختلافات گذشته می‌داند. زمانی که اعلام شد این فیلمساز طراحی و کارگردانی رژه عظیم مردم در روز ملی چین را (که در شهر پکن برپا می‌شود) به‌عهده دارد، کمتر کسی تعجب کرد.
اما وقتی این فیلمساز اعلام کرد قصد کارگردانی فیلمی درباره انقلاب کمونیستی چین و پیروزی طرفداران مائوتسه‌تونگ بر رژیم فئودالی کهنه را دارد، همه شگفت‌زده شدند. تحلیلگران سینمایی و سیاسی عقیده دارند ییمو با کارگردانی این فیلم قصد دارد برادری خودش و دیگر فیلمسازان چینی را به دولت و مسئولان چینی ثابت کند، تا آنها بتوانند در آینده راحت‌تر به کارهای هنری خود بپردازند. اما این فقط ژانگ‌ییمو نیست که خود را آماده ساخت یک فیلم داستانی- تاریخی (بگویید تبلیغاتی) درباره انقلاب چین می‌کند.
هوآنگ ژیان‌ژین، کارگردان سرشناس سینمای این کشور آسیایی، از چند هفته قبل ساخت فیلم «دلیل بزرگ تأسیس چین» را شروع کرد. فیلم که در حوالی شهر پکن فیلمبرداری می‌شود، ماه می روی میز تدوین می‌رود. قصه فیلم درباره روزهای انقلاب است و نقش مائو و ژنرال چیانگ‌کای‌شک (یکی از مهم‌ترین نیروهای انقلاب) را ۲قهرمان ملی کشور بازی می‌کنند. هزینه تولید فیلم اعلام نشده، ولی گفته می‌شود یکی از پرخرج‌ترین محصولات کل تاریخ سینمای چین خواهد بود.
آنچه در این فیلم بیشتر از قصه و فضای تبلیغاتی‌اش توجه عمومی را به خود جلب کرده، حضور چن‌کایگه و فنگ‌ژیائو‌گنگ ۲ فیلمساز مشهور چینی به‌عنوان بازیگر در این فیلم است. همه اینها در حالی است که ۳ بازیگر بسیار موفق و مطرح چینی اندی‌لائو، جه‌یو و ژیانگ‌وی هم نقش‌های مهمی در این فیلم دارند.
در همین‌حال، رسانه‌های گروهی چین به شکلی زیرکانه از تولید فیلم جدید فنگ‌ژیائوگنگ به‌نام «زمین‌لرزه» حرف می‌زنند که قصه‌اش درباره زمین‌لرزه وحشتناک دهه۷۰ (درسال۱۹۷۸) چین است. این زلزله در کنار زلزله دهه۹۰ میلادی از بدترین زمین‌لرزه‌های تاریخ کشور چین هستند که بیش از ۹۰هزار قربانی به‌جای گذاشتند. طعنه رسانه‌های گروهی چین دراین‌باره است، که در شرایطی که بسیاری از هنرمندان چینی در فکر تولید فیلم‌هایی با مضمون انقلاب چین هستند، این فیلمساز بزرگ تجاری‌ساز کشور، می‌خواهد فیلمی درباره یک مصیبت عمومی و دردناک بسازد. فیلم تلخ تاریخی فنگ‌ژیائوگنگ در شصتمین سال پیروزی انقلاب و در شرایطی جلوی دوربین می‌رود که این فیلمساز، ماه قبل به‌عنوان پول‌سازترین کارگردان چین شناخته و معرفی شد.
تحلیلگران اقتصادی سینما در این کشور آسیایی می‌گویند وی با فیلم‌های خود یک میلیارد یوآن چینی (حدود ۱۴۶میلیون‌دلار) پول به گیشه نمایش سینماهای این کشور اهدا کرده است. به این ترتیب، این هنرمندان فعال اولین کارگردان در تاریخ سینمای کشور خود است که فیلم‌هایش با چنین فروش بالایی در گیشه نمایش روبه‌رو بوده‌اند؛ فیلم‌هایی مثل «مراسم تدفین یک ستاره سینما»، «اتاقک تلفن»، «انجمن» و «بانکوت»- که در فاصله سال‌های ۲۰۰۶-۲۰۰۱ ساخته‌ شده‌اند- این موفقیت بزرگ را نصیب فنگ‌ژیائو‌گنگ کرده‌اند.
در سال ۲۰۰۸ هم کمدی‌درام «اگر تو همان باشی» او با استقبال خیلی خوب تماشاگران روبه‌رو شد و خیلی سریع توانست به فروش بالای ۴۵میلیون‌دلار دست پیدا کند. این فیلمساز که سال ۱۹۵۸ به‌دنیا آمد، در خانواده‌ای کمونیست بزرگ شده و با آنکه خودش هم گرایش‌های چپ‌گرایانه دارد، ولی هیچ‌وقت عضو حزب کمونیست نبوده است. این درحالی است که پدرش (یک پروفسور دانشگاه) از اعضای قدیمی حزب است.
فنگ‌ژیائوگنگ برخلاف بسیاری از فیلمسازان کشورش که تحصیلات آکادمیک دارند، در هیچ مدرسه سینمایی درس کارگردانی نخوانده و فقط تجربه عملی کاری دارد. در حقیقت به دلیل شهرت زیاد و محبوبیت فراوان در بین عموم تماشاگران است که رسانه‌های گروهی به‌صورت غیرمستقیم بحث عدم حضور فنگ‌ژیائوگنگ را در پروژه‌های مربوط به انقلاب و برپایی جشن‌های سالگرد آن مطرح می‌کنند. حتی شنیده‌ می‌شود حضور او به‌عنوان بازیگر در «دلیل بزرگ تأسیس چین» هم نوعی ردگم‌کنی است، تا کسی از او درباره عدم کارگردانی یکی از فیلم‌های سالگرد انقلاب چیزی نپرسد. تحلیلگران سینمایی می‌گویند حزب و اداره سانسور این روزها توجه ویژه‌ای به‌نام افرادی که با پروژه‌های سالگرد انقلاب همکاری می‌کنند (و یا نمی‌کنند) دارد و کسانی که در این رابطه کاری ارائه نکنند با خطر بیکاری در سال آینده روبه‌رو خواهند بود.
دولت چین نزدیک به ۲دهه است که اجازه نمایش محدود فیلم‌های هالیوودی را صادر کرده است. طبق قانون رسمی، هر سال ۱۰فیلم مطرح هالیوودی امکان نمایش در سینماهای کشور را دارند. در شرایطی که این فیلم‌ها معمولاً در نمایش عمومی با استقبال خوب تماشاگران روبه‌رو می‌شوند، صنعت سینمای داخلی نسبت به اکران عمومی این فیلم‌ها معترض است و آن را علیه موقعیت تولیدات ملی ارزیابی می‌کند.
به اعتقاد اهالی صنعت سینما، اکران عمومی محصولات هالیوودی باعث کاهش استقبال مردم از فیلم‌های چینی می‌شود و این کار صنعت سینمای ملی را در معرض خطر و نابودی قرار می‌دهد. اما منتقدان سینمایی و اهل فن براساس اعداد و ارقام موجود و واقعی، این ادعای قدیمی را رد می‌کنند و حتی عقیده دارند نمایش محصولات هالیوودی در چین باعث شده تا صنعت سینمای چین کیفیت کارهای خود را بالا ببرد تا بتواند با این محصولات رقابت کند. آنها این نکته را به‌نفع هردو یعنی صنعت سینما و تماشاگران چینی می‌دانند.
مسئولان چینی در کنار جذب افکار عمومی به‌نفع خود، درصدد جلب حمایت اهالی صنعت سینمای کشور هم هستند. اداره سانسور چین در یک اطلاعیه رسمی خبر داد که به‌زودی سیستم رده‌بندی سنی فیلم‌ها را به مورد اجرا می‌گذارد. این سیستم که تا قبل از این در چین وجود نداشته، درصورت اجرا به‌نفع فیلمسازان چینی است و به‌همین دلیل آنها از اجرای این طرح استقبال وسیعی کرده‌اند. اهالی سینما می‌گویند در شرایطی که سیستم درجه‌بندی محصولات سینمایی وجود ندارد، مسئولان اداره سانسور می‌توانند به بهانه‌های مختلف، مانع از اکران عمومی فیلم‌ها شوند.
در چنین شرایطی، اداره سانسور با اعلام اینکه فیلم مناسب حال عموم مردم نیست، دست به توقیف محصولات سینمایی می‌زند. اما با اجرای طرح رده‌بندی سنی فیلم‌ها، آنها مجبورند اجازه نمایش عمومی فیلم‌‌ها را صادر کنند و هنگام اکران عمومی، محدودیت‌های سنی را در مورد آن اعمال کنند. به این‌ترتیب، صاحب‌نظران سینمایی عقیده‌ دارند باید منتظر ماند و دید این سیستم در عمل چگونه عمل خواهد کرد.

کیکاووس زیاری

منبع : روزنامه همشهری