کوتاهی آرزو

ضدّ درازی آرزو کوتاهی آرزوست و آن شعار مؤمنان و روش اهل یقین است، و از این‌رو در امر به آن و نهی از ضدّ آن اخبار و روایات وارد شده است. رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلم) فرمود: ”چون صبح کنی فکر شب را مکن، و چون شب کردی در فکر فردا مباش، و از دنیای خود برای آخرت و از زندگی برای مرگ و از تندرستی برای هنگام بیماری ذخیره بردار، زیرا چه می‌دانی که فردا برایت چه پیش خواهد آمد و نامت در میان چه کسانی خواهد بود.“ و بعد از آن‌که شنید که اُسامه کنیزی به وعدهء یک ماه خریده فرمود: ”اسامه دراز امید است، به‌خدائی که جانم در دست اوست! هرگز چشم برهم نزنم که نپندارم پیش از آن‌که برگیرم مرگ فرا رسد، و چشم ازهم بر نگیرم که نپندارم که پیش از آن‌که بهم نهم مرگ درآید، و هیچگاه لقمه‌ای به دهان نبرم که امید فرود بردن آن‌را پیش از مرگ داشته باشم“، سپس فرمود: ”ای فرزندان آدم! اگر عقل دارید خود را از مردگان شمارید، به خدائی که جانم در دست اوست! آنچه شما را وعده داده‌اند خواهد آمد و از آن گریز و گریزی ندارید.“
روایت است که شامگاهی به‌میان مردم آمد و فرمود: ”ای مردم! چرا از خدا شرم نمی‌کنید؟ گفتند: ای رسول خدا چه روی داده؟ فرمود: آنچه را که نخواهید خورد گرد می‌آورید، و به آنچه نخواهید رسید امید و آرزو دارید، و جائی را که سکونت نخواهید کرد می‌سازید.“
و فرمود: ”آیا همهٔ شما دوست دارید که به بهشت درآئید؟ گفتند: آری یا رسول‌الله! فرمود: آرزو را کوتاه کنید، و مرگ را در پیش چشم خویش دارید، و از خدا شرم دارید چنانکه شایسته است.“
و در دعای خود می‌گفت: ”خدایا من از دنیاییکه خیر آخرت را باز دارد، و از حیاتی که خیر مرگ را منع کند، و از آرزویی که مانع خیر عمل شود به تو پناه می‌برم.“ و با توانائی به دستیابی به آب پیش از گذشت ساعتی، تیمّم می‌کرد و می‌فرمود شاید به آن نرسم.
و عیسی (علیه‌السلام) فرمود: ”در اندیشه و اندوه روزی فردا مباشید، که اگر فردا زندگانی مانده باشد روزی نیز مانده باشد، و اگر زندگانی نمانده باشد غم روزیِ دیگران چه می‌برید.“
● یاد مرگ آرزو را کوتاه می‌کند
یاد مرگ آرزوی دراز را کوتاه می‌کند، و موجب بی‌قراری و کناره‌گیری از خانهٔ فریب است و آدمی را برای سرای جاودانی آماده می‌سازد، و از این‌رو در ”شکنندهٔ لذت‌ها را بسیار یاد آورید“، پرسیدند: یا رسول‌الله! آن چیست؟ فرمود: “مرگ، هیچ‌ بنده‌ای نیست که حقیقتاً آن را یاد کند مگر اینکه فراخی دنیا بر او تنگ می‌شود و اگر شدّت و رنجی دارد و دلش از دنیا تنگ شده گشاد می‌گردد.
و فرمود:
مرگ ارمغان مؤمن است.
(تَحْفَهُٔ الْمَؤْمِنِ الْمَوْتُ )
و فرمود:
مرگ برای هر مسلمانی کفّارهٔ گناهان است.
(اَلْمَوْتُ کَفّارَهُٔ لِکُلِّ مُسْلِمٍ )
از آن حضرت (صلّی الله علیه وآله وسلم) پرسیدند:
”آیا کسی به شهیدان محشور خواهد شد [که در درجهٔ شهیدان باشد]؟“ فرمود: ”آری! کسی که شبانه‌روزی بیست بار از مرگ یاد کند.“
و فرمود:
مرگ را بسیار یاد کنید زیرا یاد مرگ گناهان را پاک می‌کند و میل و رغبت به دنیا را می‌کاهد.
(أکثِرُوا مِنْ ذِکْرِ الْمَوْتِ، فَاِنَّهُ یُمَحِّصُ الذُّنُوبَ وَ یُزَهِّدُ فِی‌الدُّنْیا)
و فرمود:
مرگ پندآموزی بسنده است.
(کَفٰی بِالْمَوْتِ و اعِظاً)
و فرمود: ”مرگ را مرگ را، و چاره‌ای از مرگ نیست، مرگ آنچه‌را که در آن است آورد، لطف و راحت و رو آوردن مبارک به بهشت برین را برای اهل سرای جاوید که سعیشان برای آنجا و شوق و رغبتشان به‌سوی آن بود آورد.“
و فرمود: ”کسی که شایستهٔ دوستی و ولایت خدا شود و سزاوار سعادت گردد، مرگ پیش چشمش آید و آرزو و امید به پشت سرش رود، و اگر درخور دوستی شیطان و شقاوت شود، آرزو پیش چشمش آید و اجل به پشت سرش رود.“
وقتی در محضر او (صلّی الله علیه وآله وسلم) بر کسی ثنای بسیار گفتند، فرمود: ”یاد مرگ بر رفیق شما چگونه است؟“، و گفتند: نشنیده‌ایم که یاد مرگ کند، فرمود: ”پس آنچنان‌که شما می‌پندارید نیست.“
از آن حضرت (صلّی الله علیه وآله وسلم) پرسیدند: زیرک‌ترین و کریم‌ترین مؤمنان کیست؟ فرمود: ”هر که بیشتر یاد مرگ کند و برای مرگ آماده‌تر و مهیّاتر باشد، ایشانند زیرکان که شرف دنیا و کرامت آخرت بردند.“
و امام محمد باقر (علیه‌اسلام) فرمود: ”مرگ را بسیار یاد کنید، که هر انسانی که آن را بسیار یاد کند به دنیا بی‌میل و زاهد می‌شود.“
و امام جعفر صادق (علیه‌السلام) فرمود: ”چون جنازه‌ای را برداری فکر کن که گویا تو اوئی و فرض کن که از پروردگار خود درخواست نموده‌ای که تو را به دنیا برگرداند و چنین کرده است، بنگر که چه عمل را از سر خواهی گرفت“، سپس فرمود: ”شگفتا از ردمی که از اول تا به آخرشان را گرفته و حبس کرده‌اند، و آنگاه ندای کوچ و رحیل در میانشان بلند شده و ایشان مشغول بازی‌اند.“
و چون ابوبصیر از اندیشه‌های بدی که بر خاطرش می‌گذشت شکایت کرد، فرمود: ”ای ابا محمّد آن زمانی که را بندهای اندام‌هایت در قبر از یکدیگر جدا خواهد شد یادآور، در حالی که دوستانت تو را در گودالی دفن کرده و بازگشته‌اند، و کرم از سوراخ‌های بینی‌ات بیرون آمده و کرم‌ها گوشت تنت را می‌خورند، هرگاه این حال را به یاد داشته باشی امور دنیا بر تو آسان خواهد شد.“ ابوبصیر گفت: به خدا سوگند! هر وقت غم و اندوه دنیا به من دست می‌داد یاد آن حال مرا در امر دنیا دلداری و آسانی بود.
و فرمود: ”هر که کفن او با وی در خانه‌اش باشد از غافلان بشمار نمی‌آید، و هرگاه به آن بنگرد اجری دارد“ و فرمود: ”یاد مرگ خواهش‌ها و شهوات نفس را برطرف می‌کند، و گیاه‌های غفلت را می‌کَند، و دل را به وعده‌های خداوند قوی و مطمئن می‌کند، و طبع را نرم و نازک می‌سازد، و اسباب و آثار هوی و هوس را درهم می‌شکند، و آتش حرص را فرو می‌نشاند، و دنیا را حقیر و بی‌قدر می‌گرداند، و این است معنای سخن پیغمبر (صلّی الله علیه وآله وسلم) که فرمود:
فکر کردن یک ساعت بهتر است از عبادت یک سال.
(فِکْرُ ساعَهٔ خَیْرُ مِنْ عِبادَهِٔ سَنَهٍٔ)
و این در وقتی است که طناب‌های خیمه‌های دنیا را باز کند و در آخرت محکم ببندد، و در نزول رحمت هرگاه با این صفت در یاد مرگ باشد شک نکند. و هرکه از مردن عبرت نگیرد و بیچارگی و عجز خود را هنگام مرگ به‌خاطر نیاورد و طول توقّف خود را در قبر و حیرانی در قیامت را ملاحظه نکند امید خیر در او نیست.
و پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) می‌فرماید: ”درهم شکنندهٔ لذّات را بسیار یاد کنید ...“، و آنگاه تمامی حدیثی را که گذشت ذکر کرد. سپس فرمود: و مرگ نخستین منزل از منزل‌های آخرت و آخرین منزل از منزل‌های دنیاست، خوشا حال کسی که هنگام نزول در نخستین منزل از منزل‌های آخرت او را گرامی دارند و خوشا حال کسی که در آخرین منزل [از منزل‌های دنیا] او را نیکو مشایعت کنند. و مرگ نزدیک‌ترین چیزهاست به آدمی و او آن‌را دورترین چیزها می‌پندارد، و چقدر انسان بر نفس خود جرأت دارد و حال آنکه در خلقت ضعیف و ناتوان است. و مرگ باعث نجات مخلصان و موجب هلاک گناهکاران است، و از اینروست که مخلصان و صالحان مشتاق مرگند و گناهکاران است، و از اینروست که مخلصان و صالحان مشتاق مرگند و گناهکاران از آن کراهت دارند، پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) فرمود:
کسی که دیدار خدا را دوست دارد خداوند نیز دیدار او را دوست دارد، و هر که ملاقات او را دوست ندارد او نیز ملاقات وی را دوست ندارد.
(مَنْ أَحَبَّ لِقاءَاللهِ أَحَبَّ‌اللهُ لِقاعَدهُ، وَ مَنْ کَرِه لقاءَاللهِ کَرِهَ‌اللهُ لِقاعَدهُ )