بهشت آبی

تالاب زیبای انزلی با ویژگی خاص زیست محیطی یکی از ۱۰ تالاب مهم جهان به‌شمار می‌آید که بیشتر به بهشت آبی معروف است.
این تالاب با وسعتی معادل ۲۰ هزار کیلومتر مربع در واقع پژوهشگاهی برای محققان و تفرجگاهی برای گردشگران و زیست‌گاهی برای انواع پرندگان بومی و مهاجر است.
به گفته برخی از کارشناسان، تالاب انزلی را شاید بتوان بزرگ‌ترین استخر آب شیرین کشور خواند.
عمق تالاب که زمانی بیش از ۱۰ متر بود در حال حاضر متأسفانه به کمتر از ۵/۱ متر رسیده است. کارشناسان احیاء تالاب انزلی را ضروری‌ترین اقدام برای حفظ این ”آکواریوم“ زیبای پرندگان می‌دانند که به‌نظر می‌رسد مسئولان برنامه‌هائی در این خصوص ترتیب داده‌اند.
وقتی قرار شد برای تهیه گزارش از دریای‌خزر به سمت بندر انزلی حرکت کنیم همکاران تحریریه توصیه می‌کردند حتماً تالاب انزلی را نیز ببینیم. با این ذهنیت عزم خود را جزم کردیم و به سمت تالاب راه افتادیم.
از دفتر محیط زیست استان گیلان واقع در رشت تا تالاب انزلی حدود یک ساعت طول کشید. تالاب انزلی در قسمت جنوبی بندر انزلی قرار گرفته است. از درب سازمان شیلات انزلی وارد محوطه تالاب شدیم. از مسیر بسیار سرسبز با درختان انبوه و بلند عبور کردیم. به راستی که شمال ایران تکه‌ای از بهشت خداوند بر روی زمین است. برای ما که در شهرهای بزرگ با ترافیک‌های سنگین زندگی می‌کنیم فرصت مغتنمی بود تا از زیبائی‌های طبیعت سرسبز و هوای مطبوع بهره‌ ببریم.
در بدو ورود به محوطه تالاب چند جوان را با لباس‌های سبز یک دست دیدم که حفاظت از تالاب را برعهده داشتند. سه الی چهار قایق موتوری نیز که چیزی به فرسودگی عمرشان نمانده بود، کنار یکدیگر قرار گرفته بودند.
اکبری‌پور سرپرست محیط‌بانان تالاب به گرمی از ما استقبال کرد. او می‌خواست یکی از قایق‌ها را برای گشت بر روی تالاب آماده کند. سهمیه‌بندی بنزین اینجا نیز تأثیر خود را گذاشته است. هیچ یک از قایق‌ها بنزین نداشتند. بالاخره یکی از محیط‌بانان گالن بنزین را آورد. تا آماده شدن قایق نگاهی به اطراف انداختیم. تورهای ماهیگیری که روی هم تلمبار شده بودند توجهم را جلب کرد. یکی از محیط‌بانان گفت این تورها به‌صورت غیر قانونی در تالاب پهن شده بودند که ما آنها را جمع کردیم. در ادامه اضافه کرد:
تالاب انزلی مکان مناسبی برای تخمگذاری گونه‌های مختلف ماهیان است. ۳۹ گونه از ۴۹ گونه ماهیان ”تالاب منحصراً در این تالاب زندگی می‌کنند. اگر در فصل تخم‌ریزی این ماهیان صید شوند گونه‌های مختلف ماهی از بین می‌روند. متأسفانه با این وجود هر روز تورهای بسیاری در این تالاب به‌صورت غیر قانونی پهن می‌شوند“.
● شنای قوهای زیبا
در گوشه‌ای از تالاب، پشت حصارهای توری، دو قوی زیبا و سپید مشغول شنا بودند. محیط‌بان توضیح داد این قوها از گروه جا مانده‌اند و محیط‌بانان از آنها حفاظت می‌کنند تا خوراک شکارچیان نشوند. این نوع از پرندگان تعدادشان بسیار اندک شده است و به دلیل شکار غیرقانونی نسل این پرنده نیز رو به انقراض است. از ۱۴۵ گونه پرنده مهاجر ۷۷ گونه در تالاب انزلی زندگی می‌کنند در حقیقت این تالاب یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های زمستانی پرندگان مهاجر است.
پس از مدتی یکی از قایق‌ها آماده شد. همراه همکاران با اشتیاق فراوان برای دیدن گل‌های تالاب سوار قایق شدم تا آنچه را که قبلاً شنیده یا در تصاویر دیده‌ام با چشم دل ببینم.
● نیلوفر آبی
پس از طی مسافتی کوتاه انبوه نیزارها و برگ‌های سبز شناور بر روی آب نمایان شد. هوای مطبوع، لحظه‌ای سکوت، پرندگانی که در روی تالاب در پرواز بودند و صدای گوش نواز آنها، همگی لذت‌بخش بودند. هرچه چشم می‌چرخاندم تا گل‌های نیلوفر آبی یا لاله را ببینم اما بی‌نتیجه بود.
علت را که پرسیدم یکی از کارشناسان پاسخ داد لاله تالاب انزلی هر سال اواخر خرداد تا اوایل تیر به گل می‌نشیند و زیبائی این محوطه را دوچنان می‌کند. متأسفانه امسال این گیاه به یک نوع آفت مبتلا شده که بر روی گل‌دهی آن اثر منفی گذاشته و گل‌های موجود را نیز از شادابی انداخته است. با این وجود هیچ‌کس به فکر راه‌حلی برای این مشکل نیست.
پس از جستجوی بسیار در میان برگ‌های سبز شناور بر روی مرداب بالاخره یک گل پیدا کردیم. صورتی بسیار خوشرنگ که ریشه‌اش درون آب و ساقه بلند و برگ‌ها و گلبرگ‌هایش به شکل شناور در سطح آب قرار گرفته بود.
این کارشناس یادآور شد اگرچه امسال گل‌دهی گیاهان اندک بود اما همین تعداد نیز از گزند قاچاقچیان گل و یا گردشگران در امان نیستند. قاچاقچیان، این گل‌ها را به قیمت بالائی در بازار گل تهران می‌فروشند.
● آلودگی محیط زیست
هنوز از فکر گل‌های تالاب و اینکه چگونه عده‌ای حاضرند برای سودجوئی بیشتر گل‌های زیبای تالاب را بچینند و بقیه را از دیدن آن محروم کنند بیرون نیامده بودم که صحنه غم‌انگیز دیگری در مقابل چشمانمان ظاهر شد. انبوهی از زباله، پلاستیک و... بخش وسیعی از تالاب را در برگرفته بود. این زباله‌ها داخل تالاب زیبای انزلی باور کردنی نیست.
از قرار معلوم فاضلاب‌های دو شهر رشت و انزلی و کلیه روستاهای اطراف به دو رودخانه زرجوب و گوهر رود می‌ریزند فاضلاب از طریق این رودها وارد تالاب می‌شود و نهایتاً چهره زیبای تالاب زشت و آلوده می‌شود.
به گفته محیط‌بانان، تالاب به دلیل ریزش فاضلاب‌های شهری، صنعتی و تخلیه آب آلوده مزارع در معرض خطر نابودی قرار گرفته است. به‌طوری که روزانه ۴۰۰ تن زباله شهرستان‌های رشت و خمام به رودخانه سیاهرود وارد می‌شود و کارخانه‌هائی که در حومه شهر رشت و انزلی قرار گرفته‌اند نیز به این زباله‌ها می‌افزایند.
● آسیب جلبک آزولا
گذشته از فاضلاب و زباله‌های وارده به تالاب، جلبکی به‌نام ”آزولا“ نیز به‌عنوان یک معضل در این تالاب مطرح است. ”آزولا“ بخش بزرگی از تالاب را پوشانده و به‌صورت گسترده‌ای در حال خفه کردن تالاب است. این جلبک مانع رسیدن نور به اعماق رودخانه و انجام فعل و انفعال زیستی گیاهان و جانوران شده و زیستگاه پرندگان را نیز در معرض خطر قرار داده است.
در حالی که کشورهای حوزه خلیج‌فارس برای ایجاد جزیره‌های مصنوعی میلیاردها دلار هزینه می‌کنند متأسفانه ما چه آسان دارائی طبیعی خود را از بین می‌بریم. پس از طی مسافتی کلبه‌ای بر روی آب دیدیم. چند جوان محیط‌بانان نیز نمایان شدند. سرپرست محیط‌بانان، اکبری‌پور گفت: ”در تالاب ۴ پاسگاه محیط‌بانی وجود دارد که در هر پاسگاه ۸ نفر کشیک می‌دهند“.
یکی از جوانان گفت که از روی علاقه وارد این حرفه شده اما درآمد این کار بسیار پائین است. پس از شنیدن گلایه‌های این جوان با خود اندیشیدم حفاظت از تالاب با چند قایق فرسوده، امکانات محدود، نیروی انسانی بی‌انگیزه چگونه ممکن خواهد بود.
● احداث جاده
شاید بزرگ‌ترین مشکل زیست‌محیطی تالاب احداث جاده کنارگذر باشد. احداث جاده کنارگذر بر روی تالاب بین‌المللی انزلی مسایل زیست‌محیطی آن را تشدید کرده است. این جاده کمربندی به طول ۱۶ کیلومتر از ابتدای شهر انزلی شروع شده است و به تالش ختم می‌شود. احداث این جاده چند سالی است به سبب اختلاف محیط زیست با راه و ترابری متوقف شده است.
کمی جلوتر میله‌های آهنی که به‌عنوان پایه‌های پل در جاده کمربندی انزلی به زمین زده شده بود جلب نظر کرد.
به گفته کارشناسان، احداث جاده کنارگذر سبب تخریب محیط زیست منطقه شده و مرگ تالاب را تسریع کرده است. این کنار گذر علاوه بر اثرات آلودگی صوتی، خودپالائی تالاب را نیز از بین می‌برد به‌گونه‌ای که موجب خشک شدن بخش وسیعی از تالاب می‌گردد. این اتفاقات در حالی در تالاب انزلی رخ می‌دهد که بیش از ۳۰ سال از عمر کنوانسیون رامسر (تالاب‌‌ها) می‌گذرد و ایران یکی از اعضاء اصلی آن محسوب می‌شود اما هم اکنون تالاب‌های ایران به‌خصوص انزلی در آستانه بحران قرار گرفته‌اند.
جدا از تمام مسایل و مشکلات زیست محیطی، این تالاب محل خوبی برای گردشگران است. قایق‌هائی که هر از چند گاهی از جلوی ما عبور می‌کنند نشان می‌دهد که مردم برا یدیدن تالاب و گردش نیم ساعته بر روی آن حاضرند بهاء گزافی بپردازند. حضور ورزشکاران قایقران به‌صورت گروهی و یا تک نفره در تالاب بسیار جالب و دیدنی است. همین امر نشان می‌دهد که تالاب ظرفیت بالقوه‌ای برای ایجاد اکوتوریسم و توریسم دارد.
شکار، ماهیگیری، قایقرانی، از تفریحات رایج در تالاب انزلی است که در صورت توجه مسئولان می‌تواند به یکی از کانون‌های گردشگری ایران تبدیل شود.
گشت‌زنی در تالاب با تاریک شدن هوا به پایان نرسید و به سمت بندر راه افتادیم. کشتی‌ها در کنار یکدیگر در بندر پهلو گرفته بودند. یک کشتی روسی مشغول بارگیری آهن بود علی‌رغم تاریک بودن هوا بندر مانند روز روشن و با انعکاس نور، دریا چهره زیباتری به نمایش گذاشته بود. در حال تماشای این چشم‌انداز زیبا به این می‌اندیشیدم که چند سال آینده تالاب انزلی چه سرنوشتی خواهد داشت. آیا مسئولان به آن توجه خواهند کرد...

نرگس احساندار

منبع : سایر منابع