به ریسمان الهی چنگ زنید

در آغازین روز سال جاری، مقام معظم رهبری، با درایت و تدبیر والای خود این سال را سال «اتحاد ملی و انسجام اسلامی» ‌نامیدند.بدون تردید اتحاد و انسجام اسلامی‌ یکی از ضروری‌ترین موضوعات مورد توجه دین اسلام است. از این رو قرآن به مسئله اتّحاد از دیدگاه اجتماعی آن نگریسته و بر اهمّیت اتّحاد میان جهانیان، ادیان، مسلمانان و نهاد خانواده تأکید کرده است.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی‌ایران نیز که تبلور معارف اسلامی‌است، بر وحدت جهان اسلام تاکید شده است و دولت اسلامی‌را موظف کرده که سیاست کلی خود را بر پایه ائتلاف و اتحاد ملل اسلامی‌قرار دهد و کوشش پیگیر به عمل آورد تا وحدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان اسلام را تحقق بخشد. مطلب پیش رو به راهکارهای انسجام اسلامی از دیدگاه قرآن می‌پردازد:
۱) توجه به اشتراکات، حرکت به سوی انسجام
از راهکارهای مهم وحدت، توجه به نقاط مشترک میان افراد جامعه است؛ چرا که اصول مشترکی میان مردم جامعه وجود دارد مانند: توحید، نبوت و معاد که هر کدام می‌تواند محور همگرایی مردم شود؛ این اشتراکات می‌تواند موجب وحدت بین جوامع بزرگ اسلامی‌و حتی ادیان بزرگ بشری شود.
با توجه به این نکته مردم به جای آن که به سوی اختلاف کشیده شوند، به اشتراکات خود توجه کرده و در مسیر یکپارچگی حرکت خواهند کرد. قرآن بر این نقاط، انگشت گذاشته و بر اشتراکات جوهری انسان، این چنین تأکید کرده که منشأ انسان و مادّه اوّلیه‏ و عصاره وجودی انسان‏ها یکی است و آنها همه از خاک آفریده شده‌اند(حج/۵) و پدر و مادرشان یکی است و از یک پدر و مادر زاده شده‌اند؛ چنان که می‏فرماید: «ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم، و شما را تیره‏ها و قبیله‏ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید.» (حجرات/۱۳)
در سوره اسراء کرامت انسانی را متعلق به همه انسان‌ها دانسته، به بیان شخصیت والای نوع بشر و مواهب الهی نسبت به او می‏پردازد، می‏فرماید: ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم؛ «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ». (اسراء/۷۰) و این برتری برای همه فرزندان آدم است که خود یکی از مشترکات انسان‌هاست.
۲) چنگ زدن به ریسمان الهی، مقابله با تفرقه
راهکار دیگر انسجام، چنگ زدن به ریسمان الهی است که می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین راهکار‌های وحدت بر شمرد؛ چنان‌که قرآن کریم پس از آیاتی که به تفرقه‌افکنی دشمنان اشاره کرده، در صریح‏ترین آیه خود با دعوت به اتّحاد، به مومنان در مورد تفرقه هشدار داده و تمام آنها را به چنگ زدن به ریسمان الهی فراخوانده است: «همگی به ریسمان الهی چنگ بزنید، و پراکنده نشوید.»
در آیات دیگر قرآن همچون ۱۴۶ و ۱۷۵ نساء و ۱۰۱ آل‏عمران نیز از تمسّک جستن به خداوند، سخن به میان آورده است. در این‌که مقصود از ریسمان الهی چیست، بین مفسرّان اختلاف نظر وجود دارد، قرآن، کتاب و سنّت، دین الهی، اطاعت خداوند، توحید خالص، ولایت اهل‏بیت(ع) و جماعت، هر کدام وجوهی است که در تفسیر آن گفته شده است. برخی نیز مفهوم حبل اللَّه را شامل همه این معانی دانسته‏اند.
با این حال، به نظر می‏رسد که نزدیک‏ترین تفسیر برای این واژه، دیدگاه نخست یعنی قرآن است؛ چنانکه در روایتی از رسول اکرم(ص) قرآن؛ ریسمان الهی کشیده شده میان آسمان و زمین معرّفی شده است: قرآن، خود نیز از مؤمنان خواسته است تا در منازعات و اختلافات خود، به خداوند رجوع کنند.
۳) پذیرش کامل دین، شرط صلح و آشتی
یکی دیگر از عوامل و راهکارهای انسجام، پذیرش کامل دین اسلام است به این نحو که اگر مومنان، اسلام را به طور کامل بپذیرند دیگر جایی برای اختلاف و تفرقه باقی نخواهد ماند، به همین دلیل قرآن در آیه ۲۰۸ سوره بقره از مومنان می‌خواهد که به قرآن و دیگر کتاب‌های آسمانی ایمان آورند واسلام را بدون هیچ کم و کاست پذیرا باشند: «ای کسانی که ایمان آورده‏اید! همگی در صلح و آشتی درآیید! و از گام‌های شیطان، پیروی نکنید که او دشمن آشکار شماست.»
۴) پیامبر(ص)، محور همبستگی
یکی دیگر از محورها و راهکارهای انسجام اسلامی، مراجعه به پیامبر(ص) است. قرآن، علاوه بر آنکه وجود پیامبر(ص) را محوری برای همبستگی و یگانگی مسلمانان می‌‌داند، مراجعه به سنّت حضرت را نیز راهکاری برای ایجاد و حفظ یگانگی معرّفی کرده، مرجعی برای رفع اختلافات می‌داند؛ چنان که در آیه ۵۹ سوره نساء این‌گونه می‌فرماید: «پس اگر درباره چیزی نزاع کردید آن را به حکم خدا و پیامبر ارجاع دهید، اگر به خدا و قیامت ایمان دارید. این [ رجوع به قرآن و سنّت برای حلّ اختلاف] بهتر و پایانش نیکوتر است.»
پیامبر(ص) مرجع بسیار مطمئنی است که می‌تواند برطرف‌کننده منازعات و مشاجرات باشد و به این سبب پذیرش داوری وی مورد تأکید قرآن است و آن را از نشانه‏های ایمان می‌داند و می‌فرماید:‏ «به پروردگارت سوگند که آنها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داوری طلبند و سپس از داوری تو، در دل خود احساس ناراحتی نکنند و کاملا تسلیم باشند.»(نساء/۶۵)
حضرت علی(ع) در نهج البلاغه بازگشت به رسول اکرم(ص) را مراجعه به سنّت پیامبر تفسیر فرموده است. چرا که سنّت آن حضرت، شارح و بیان کننده قرآن است و اگر در فهم قرآن ابهام و اشتباهی - که ممکن است زمینه‌ساز پراکندگی باشد - وجود آید، آن را برطرف می‌کند.
۵) امر به معروف و نهی از منکر، رهایی از پراکندگی
از عوامل و راهکارهای اتحاد و انسجام اسلامی‌۲فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر است که در قرآن به آن اشاره شده است؛ قرآن، بعد از آن که مسلمانان را به چنگ زدن به ریسمان الهی و پرهیز از تفرقه، فرا می‌خواند، از آنان می‌خواهد که به انجام امر به معروف و نهی از منکر قیام کنند و می‌فرماید: «باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند! و آنها همان رستگارانند.»(آل عمران/۱۰۴)
و بی‌درنگ، به آنان هشدار می‌دهد که همچون پیروان ادیان پیشین که در دینشان دچار چند دستگی شده‌اند، پراکنده نشوند و می‌فرماید: «و مانند کسانی نباشید که پراکنده شدند و اختلاف کردند [آن هم] پس از آنکه نشانه‏های روشن [پروردگار] به آنان رسید! و آنها عذاب عظیمی دارند.»(آل عمران/۱۰۵)
۶) مراعات حقوق برادری، رهایی از اختلاف
پیامبر اعظم(ص) آن هنگام که ندای حق پرستی را سر داد و سکان رهبری جامعه اسلامی‌را به دست گرفت، با شعار «انما المومنون اخوهٔ » دشمنی و تفرقه اقوام را به برادری و اتحاد تبدیل فرمود و زنگار کینه و دشمنی جاهلیت را به مساوات و برادری مبدل نمود.
آن حضرت می‌فرماید: «خداوند در روز قیامت اعلام می‌کند کجایند آن‌ها که با دیگران پیوند مودت و محبت برقرار کرده‌اند. به جلال خودم سوگند! آنان را در سایه رحمت خود پناه می‌دهم.» آن گاه برای این برادری و مودت حقوقی تبین گردید؛ چنان که در زمینه این حقوق در روایتی از امام کاظم(ع) برای برادر ایمانی، ۷ حق معرّفی شده که اگر کسی آنها را مراعات نکند، از ولایت الهی خارج می‌شود.
قرآن مراعات حقوق برادری را راهکاری برای وحدت بیان می‌کند و مؤمنان را به مثابه جان‌های یکدیگر دانسته، و احکامی‌را برای آنان آورده از جمله آنکه در سوره حجرات آیه ۱۱ از آنان می‌خواهد که به خویشتن عیب نگیرند و در آیه بعد ظن و تجسّس را حرام می‌داند و غیبت کردن مؤمن را به مثابه خوردن گوشت مرده برادر خود معرفی می‌کند، و به‌ سبب هم‌سویی چنین پیوندی با اراده الهی، راه مؤمنان را محور حق برشمرده و عدم پیروی از راه آنان را هم‌سنگ مخالفت با پیامبر(ص) دانسته است: « کسی که بعد از آشکار شدن حق، با پیامبر مخالفت کند، و از راهی جز راه مؤمنان پیروی نماید، ما او را به همان راه که می‏رود می‏بریم و به دوزخ داخل می‏کنیم و جایگاه بدی دارد.»(نساء/۱۱۵)
۷) اصلاح مومنان، مبارزه با ضربه پذیری و فرسودگی
یکی از اخلاقیات دینی سفارش به اصلاح بین مومنان و افراد جامعه است. براساس این صفت پسندیده اگربین مسلمانان کدورت وناراحتی پیدا شد، مسلمانان دیگروظیفه دارند آنهارا آشتی دهند واز ادامه جدایی آن دو جلوگیری کنند، این امر آن چنان ارزش دارد که حضرت علی(ع) در وصیت‌نامه خود خطاب به امام حسن(ع) و امام حسین (ع) می‌فرماید: «من از جد شما شنیدم که می‌فرمود: آشتی دادن میان مردمان از نماز و روزه سالیان زیاد بهتر است. »
کاربرد این صفت درمورد انسجام اسلامی‌این است که هر مسلمان در وهله نخست خود را به این صفت پسندیده متصف کند و همیشه درصدد ایجاد صلح ودوستی با دیگران باشد.

سید صمد موسوی

منبع : روزنامه همشهری