مزیت های حمل و نقل ریلی از نظر مصرف انرژی و آلودگی محیط زیست

این مقاله ضمن مقایسه دو بخش حمل­ونقل ریلی و جاده­ای از لحاظ مصرف انرژی، به اثبات این مطلب می­پردازد که کاهش مصرف انرژی بخش حمل­ونقل در گروی تغییر ترکیب فعلی سهم هر یک از این بخشها و حرکت به سوی افزایش سهم بخش حمل­ونقل ریلی می­باشد. مطلب زیر گزیده­ای از نتایج این تحقیق است:
بخش حمل­ونقل به عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان فراورده‌های نفتی، سالیانه حدود ۴۰ درصد از کل فراورده‌های نفتی را مصرف می‌کند و از بخشهای مؤثر در مصرف انرژی و آلودگی محیط زیست می‌باشد.
به منظور امکان‌‌پذیر ساختن مقایسه شدت مصرف انرژی در دو بخش حمل و نقل جاده‌ای و ریلی بایستی موارد زیر را در نظر گرفت:
سوخت مصرفی راه‌آهن تنها گازوییل است در حالی که بخش جاده از ۳ نوع سوخت گازوییل، بنزین و گاز استفاده می‌کند.
بر طبق آمار، نسبت مصرف سوخت در بین وسایط نقلیه جاده‌ای و ریلی در بخش حمل بار، با توجه به نوع وسیله نقلیه (کامیون و تریلی) از یک به شش تا یک به نه متفاوت می‌باشد. در بخش مسافر نیز نسبت مصرف گرچه بسیار نزدیک‌تر است اما راه‌آهن همچنان کمتر از جاده در بخش مسافر سوخت مصرف می‌نماید .
به منظور بررسی بهتر عملکرد بخشهای حمل­ونقل واحدی بنام واحد حمل تعریف می‌گردد که در آن یک نفر-کیلومتر با یک تن-کیلومتر مساوی فرض می­شود. با استفاده از تعریف واحد حمل، آمار نشان می‌دهد که بخش حمل­ونقل جاده‌ای به ازای واحد حمل در حدود ۷ برابر بیشتر از حمل و نقل ریلی سوخت مصرف می‌کند. بنابراین شدت مصرف سوخت در جاده حدود ۷ برابر راه‌آهن خواهد بود.
بر اساس آمار، در کشورهای اروپایی به دلیل بالا بودن کارآیی در مصرف انرژی، نسبت مصرف در بخش حمل­ونقل جاده‌ای و ریلی به یکدیگر نزدیکتر است. با این حال همچنان مزیت راه‌آهن نسبت به جاده‌ای در مصرف سوخت مشهود می‌باشد.
شاخص‌ترین دلایل تفاوت شدت مصرف سوخت راه‌آهن و جاده به شرح ذیل می‌باشند:
۱- بهره‌وری پایین حمل بار و مسافر در جاده که ناشی از پایین بودن ضریب حمل بار و خالی حرکت کردن وسایط نقلیه جاده‌ای می‌باشد.
۲- بر طبق استانداردهای بین‌المللی نسبت مصرف سوخت در راه‌آهن و جاده باید به صورت ۲ به ۱ یا ۳ به ۱ باشد. فرسودگی و کهنگی ناوگان جاده‌ای و ریلی، عمر بالای ناوگان و شرایط جغرافیایی جاده‌ها و ریلها در ایران باعث گردیده این نسبت در حدود ۷ به ۱ باشد.
۳- هزینه‌های خارجی آلودگی‌های ناشی از مصرف سوخت در بخش حمل­ونقل زمینی زیاد است که باز هم سهم حمل و نقل جاده‌ای در هزینه خارجی بیش از حمل­ونقل ریلی است. این هزینه ناشی از میزان تصادفات و میزان آلاینده‌های سوختی می‌باشد.
بخش جاده‌ای ایران بیش از ۵/۶ برابر راه‌آهن آلاینده تولید می‌کند. علاوه بر آلاینده‌ها، هزینه‌هایی همچون هزینه ناشی از اشغال زمین و هزینة آلودگی صوتی نیز وجود دارد که چنانچه در زیر مشاهده می شود این هزینه ها موجب مزیت حمل­ونقل ریلی نمی گردند:
- جاده به ازای هر واحد حمل ۲/۱۷۳ کیلومتر مربع و راه‌آهن به ازای هر واحد حمل ۵/۱۷۸ کیلومتر مربع فضا اشغال می‌نمایند.
- اطلاعات اولیه نشان می‌دهد وسایط نقلیه موتوری به طور متوسط حدود ۸۰ دسی‌بل و هر لکوموتیو ۱۲۰ دسی‌بل آلودگی تولید می‌نماید.
راه‌‌آهن صرفه‌های اقتصادی بسیاری از نظر مصرف انرژی و تولید آلاینده‌ها دارد که به برخی از آنها اشاره گردید. در این شرایط برای بهره‌گیری از این مزایا می‌بایستی سهم بخش ریلی از بازار حمل­ونقل به طور منطقی تعیین و تلاش گردد تا این بخش جایگاه مناسب خود را در بازار بدست آورد .

منبع : شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران