درمان چاقی و افزایش وزن

نه‌چندان بخور که از دهانت برآید
نه‌چندان که از ضعف جانت درآید
خانواده به‌عنوان کوچک‌ترین عضو سازنده جامعه تلقی می‌گردد و مادر خانواده مسئول ایجاد زمینه‌های سلامتی و پیشگیری از بسیاری بیماری‌ها و مشکلات قابل کنترل است زیرا سبد غذائی خانواده با توجه به نیازها و امکانات اقتصادی خانواده توسط او خریداری و در بین افراد توزیع می‌گردد بنابراین لازم است که مادر، اطلاعات کافی در مورد نوع مواد غذائی که خریداری می‌کند داشته باشد تا بدین ترتیب سبدی با کیفیت غذائی بالا و در عین حال مقرون به‌صرفه تهیه و در اختیار خانواده قرار دهد خصوصاً در زمینه تهیه مواد پروتئینی این موضوع حائز اهمیت است چون هر کجا نامی از پروتئین برده می‌شود ذهن عموم مردم به سمت گوشت و فرآورده‌های آن می‌رود در حالی‌که اگر افراد اطلاعات کافی داشته باشند می‌دانند که لزومی ندارد برای تهیه پروتئین صرفاً از گوشت استفاده شود و جایگزین آن می‌توان از انواعی از حبوبات و پنیر نیز استفاده کرد فرضاً به جای یک وعدهٔ نهار که از یک برش متوسط استیک + ۱ قطعه نان تهیه شده می‌توان از یک لیوان عدسی پخته + ۱ قطعه نان استفاده کرد که هم مشکل افزایش کلسترول را حل کرده‌ایم و هم بسیار مقرون به‌صرفه است در ضمن حبوبات منبع غنی از ویتامین B هم می‌باشند و علاوه بر آن عدس دارای ویتامین A نیز هست البته این مثال ساده‌ای از انواع جایگزین‌ها بود که می‌توان موارد متنوعی از این قبیل را پیاده کرد.
یک برنامه غذائی کامل برنامه‌ای است که در آن از تمام گروه‌های غذائی استفاده شود، این در حالی است که در کشور ما در اغلب خانواده‌ها فقط به کمیت برنامه توجه می‌شود نه به کیفیت آن و تصور عموم مردم بر این است که هر قدر بیشتر هزینه تهیه سبد غذائی کنند، محتویات آن ارزش بیشتری خواهند داشت در حالی‌که این‌طور نیست و والدین می‌توانند با حداقل هزینه، بهترین و کامل‌ترین مواد را در سفره خانواده بدون دغدغه خاطر بابت ناکافی بودن آن قرار دهند.
یکی دیگر از عوامل کمک کننده در تهیهٔ مواد غذائی مقرون به‌صرفه برای خانواده‌ها، عادت دادن فرزندان به همه چیز خواری از دوران کودکی است یعنی اعضاء خانواده باید آموزش ببینند که بهترین نوع غذا صرفاً غذای گوشتی نمی‌باشد، یا در بین انواع گوشت‌ها فقط گوشت قرمز مرغوب نیست بلکه به خوردن ماهی (که انواع متنوع ارزان و گران دارد) نیز عادت کنند یا یاد بگیرید که از میوه‌جات و سبزیجاتی مثل هویج یا کرفس نیز می‌توانند به‌عنوان میان وعده استفاده کنند و آن را جایگزین تنقلات گران و کم‌ ارزش نمایند و هم‌چنین از خوردن غذاهای آماده (fast tood) و غذاهای رستوران‌ها به حداقل دفعات عادت کنند فرضاً فقط در مناسبت‌های خاص از غذای رستوران استفاده کنند و اطمینان و علاقه آنان را با چیدمان زیبا و تنوع کافی، به غذائی که در منزل تهیه می‌شود جلب کنیم.
در این‌جا سعی داریم نکاتی در مورد کنترل وزن و پیشگیری از چاقی و آشنائی با جایگزین‌های مواد به‌طوری که تهیه آن برای همگان قابل انجام باشد ذکر کنیم.
چاقی نتیجه عدم تعادل بین انرژی دریافتی و مصرفی می‌باشد در واقع با پیشرفت تکنولوژی و ماشینیسم در زندگی مردم و کاهش فعالیت‌های عضلانی در مقابل افزایش تفریحات کم تحرک و نیز تسهیلات فراوان، عده زیادی از مردم با مشکل افزایش وزن روبه‌رو شده‌اند.
چاقی در هر دو سطح جامعه (فقیر و غنی) شایع می‌باشد البته هر کدام بنا به نوع تغذیه خاص طبقه خود مبتلا به این مشکل شده‌اند در طبقه کم درآمد اضافه وزن بیشتر در اثر مصرف غذاهای غنی از کربوهیدرات‌ که ارزان‌تر نیز می‌باشند به‌وجود آمده مانند (برنج، سیب‌زمینی، ماکارونی، نان و غلات ...) و غذاهای کنسروی و مصرف پروتئین زیاد (گوشت و مرغ و ماهی و میگو و ...) و هم‌چنین کمبود مصرف سبزیجات و مواد فیبری این مشکل به‌وجود آمده است.
افزایش وزن در بالغین اغلب به دلیل افزایش اندازهٔ سلول‌های چربی (هیپرتروفی) می‌باشد که با رژیم کاهش وزن و ورزش اندازهٔ این سلول‌ها به مرور کوچک‌تر می‌شود.
وزن مطلوب برای هر فرد وزنی است که در آن احساس سلامت می‌نماید و ظاهراً نیز اندامی مناسب داشته باشد برای تعیین محدودهٔ وزن از فرمول ذیل استفاده می‌گردد.
(kg/m۲) مجذور قد (متر)/ وزن (کیلوگرم) = BMI
● عوارض چاقی و اضافه وزن:
چاقی ارتباط مستقیم با بروز بیماری‌های مزمن و مرگ و میر دارد. بیماری‌های مزمنی از قبیل: بیماری قلبی ـ دیابت نوع IIهیپرتانسیون (افزایش فشار خون) ـ سکته ـ بیماری کیسه صفرا ـ تنگی نفس ـ برخی سرطان‌ها ـ التهاب مفاصل و غیره.
● هدف‌های درمان چاقی:
۱) کنترل وزن یعنی رسیدن به وزن مطلوب و نگه داشتن آن.
۲) تصحیح عادات غذائی.
۳) پیشگیری از بیماری‌هائی که چاقی یکی از عوامل ایجاد کننده آنهاست.
۴) گنجاندن نوعی تمرین ورزشی منظم در برنامه غذائی.
● راه‌های تصحیح عادت‌ها و رفتارهای غذائی:
▪ همیشه در یک مکان خاص غذا بخورید.
▪ هنگام تماشای تلویزیون یا خواندن کتاب غذا میل نکنید.
▪ بلافاصله پس از مصرف غذا میز را ترک کنید.
▪ از بشقاب کوچک و چنگال برای غذا خوردن استفاده کنید.
▪ همیشه ۳ـ۲ قاشق کمتر از میزانی که فکر می‌کنید میل دارید در بشقاب بکشید.
▪ برای وعده‌های غذائی برنامه داشته باشید.
▪ غذاهای باقی‌مانده را بلافاصله بسته‌بندی و در یخچال نگه دارید.
▪ خرید مواد غذائی را هنگامی که گرسنه نیستید انجام دهید تا از خرید مواد اضافی خودداری شود.
▪ به هنگام خرید مقدار محدودی پول همراه داشته باشید تا از خرید تنقلات جلوگیری شود.
● ورزش:
روزانه به مدت ۳۰ دقیقه تمرینات ایروبیک برای کاهش وزن توصیه می‌شود.
● مشخصات رژیم کاهش وزن:
▪ انرژی: بسته به قد و وزن و نوع استخوان‌بندی فرد و هم‌چنین میزان فعالیت وی متفاوت است.
▪ پروتئین: ۲۵ـ۱۵% کل انرژی روزانه
▪ کربو هیدرات: ۵۵ـ۵۰% کل انرژی روزانه
▪ چربی: ۳۰% کل انرژی روزانه
▪ فیبر: از سبزیجات برگ سبز و زرد و میوه‌جات به میزان کافی استفاده شود که موجب سیری و کاهش زمان تخلیه مواد غذای از معده می‌گردد.
▪ مایعات: ۸ـ۶ لیوان در روز فراموش نشود خصوصاً یک لیوان آب ولرم صبح ناشتا (دریافت مایعات کافی جایگزین چربی‌های از دست رفته بافت‌های نرم مثل صورت می‌گردد)
این قبیل توصیه‌ها احتیاج به مشاروهٔ فردی با کارشناس تغذیه دارد چون بسته به قد و وزن فرد، تاریخچه و سوابق بیماری و داروهای مصرفی و علائم آزمایشگاهی وی و هم‌چنین عادت‌های غذائی افراد متفاوت است.

منبع : ماهنامه اقتصاد خانواده