صفر و یک‌هایی برای انتخابات

به نظر می رسد دولت مصمم به برگزاری انتخابات به صورت رایانه ای یا مکانیزه است و مشکلات پیش روی این نوع برگزاری نیز او را وادار به عقب نشینی نخواهد کرد.
مکانیزه شدن انتخابات، یک گام رو به جلو در نظام انتخاباتی کشور است و از این رو کسی با رایانه ای شدن انتخابات مخالفتی نداشته و ندارد. اما برخی سیاسیون نسبت به مثبت بودن نیت انجام این کار از سوی دولت تردید دارند.
نظام انتخاباتی در کشورمان برای مدرن شدن، علاوه بر مکانیزاسیون، نیازمند رشد شاخص های دیگری مانند تقویت احزاب و فعال کردن نهادهای نظارتی بر انتخابات است و پرداختن به مکانیزاسیون انتخابات در حالی که نه تنها پیشرفتی در حوزه های دیگر مشاهده نمی شود، حتی نشانه هایی از بی رغبتی دولت در رشد تحزب و تقویت نهادهای نظارتی در انتخابات دیده می شود. این قضیه درست مانند این است که اجازه دهیم عضوی از بدن به صورت نامتعارف رشد کند و در این صورت نباید روزی که قامت نظام انتخابات ایرانی به صورت یک کاریکاتور درآمد و صدای خنده های سیاسی بلند شد کسی را ملامت کرد!
اما با توجه به مشکلات رای گیری سنتی مانند امکان تقلب های موردی و زمان بر بودن شمارش آرا که خود شائبه برانگیز و بسترساز اتهاماتی نظیر دست بردن در آرا است، مسوولان انتخاباتی ایران از سال ها قبل به دنبال اجرای پروژه ی مکانیزه کردن انتخابات بوده اند و این پروژه در کشمکش های سیاسی و جابه جا شدن ها، با افت و خیزهایی همچنان همچنان به را خود ادامه است در دولت قبل وزارت کشور چندین بار طرح هایی برای باز کردن پای رایانه به اتاق انتخابات در ایران به شورای نگهبان داد که هیچ کدام از فیلتر این شورا عبور نکرد.
در آن زمان شورای نگهبان با این توجیه که نسبت به میزان اطمینان و کارایی برنامه ها تردید دارد با این طرح ها مخالفت کرد و این پروژه برای مدت ها به در بسته خورد.
با آمدن دولت جدید تلاش ها با سماجت مسوولان وزارت کشور و البته با استفاده از غیبت نظارتی شورای نگهبان در انتخابات شوراهای سوم شکل جدیدی گرفت و برای اولین بار به صورت نیم بند یک گام هر چند کوچک به سمت مکانیزه شدن برداشته شد. و با وجود حواشی این حرکت دولت نشان داد که این بار به جد به دنبال مکانیزه کردن انتخابات است. البته تجربه انتخابات شوراها را شاید نتوان تجربه مکانیزه کردن انتخابات دانست چرا که در این انتخابات فقط اعداد آرای شمارش شده به وسیله دست با رایانه جمع می شد.
اما برای انتخابات آتی که دومین تجربه انتخاباتی دولت جدید است، آن طور که وزیر کشور گفته بود قرار است در حوزه های انتخابیه ای که سه نفر و یا بیشتر کاندیدا انتخاب می کنند، برگه های رای را رایانه ها بخوانند و اعلام کنند. و در حوزه های انتخابیه دیگر نیز انتخابات به صورت نیمه مکانیزه برگزار شود. و این گام بلندی است که البته ظاهرا در این گام هم به مشکل برخورده ایم و بین مسوولان ذی ربط، اختلاف نظر به وجود آمده است.
شاید بهتر بود که گام بعدی را در انتخاباتی مانند انتخابات ریاست جمهوری بر می داشتیم که تعداد کاندیداها مشخص بود و کار راحت تر بود. اما دولت می خواهد در انتخاباتی گام بعدی را بردارد که با توجه به شرایطی که آن را در ادامه شرح خواهیم داد، سخت ترین و بلند ترین گام است.
در نگاهی بدبینانه شاید بتوان گفت دولت منفعت طلبانه می خواهد در دوره ی خود نشان طلای مکانیزه کردن انتخابات را به نام خود ضرب کند و چه بسا از آن به عنوان یک برگ درخشان از خدمات خود برای تبلیغات در انتخابات ریاست جمهوری بعد استفاده کند. اما آیا دولت می تواند نظام کهنه و پوسیده انتخاباتی ایران را با سرعتی که خاص خودش است از روی این سکو بپراند و آن سوی مشکلات به زمین بنشیند یا در میان موانع و مشکلات به زمین می خورد؟
انتخابات در ایران آن قدر متفاوت از انتخابات در سایر کشورهاست که به واقع باید آن «انتخابات ایرانی» خواند. در کجای دنیا سراغ دارید که برای انتخاب یک نفر بیش از هزار نفر کاندیدا شوند؟ (ریاست جمهوری دور هفتم) در کجا سراغ دارید که بدون دلیل مشخص و مستند به مواد قانونی دقیق از میان آنها تنها حدود ۱۰ نفر تایید صلاحیت شوند؟ چگونه کسی این قدر در این آوردگاه امید می بیند که بی هیچ تجربه و با هدف کسب کار و شغل آبرومند وقتی به قصد خرید نان از خانه خارج می شود و از سر بیکاری سری به وزارت کشور می زند و برای نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام می کند ؟ عجیب این جاست که چنین افرادی در خود شانس پیروزی می بینند!
بروز چنین پدیده هایی تصاویری واقعی و تلخ از جامعه ما هستند که در مواقعی مانند انتخابات کاریکاتور می شوند. مگر نه این که بانک های ما با وعده های جوایز هنگفت و باورنکردنی با احتمال یک در میلیونی که ایجاد می کنند پول های مردم را جمع می کنند و مردم هم امیدوارانه و با اشتیاق به برنده شدن و شانس دل می بندند؟ در حالی که شانس پیروزی در انتخابات قطعا از یک در میلیون بیشتر خواهد بود پس همانی که پولهای ناچیزش را به امید برنده شدن در انتخابات از این بانک به آن بانک می کند چرا به شانس برنده شدن در انتخابات فکر نکند؟
در جامعه ما سیاست، عرصه فعالیت تخصصی نیست و فعالان این عرصه نیازی به تخصص ندارند. شاید این نکته که یکی از کهنه کارترین سیاستمداران ایران یک پزشک یا یک مهندس فنی باشد به تنهایی اشکالی ایجاد نکند اما اگر چنین فردی خواست در میدان سیاست فعالیت کند باید حداقل هایی از این عرصه را داشته باشد در حالی که نیازی به چنین امر وجود ندارد؛ به عبارتی عرصه سیاسی ایران برای فعالیت نیازی به تخصص ندارد و مباحث مطرح در این حوزه ابتدایی و پیش پا افتاده است.
نظام ما جمهوری است اما هنوز نمی دانیم مردم به جز انتخابات به چه شکل باید در سرنوشت خود مشارکت کنند. یا هنوز نمی دانیم که حزب باید فعالیت کند یا نه. در چنین عرصه ای که نخبگان آن در حیرت و چه کنم ها گرفتارند، علم سیاست به هیچ انگاشته می شود به طوری که می بینیم گاهی متخصصان عرصه سیاست در ایران از سوی فعالان سیاسی به تمسخر گرفته می شوند.
با شرایطی که گفته شد ما در هر انتخابات با نهضت ثبت نام هایی مواجه هستیم که معضل ساز میشوند و رایانه ای کردن یا مکانیزه انتخابات را به مراتب دشوارتر می کند.
حالا فرض کنیم که هیچ کدام از این مشکلاتی که گفته شد وجود ندارد و در شرایط کاملا با ثبات قرار است انتخابات را مکانیزه کنیم؛ از این جا مشکلات دیگری خودنمایی می کند. این مشکلات آن قدر زیاد است که بسیاری از مدیران اجرایی معتقدند دولت نخواهد توانست این گام بلند را بردارد.
این مسوولان معتقدند زیرساخت های لازم مانند ایجاد یک شبکه الکترونیکی گسترده و یا مرکز ذخیره اطلاعات به طوری که از امنیت لازم برخوردار باشد در کشور وجود ندارد به علاوه این که رای گرفتن از مردم به طوری که برگه ها توسط رایانه ها قابل شمارش باشند نیازمند آموزش هایی است که فعلا از آنها خبری نیست.
به عنوان مثال برای الکترونیکی کردن انتخابات نیاز به حداقلی از امکانات مانند یک رایانه در حوزه های گیری (که در شهری مانند تهران به سه هزار حوزه می رسد) وجود دارد و فردی که بتواند با آن به راحتی کار کند و آن قدر متبحر باشد که اگر رایانه به مشکلات سخت یا نرم افزاری خورد بتواند نیاز حداقلی اش را بدون اتلاف وقت مرتفع کند. و اجازه ندهد که رایانه از کار بیفتد. در حالی که فعلا سیستم اجرایی انتخابات فاقد چنین امکاناتی است.
گویا قرار است بخشی از این تعداد رایانه ها از دیگر نهادها به صورت امانی در اختیار ستاد انتخابات قرار گیرد، اما آیا این تعداد فرد متبحر به رایانه را نیز می توان یافت که آن روز به وزارت کشور امانت داده شود؟ یا آن طور که وزیر کشور در کنفرانس مطبوعاتی اخیر خود توصیف کرد برای جلوگیری از آرای تکراری و تقلب های انتخاباتی حوزه های انتخابیه با خطوط الکترونیکی به تبادل اطلاعات رای دهندگان می پردازند و اگر کسی یک بار رای بدهد برای بار دوم با استفاده از کد شناسایی او که همان کد ملی است دیگر برای او برگه رای صادر نخواهد شد و بدین ترتیب هیچ کس بیشتر از یک بار نمی تواند رای بدهد؟
اما تصور کنید که شبکه الکترونیکی به هر دلیلی قطع شود، باید رای گیری در حوزه های اخذ رای متوقف شود تا ارتباط برقرار شود؟ تجربه بانک ها و اتصال اینترنتی کشور نشان داده است که قطعی چنین خطوطی در ایران مرسوم و طبیعی است.
نکته ای که در بحث مکانیزه کردن انتخابات از ابتدا بحث در دولت های قبل تاکنون همواره وجود داشته، این است که هیچ گاه مشخصاتی از نرم افزارهای به کار رفته در این طرح ها ارائه نشده است و یکی از دلایلی که احزاب و ذی نفعان عرصه انتخابات، همواره نگاه محتاطانه ای به این بحث داشته اند همین است و معلوم هم نیست که مسوولان برگزاری انتخابات روزی بخواهند این مشخصات را ارائه کنند یا نه تا درباره میزان اطمینان نسبت به آن بحث شود.
در انتخابات سوم شوراها ستاد انتخابات برای شمارش آرا که به گفته خودشان با رایانه بود - گویا اعداد آرای به دست آمده به رایانه داده و رایانه تنها آنها را جمع می کرد - مسوولان برای استفاده از رایانه مجبور بودند که صندوق ها را جابه جا کنند و این صندوق ها از حوزه های رای گیری به سایت هایی منتقل شوند، در حالی که از استانداردهای ثابت شده برای سلامت انتخابات لزوم جابه جا نشدن صندوق ها قبل از شمارش بوده است، این جابه جایی در انتخابات شوراها مورد اعتراض احزاب و گروه های سیاسی منتفع در انتخابات بود.
حال در این انتخابات نیز وزیر کشور اعلام کرد که برای شمارش آرا باید صندوق ها به سایت هایی که برای این منظور برپا شده است انتقال بیابد و قطعا این کار مساله ساز خواهد بود.
به علاوه این که چون در هر سایتی مقدار زیادی از آرا جمع آوری می شود مسوولان برای حفظ امنیت این سایت ها از مشخص کردن محل آنها خودداری می کنند. کما این که این کار را در شورای سوم کردند. به طوری که حتی نمایندگان کاندیداها در نظارت بر کارها در این سایت ها مشکل داشتند این رفتار در آن زمان اعتراض احزاب و گروه های سیاسی را برانگیخت در این دوره هم همین طور خواهد بود. اما دولت همان قدر که به دغدغه ها در این زمینه در انتخابات شوراها پاسخ گفت در این دوره هم پاسخ می گوید.
از سویی اگر قرار است برگه های آرا توسط شمارنده های رایانه ای شمارش شوند، علاوه بر آموزش هایی که برای رای دهندگان باید تدارک دیده شود نیازمند تعدادی متخصص در صندوق های رای هستیم تا به مردم در نحوه پر کردن برگه های رای کمک کنند که این هم دردسری تازه خواهد بود و از هم اکنون مشخص است که شائبه های فعالیت های حزبی و جناحی این افراد ایجاد خواهد شد.
در بحث تقلب در انتخابات نیز به نظر می رسد که مکانیزه شدن انتخابات از تقلب های مرسوم مانند استفاده از شناسنامه های جعلی جلوگیری کند اما برای جلوگیری از تقلب های مدرنی که می توان با استفاده از رایانه انجام داد باید اجازه دهیم که ناظران کاندیداها و نهادهای نظارتی مانند رسانه ها فعالانه بر روند انتخابات در تمام بخش ها نظارت کنند. البته تجربه نشان داده است که این نظارت ها هیچ گاه جدی گرفته نمی شود و این بخش هراسناک مساله است! چرا که اگر در انتخابات سنتی یک جریان تمام تلاش خود را برای تقلب می کرد حداکثر به چند درصد دست کاری در آرا موفق می شد با شیوه های مدرن می توان به راحتی و در غیاب نهادهای نظارتی واقعی تقلب های بزرگتری انجام داد.

نویسنده: صالح تهرانی

منبع : ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات