عوامل مؤثر بر شکل‌گیری هویت

● عوامل مؤثر بر شكل‌گیری هویت :
رشد هویت تحت تأثیر عوامل مختلف است كه عبارت است از :
۱) عوامل شناختی :
رشد شناختی تأثیر مهمی بر‌شكل‌گیری هویت دارد وقتی كه فرد در دورهٔ نوجوانی به مرحله‌ تفكر عملیات صوری می‌رسد امكان بسیار بهتری به دست می‌آورد كه هویت آتی خود را ترسیم كند. و به مسائل آن بیندیشد. تحقیقات مختلف ( مثلاً تحقیقات بایز۱ و كاندلر ۲)حاكی از آن است کسانی كه به این سطح از تفكر نرسیده‌اند موفقیت بیشتری در حل مسائل مربوط به هویت خود نشان می‌دهند . آنان اطلاعاتی را كه به این منظور لازم دارند بهتر اختیار می‌كنند و بیشتر به كار می‌گیرند ( به نقل از لطف آبادی ، ۱۳۷۸)
۲) عوامل مربوط به والدین
نوع ارتباط نوجوان با والدین در چگونگی شكل‌گیری هویت آنان مؤثر است. پژوهشهای ،
ماركستر‌وم ، آدامز۳ (۱۹۹۲)بیانگر این مطلب است كه نوجوانانی كه درحالت پراكندگی هویت هستند غالباً كسانی هستند كه از جانب والدین خود به فراموشی سپرده شده و طرد گشته‌اند شاید علت این امر این است كه شكل‌گیری هویت در آغاز مستلزم همانند سازی با پدر و مادر است و همانند‌سازی با ویژگیهای آنان و قتی انجام می‌شود كه نوجوانان به آنان دلبستگی داشته باشند وقتی در خانواده‌ای كودك اجازه پیدا می‌كند حتی نظرات مختلف را با آزادی ابراز كند و پدر ومادر نیز با عقاید فرزند با احترام برخور‌كنند ، طبعاً رشد هویت نوجوانان چنین خانوده‌هایی با موفقیت همراه خواهد بود.
۳) عوامل مربوط به مدرسه :
توفیقهای تحصیلی درطول سالهای مدرسه ، نحوه تعادل با همكلاسی‌ها ، معلمان و كادر مدرسه و همچنین جو روانی ـ عاطفی كلاس از عوامل شكل‌گیری هویت محسوب می‌‌شود.( لطف‌آبادی ، ۱۳۷۸).
‌۴) عوامل اجتماعی فرهنگی
از جمله مهمترین عوامل مؤثر بر شكل‌گیری هویت ، محسوب می‌‌شود چنانچه می‌بینیم كه نوجوانان متعلق به فرهنگهای قدیمی و نقاط دور افتاده یا محیطهای روستایی چگونه تحت تأثیر زمینه‌های اجتماعی - فرهنگی خود هویت متناسب با شرایط زندگی خود را شكل می‌دهند.
۵)‌ ترتیب تولد و فاصله سنی و فرزندان در خانواده تومان ۴ ۱۹۹۶ معتقد است كه ترتیب تولد بر رشد هویت مؤثر است . فاصله سنی بچه‌ها نیز باعث می‌شود كه نه تنها برخورد والدین با آنان متفاوت باشد بلكه این امر رابطه فرزندان با یكدیگر را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. فرزندان نیز موضوع آزمایش تربیتی والدین جوان و بی‌تجربه است كه به شدت به وی توجه می‌كنند. همچنین معمولاًگفته می‌شود که فرزندان كوچكتر آزادی بیشتری را تجربه می‌كنند.
۶) خیالپردازی نوجوانان:
منبع دیگری برای ایفای نقشها و رفتار‌های آنان است. دامنه خیالپردازیها با رشد تفكر عملیات صوری افزایش می‌یابد و با بروز احساسات و نیازهای جدید نوجوانی گسترش می‌یابد. بسیاری از كتب تاریخی و ادبی و داستانهای ،الگوهای تجربی ایفای نقش را در اختیار نوجوانان قرار می‌دهد( لطف‌آبادی ، ۱۳۷۸)( دكرین ؛ به نقل از فدایی ۱۳۷۷) معتقد است كه تشكیل هویت به طور عمده یك فرایند ناخودآگاه است. با این وجود نوجوانان اغلب آگاهی رنج‌اوری از ناتوانی خود برای اتخاذ الزامات دراز مدت دارند.
از آنجایی كه پذیر‌فتن الزامات تا این حد مشكل است ، آنان گاهی وارد یك دوره ( تعویق روانی ـ اجتماعی )۱ می‌شوند، نوعی دوره انتظاردوره‌ای كه در آن شخص خود را می‌یابد . در عین حال برای بسیاری از نوجوانان دستیابی به یك وضعیت آزادانه تعویق مشكل است تا بیش از آنكه بدانند چه كسی هستند و در زندگی چه خواهند كرد اغلب دچار نوعی حسی انزوار می‌شوند . یعنی این احساس كه زمان ، آنان را پشت‌سر می گذارد . دریافتن معنی در هر نوع فعالیتی ناتوان هستند. با این وجود نوجوان خیلی اوقات تعهدات و الزامات را به تعویق می‌اندازد و این به دلیل نیازی درونی‌ برای اجتناب از « تثبیت زودرس هویت » و پذیرفتن نقشهای متعدد اجتماعی است اگر چه یك جستجوی طولانی به دنبال هویت شاید رنج‌‌آور است اما در ضمن می‌تواند سرانجام به شكل متعالی‌تری از انسجام فردی و نوآوریهای اساسی اجتماعی گردد. پیاژه ، فروید واریكسون همچون بسیاری دیگر در جستجوی پیشنهٔ شایستهٔو واقعی خود زمان زیادی وقت صرف كرده‌اند. جستجوی آنان در عین حال كه همیشه برایشان خوشایند نبود، سرانجام منجر به روشهای نوین ادراك و دگرگونیهای پر معنی در مشاغل آنان گردید.
خانواده ، مدرسه ، محله‌زندگی ، نهاد اجتماعی – مذهبی و رسانه‌های گروهی. در شكل‌گیری هویت نوجوانان مؤثر‌ هستند . با این وصف ، چون خانواده اولین نهاد‌ی است كه پایه‌های اولیه شخصیت نوجوان را از دورهٔ كودكی شكل می‌دهد از اهمیت خاصی برخوردار است.
متأسفانه در جامعه ما در بسیاری از خانواده‌ها ، فرزند سالاری وجود دارد و به این معنی كه والدین در خدمت مطلق فرزندانشان هستند که چنین جوی فعلا در جامعه ما در حال گسترش است این مطلب می تواند در شکل گیری هویت و اعتماد بنفس افراد در دورانی که والدین دیگر با فرزندانشان نیستند ضربه وارد کند پیامدهای منفی چنین جوی به وجود آمدن مشكلات زناشویی بعد ازدواج و به دنبال آن طلاق خواهد بود.نحوهٔ نگارهٔ والدین به نوجوان خود نیز در شكل‌گیری شخصیت او تأثیر گذار است یعنی چنانچه والدین نوجوان را فردی خنگ ، تنبل ، بی‌عرضه ، …….به حساب آورند.در آینده و شكل‌گیری شخصیت وی لطمه وارد می‌سازد.
نكته قابل توجه دیگر در این رابطه شكاف نسل است كه در رابطه والدین و نوجوان مطرح است شكاف نسل یعنی اختلاف عمیق میان ارزشها و نگرشهای در نسل مختلف است عده‌ای براین عقیده‌اند كه بخش عمده‌ای از تعارض میان والدین و نوجوانان ناشی از همین پدیده‌ است ( اكبر‌زاده ۱۳۸۱) .
شكاف نسل گاهی ممكن است ذهنیت هر دو نسل را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال می‌توان گفت به علت تحولات چشمگیر فرهنگی ، اجتماعی و صنعتی نوجوانان امروزی آزادی خواه‌ترند و برای حقوق فردی و اجتماعی ارزش بیشتری قابل هستند پس می‌توان گفت : تفاوت میان افكار و نگرشهای والدین و نوجوانان به عنوان پدیده‌ای كم و بیش طبیعی و اجتناب‌ناپذیر وجود دارد و از آنجا كه نوجوان به سوی كسب استقلال گام بر‌می‌دارد، پاره‌ای از رفتار‌های خاص را روانشناسان نوعی عصیان یا اختلاف سلیقه تلقی نموده‌اند كه می‌تواند نشانه‌ای برای عملكرد طبیعی نوجوان در جهت رسیدن به خود مختاری تلقی نمود.( اسماعیلی ۱۳۸۰).

نویسنده : صدیقه احمدی
کارشناس ارشد مشاوره : دانشگاه تربیت معلم
۱. Boyes
۲. candler
۳. Morktsrom – Adams s
۴. Toman
۱.Psy chosocial moratoriun

منبع : مؤسسه تحقیقاتی ایران زمین پارسیان