مقام علمی حضرت معصومه سلام الله

حضرت معصومه سلام الله علیها در خاندانی كه سرچشمه علم و تقوا و فضایل اخلاقی بودند، نشو و نما یافت. پس از آن كه پدر بزرگوار آن بانوی گرامی به شهادت رسید، فرزند ارجمند آن امام یعنی حضرت رضا علیه السلام عهده‌دار امر تعلیم و تربیت خواهران و برادران خود شد و مخارج آنان را نیز متكفل گردید. در اثر توجهات زیاد آن حضرت هر یك از فرزندان امام كاظم علیه السلام به مقامی شامخ دست یافتند و زبانزد عام و خاص گشتند. ابن صباغ مالكی در این باره گوید: "هر یك از فرزندان ابی الحسن موسی معروف به كاظم فضیلتی مشهور دارد."(۱) نیز اربلی در این زمینه می‌نویسد: "برای هر یك از فرزندان ابی الحسن موسی علیه السلام فضیلت و منقبتی معروف وجود دارد."(۲)
آنچه مسلم است این كه در میان فرزندان امام كاظم علیه السلام بعد از حضرت رضا علیه السلام، حضرت معصومه سلام الله علیها از نظر علمی و اخلاقی، والا مقام‌ترین آنان است. این حقیقت از اسامی و القاب و تعریف‌ها و توصیفاتی كه ائمه اطهار علیهم السلام از وی نموده‌اند، هویداست. و با توجه به این حقیقت كه ارتباط تنگاتنگ و غیر قابل انفكاكی میان تهذیب نفس و طی مدارج اخلاقی و عرفانی و حصول علوم اصیل الهی و حكمت وجود دارد، می‌توان به رتبه و مقام علمی غیرقابل توصیف حضرت معصومه سلام الله علیها پی برد و به این نكته واقف گشت كه ایشان نیز چون حضرت زینب سلام الله علیها عالمه غیر معلمه بود.(۳)
آنچه سخن فوق را تایید می‌كند، روایت صالح بن عرندس حلی، عالم بزرگوار شیعی قرن نهم در كتاب "كشف اللئالی"(۴) است. وی گوید: روزی جمعی از شیعیان به قصد دیدار حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام و پرسیدن سوالاتی از ایشان به مدینه منوره مشرف شدند. چون امام كاظم علیه السلام در مسافرت بود، سوالات خود را به حضرت معصومه كه در آن هنگام كودكی خردسال بیش نبود، تحویل دادند. فردای آن روز برای بار دیگر به منزل امام شرف حضور پیدا كردند، لیكن هنوز ایشان از سفر برنگشته بود. چون ناگزیر به بازگشت بودند، مسائل خود را مطالبه نمودند تا در مسافرت بعدی خدمت امام برسند. غافل از این كه حضرت معصومه جواب پرسش‌ها را نگاشته است. وقتی پاسخ‌ها را ملاحظه كردند، بسیار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاری فراوان شهر مدینه را ترك گفتند. از قضای روزگار در بین راه با امام موسی بن جعفر علیه السلام مواجه شده، ماجرای خویش را باز گفتند. چون امام پاسخ سوالات را مطالعه كرد، سه بار فرمود: "فداها ابوها" (۵)؛ پدرش فدایش.
● روایات حضرت معصومه سلام الله علیها
فاطمه معصومه سلام الله علیها از جمله راویان گرانقدر و عظیم الشان آل محمد صلی الله علیه و آله است. ایشان از پدر گرامی خویش و اجداد شریف و بزرگان و جمعی از خاندان جلیل القدرش احادیثی نقل كرده كه قابل قبول علمای شیعی و سنی است.(۶)
متاسفانه نگارنده به بیش از پنج روایت از این بانوی گرامی دست پیدا نكرد:
۱) ابوالخیر شمس الدین محمد بن محمد بن جزری شافعی (م ۸۳۳) در كتاب "اسنی المطالب فی منافب سیدنا علی بن ابی طالب"(۷) سخن حضرت فاطمه دختر پیامبر صلی الله علیه و آله را آورده است:
"... آیا فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله را در روز غدیر به فراموشی سپرده‌اید كه فرمود: هر كه من مولای اویم، پس علی مولای اوست... و سخن دیگر رسول خدا صلی الله علیه و آله را؛ تو (ای علی!) نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسی علیه السلام هستی؟!" (۸)
در سند روایات فوق این اشخاص وجود دارند: بكر بن احمد قصری، فاطمه دختر امام رضا علیه السلام، فاطمه (معصومه) و زینب و ام‌كلثوم دختران امام كاظم علیه السلام، فاطمه دختر امام صادق علیه السلام، فاطمه دختر امام باقر علیه السلام، فاطمه دختر امام سجاد علیه السلام، فاطمه و سكینه دختران امام حسین علیه السلام، ام كلثوم دختر فاطمه زهرا سلام الله علیها، حضرت فاطمه سلام الله علیها و كسانی كه پیش از بكربن احمد در این سلسله هستند.
۲) در روایت دیگری نظیر روایت فوق از لسان مبارك رسول الله صلی الله علیه و آله آمده است: "من كنت مولاه فعلی مولاه"(۹) ؛ هر كه من مولا و رهبر او هستم، علی رهبر و مولای اوست.
در سند این روایت اشخاص ذیل وجود دارند: فاطمه دختر گرامی امام رضا علیه السلام، زینب و ام‌كلثوم و فاطمه دختران گرامی امام كاظم علیه السلام، فاطمه دختر گرامی امام صادق علیه السلام، فاطمه دختر گرامی امام باقر علیه السلام، فاطمه دختر گرامی امام سجاد علیه السلام، فاطمه و سكینه دختران گرامی امام حسین علیه السلام، ام‌كلثوم دختر گرامی حضرت فاطمه سلام الله علیها و حضرت فاطمه سلام الله علیها.
۳) روایت دیگر را ابی محمدبن احمد بن علی قمی در كتاب "المسلسلات"(۱۰) خویش این گونه ذكر می‌نماید: از محمدبن علی بن الحسین از احمد بن زیاد بن جعفر از ابوالقاسم جعفر بن محمد علوی عریضی از ابوعبدالله احمدبن محمد بن خلیل از علی بن محمد بن جعفر اهوازی از بكر بن احنف از فاطمه دختر علی بن موسی علیه السلام از فاطمه (معصومه) و زینب و ام‌كلثوم دختران موسی بن جعفر علیه‌السلام از فاطمه و سكینه دختران حسین بن علی علیه السلام از ام كلثوم دختر علی علیه السلام از فاطمه زهرا سلام الله علیها دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله كه فرمود: از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم كه می‌فرمود:
وقتی در شب معراج به آسمان برده شدم، داخل بهشت گردیده، قصری از مروارید سفید و درخشان مشاهده كردم. دری داشت كه بر آن پرده‌ای آویزان و با تزیین به مروارید و یاقوت درخشندگی پیدا كرده بود. چون سرم را بالا بردم، دیدم بر آن در نوشته شده است: "لااله الاالله، محمد رسول الله، علی ولی الله" و بر آن پرده: "خوشا، خوشا به مثل شیعه علی" آنگاه داخل قصر شدم. در آنجا قصری از عقیق سرخ بود و دری از نقره داشت كه به وسیله زبرجد سبز درخشان شده بود. بر آن در، پرده‌ای بود. چون سرم را بالا بردم، دیدم بر آن در نوشته شده است: "محمد رسول خداست. علی جانشین مصطفی است." و بر آن پرده: "بشارت ده پیروان علی را به حلال زادگی." آنگاه داخل قصر شدم. در آنجا قصری از زمرد سبز بود. زیباتر از آن مشاهده نكرده بودم. دری از یاقوت سرخ داشت كه با تزیین به مروارید رخشان شده بود. بر آن در پرده‌ای قرار داشت. وقتی سرم را بالا بردم، دیدم بر آن پرده نوشته شده است: "پیروان علی، رستگارانند."
به دوستم جبرئیل گفتم: این قصر از آن كیست؟
گفت: محمد! از آنِ پسرعمو و جانشین تو علی ابن ابی طالب است. در روز قیامت همه مردم برهنه پا و عریان محشور می‌شوند مگر شیعیان علی. و همگی به نام‌های مادرانشان فراخوانده می‌شوند مگر پیروان علی كه به نام‌های پدرانشان خوانده می‌شوند.
به دوستم جبرئیل گفتم: این برای چیست؟
گفت: زیرا آنان علی را دوست داشتند، حلال زاده‌اند.(۱۱)
۴) در روایت سوم از كتاب "امالی" از احمد بن حسین از حسن بن علی سكری از محمد بن زكریای جوهری از عباس بن بكار از حسن بن یزید از فاطمه (معصومه) دختر موسی بن جعفر علیه السلام از عمر بن علی بن الحسین از فاطمه دختر امام حسین علیه السلام از اسماء دختر عمیس از صفیه دختر عبدالمطلب آمده است:
"وقتی حسین علیه السلام از مادرش متولد شد، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: عمه! فرزندم را نزدم بیاور.
من عرض كردم: ای رسول خدا! او را پس از ولادت پاكیزه نكرده‌ایم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: عمه! تو می‌خواهی او را پاكیزه كنی؟! خداوند تبارك و تعالی او را پاكیزه و از آلودگی‌ها منزه كرده است." (۱۲)
۵) حدیث دیگر را محمد غماری شافعی در كتاب خویش بدین طریق نقل كرده است:
از فاطمه دختر حسین رضوی از فاطمه دختر محمد رضوی از فاطمه دختر ابراهیم رضوی از فاطمه دختر حسن رضوی از فاطمه دختر محمد موسوی از فاطمه دختر عبدالله علوی از فاطمه دختر حسن حسینی از فاطمه دختر ابی هاشم حسینی از فاطمه دختر محمدبن احمدبن موسی مبرقع از فاطمه دختر احمدبن موسی مبرقع از فاطمه دختر موسی مبرقع از فاطمه دختر امام رضا علیه السلام از فاطمه دختر امام موسی بن جعفر علیه السلام از فاطمه دختر امام صادق علیه السلام از فاطمه دختر امام باقر علیه السلام از فاطمه دختر امام سجاد علیه السلام از فاطمه دختر امام حسین علیه السلام از زینب دختر امیرمومنان علیه السلام از فاطمه سلام الله علیها دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله.
در این روایت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرماید: "آگاه باشید، هر كس با دوستی آل محمد بمیرد، شهید مرده است!"
روایت مزبور به حدیث "فاطمیات" مشهور است. چون جز دو تن از كسانی كه در سلسله آن وجود دارند، بقیه "فاطمه" نام دارند.(۱۳)

پی‌نوشت‌ها:
۱ ـ الفصول المهمه، ص ۲۴۰.
۲ ـ كشف الغمه، ج ۳، ص ۳۰.
۳ ـ توجه به این مطلب كه اخلاص در اعمال در طی یك دوره چهل روزه باعث جاری گشتن چشمه‌های حكمت از قلب بر زبان می شود، اذعان و اعتراف به حقیقت فوق را سهل می‌نماید. چون حضرت معصومه سلام الله علیها نه تنها چهل روز كه در تمامی عمر شریفش مخلصانه عمل می‌كرد.
۴ ـ كشف اللئالی تاكنون به چاپ نرسیده و به صورت مخطوط در كتابخانه شوشتری‌های نجف اشرف وجود دارد. مرحوم میرجهانی نسخه‌ای از این كتاب را در كتابخانه شیخ محمدسماوی دیده است. (مهدی پور، كریمه اهل بیت، متن و پاورقی ص ۶۲.)
۵ ـ كریمه اهل‌بیت، ص ۶۴ و ۶۳. (با تصرف)
۶ - فاطمه بنت الامام موسی بن جعفر، ص ۵۸ و ۵۷ و اعلام النساء، ص ۵۷۷.
۷ ـ در كتاب اسنی المطالب پاره‌ای از روایاتی كه در شان و منزلت امیرمومنان علیه السلام وارده گشته، گردآوری شده است. در این كتاب تنها احادیثی ذكر شده كه در مصادر و كتب معروف و با سندهای قوی و محكم بیان گردیده است. (امینی، مقدمه اسنی المطالب، ص ۳۲).
۸ ـ ص ۵۱ ـ ۴۹. این كتاب توسط محمدهادی امینی تحقیق شده است. نیز بنگرید به الغدیر، ج ۱، ص ۱۹۷.
۹ ـ احقاق الحق، ج ۶، ص ۲۸۲، به نقل از مسند فاطمه معصومه، ص ۶۱.
۱۰ ـ ص ۱۰۸. این كتاب در ضمن مجموعه‌ای از آثار مولف در یك مجلد به سال ۱۳۶۹ ه" . در تهران به چاپ رسیده است.
۱۱ ـ بحارالانوار، ج ۶۵، ص ۷۷ و ۷۶، فاطمه بنت الامام موسی بن جعفر، ص ۶۰ و ۵۹.
۱۲ ـ فاطمه بنت الامام موسی بن جعفر، ص ۶۱.
۱۳ ـ رازی، محمد شریف، گنجینه دانشمندان، ج ۱، ص ۱۷ و ۱۶.

منبع : تبیان