1. حرم ، مشهد

بنایی چهارگوش به طول 10/90 و عرض 10/40 متر است كه در هر طرف آن صفه‌ای به دهانه 3 متر قرار دارد كه از آن به حرم وارد و یا از آن خارج می‌شوند. بنای اصلی این حرم، هم‌چنان كه پیش‌تر گفته شد، به بقعه هارون‌الرشید مربوط است و از آنجا كه مرقد امام رضا (ع) در وسط حرم قرار نداشت و طواف بر ضریح آن مشكل بود، در سال 1343 هـ.ش، بدون آن‌كه لطمه‌ای بر استواری گنبد وارد آید، با برپایی یك تاق بزرگ و ایجاد دو پایه، اقدام به برداشتن دیوار میان حرم و مسجد بالاسر گردید. ازاره حرم به ارتفاع 20 سانتی‌‌متر با سنگ مرمر و بالای آن تا ارتفاع دو متری با كاشی‌های نفیسی از دوره سلجوقی پوشیده شده است كه بر اغلب آن‌ها آیات و احادیث و بر برخی دیگر، نقش‌های اسلیمی برجسته دیده می‌شود. بر بالای این كاشی‌ها، كتیبه‌ای برجسته بر روی كاشی‌های چینی نمای نفیس، حاوی آیاتی از سوره‌ فتح به تاریخ 760 هـ.ق نصب شده است. بر بالای این كتیبه، كتیبه دیگر از مرمر به عرض 32 سانتی‌متر وجود دارد كه بر آن قصیده‌ای از دبیرالملك فراهانی به خط نستعلیق نوشته شده است. از این كتیبه تا انتهای دیوارها، به سال 1275 هـ.ق آیینه‌كاری شده است. در منتهی‌الیه چهار دیوار حرم كه زیر تاق گنبد واقع شده است، سوره‌ جمعه به خط ثلث علیرضا عباسی نوشته شده است. در بخش فوقانی دیوارها، با احداث گوشواره‌ها، طرح مربع به هشت‌ضلعی تبدیل و گنبد داخلی بر روی آن احداث شده است. تمامی سطح زیر گنبد،‌ با آیینه‌‌كاری هنرمندانه‌ای به شیوه مقرنس‌ پوشش یافته است. گنبد خارجی حرم بر روی ساقه‌ای به قطر 13/44 متر برپا شده است، و از كف بام در حدود 31 متر ارتفاع دارد. كتیبه‌ زیبا و بزرگ گنبد به خط ثلث علیرضا عباسی در چهار ترنج، به عربی نوشته شده است. متن كتیبه حاكی از زیارت شاه‌عباس از حرم و تزئین آن به دستور وی به سال 1016-1010 هـ.ق است. بر روی این گنبد، كتیبه دیگری مربوط به شاه‌ سلیمان و به سال 1086 هـ.ق به خط محمدرضا امامی جای دارد كه در آن از وقوع زلزله و شكاف ایجاد شده در گنبد و تزئین و مرمت مجدد آن سخن رفته است.
از جمله آثار ارزشمند داخل حرم، سه محراب باشكوه مربوط به قرن هفتم هجری است كه بر روی دو محراب، كتیبه‌هایی به خط كوفی، و بر سومی‌، كتیبه‌هایی به خط كوفی و ثلث به رنگ لاجوردی بر زمینه‌ سفید، مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است. درهای سه‌گانه حرم نیز از آثار باارزش هنری به شمار می‌‌آیند. صندوق و ضریح مرقد كنونی، مربوط به دوره‌ قاجار و بعد از آن است. براساس روایت‌های تاریخی، اولین صندوق به سال 500 هـ.ق، و دومین آن در سال 600 هـ.ق بر مرقد قرار داده شده كه امروزه از آن‌ها اثری برجای نیست؛ اما آنچه محقق است، این‌كه شاه طهماسب اول به سال 957 هـ.ق، صندوقی با پوشش ضخیمی از طلا بر روی مرقد نصب كرده است كه سال‌ها بعد با پوسیده شدن صندوق در زمان شاه‌عباس،‌ صندوق جدید طلاپوشی با كتیبه‌هایی به خط ثلث یا نستعلیق حاوی «آیه‌‌الكرسی» و صلوات كبیره و اشعار فارسی ساخته شده و بر روی مرقد نصب می‌شود.
با گذشت زمان،‌ این صندوق نیز فرسوده شده، و در سال 1311 هـ.ش به موزه انتقال داده می‌شود و در همان سال،‌ به جای صندوق مزبور، صندوقی مركب از یازده قطعه مرمر لیمویی‌رنگ شاندیز می‌سازند و بر روی مرقد قرار می‌‌دهند. بر روی صندوق، سه ضریح تودرتو قرار دارد كه ضریح كوچك‌تر از مفرغ و توسط شاهرخ - از نوادگان نادرشاه - به سال 1160 هـ.ق ساخته شده و جواهرنشان است. ضریح دوم، از فولاد جوهری است. ضریح سوم كه به جای ضریح نقره‌‌ای قبلی در سال 1338 هـ.ش نصب شده است، زیرنظر استاد حاجی محمدتقی ذوفن اصفهانی ساخته شده است. در ساخت این ضریح از نقره، طلا، مفرغ، آهن و چوب گردو استفاده شده و طول و عرض و ارتفاع آن، 3/60×3/06×4/05 متر است.