تأثیر دوره‌های آموزشی بر دانشجویان علوم دریائی

دریانوردی صنعتی چندملیتی است که افرادی با زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف، در محیطی تیمی شرکت می‌کنند. اساس برنامه‌های اجرائی دریانوردی کار تیمی و اقلیمی است، سیستم‌های مدیریت ایمنی با منابع انسانی ساحلی آن، شامل سیستم‌های گسترده کمپانی‌ها و کارهای تیمی دریائی است. زیرا اطلاعات و فن‌آوری‌های ارتباطی، این یکپارچگی را تسریع می‌کند. عناصر عمده در رشد سیستم‌های کار تیمی عبارتند از:
▪ هدف‌ها،
▪ وظایف و ترکیب تیم و شیوه‌های بازی تیمی و نیز مراحل رشد تیم و ارتباطات و عادات فردی،
▪ همچنین تصمیم‌گیری و رهبری و ارزیابی عملکرد تیم.
دو ابزار اصیل آماده‌سازی منابع انسانی در یک تشکیلات تازه آموزش و ترویج کار تیمی است. روش شناسی آموزشی از ویژگی‌های سازنده کار تیمی و جمعی است که از آن پشتیبانی می‌کند. این روش‌ها در آموزش علوم دریائی نقش به‌سزائی دارد. آموزش جمعی و آموزش پرسش مدار از اینگونه رویکردها است.
این بررسی به تجزیه و تحلیل تأثیرات همه‌جانبه آموزش جمعی - با توجه به تأثیر کار تیمی بر دانشجویان دریائی یک مؤسسه آموزش عالی - می‌پردازد. برررسی تجربی دیگری نیز باید به ارزیابی آثار ابعاد آموزش جمعی در این ۳ زمینه بپردازد: عملکرد فرد در گروه و اعضاء مؤثر تیم. هدف این پژوهش بررسی آثار دوره آموزشی در این حد است و تجزیه و تحلیل همه جانبه جمعی از دانشجویان رده‌های بالاتر در دوره‌های مدیریت تیمی در پل فرماندهی براساس مشابه‌سازی برای مدیریت تیمی و پس از آن.
● رقابت‌های بین‌المللی
رقابت‌های بین‌المللی و کاربرد روزافزون دانش در تولید محصولات و ارائه خدمات، سازمان‌ها را نیز به‌جای سلسله‌مراتب خشک اداری به انواع کار تیمی کشانده و کارشناسان را به سمت کار تیمی سوق داده است که در نتیجه و دو دهه اخیر کار تیمی شهرت و اعتبار فراوانی به‌دست آورده است.
در سال‌های اخیر کارگاه‌های صنعت دریانوردی تغییر کرده است. در صنعت کشتی‌سازی باید کاپیتان و دستیار وی و سکاندار و راهنما و در مقیاس وسیع‌تر کارکنان موتورخانه تلاش کنند تا سفرهای دریائی‌شان مطمئن و مؤثر و دارای جو سالمی باشند این هماهنگی مستلزم مهارت در کار تیمی است، لازمه همکاری برخورداری از مهارت‌هائی نظیر ارتباطات و کار تیمی و رهبری و قدرت فراگیری و تغییر است. اینکه چنین مهارت‌هائی در بین دانشجویان دریائی به چشم می‌خورد یا خیر جای چون و چرا دارد. مربیان به ابزاری نیاز دارند که این مهارت‌ها را به دانشجویان بیاموزند. سیاست‌های فعال آموزشی نظیر آموزش جمعی و آموزش براساس مشابه‌سازی از جمله ابزارهای مؤثر در آموزش عالی است که می‌تواند این مهارت‌ها را عرضه کند.
● فعالیت‌های تیمی
گرچه در زندگی روزمره کلمات تیم و گروه را به‌جای یکدیگر به کار می‌بریم. لیکن باید فرقی بین این دو واژه قایل شویم. تیم برخلاف گروه، دارای اهداف دقیق و مشخص و اجرائی است و اعضاء آن مسئولیت فردی و جمعی دارند. تیم برای دستیابی به بالاترین حد رشد نیز باید آموزش خاصی ببیند که این امر به زمان نیاز دارد. دسلر (Dessler) و دافت (Daft) تیم را واحدی می‌داند ”مرکب از ۲ یا چند فرد که در کاری همکاری و مشارکت می‌کنند تا به هدف خای نایل شوند“ سالاس (Salas) و دیگران تیم را چنین تعریف می‌کنند.”۲ یا چند فرد معین که به خاطر هدف و مقصود و مأموریت ارزشمند مشترکی به‌صورت فعال و مستقل همکاری می‌کنند و هرکدام از نقش یا وظیفه خاصی بر عهده می‌گیرد“. نمونه‌های تیمی که با این تعاریف می‌خواند عبارتند از: تیم‌های فرماندهی نظامی و تیم‌های کنترل اتاق عملیات و اتاق اضطراری و خدمه کابین خلبان و اتاق اضطراری پزشکی و واحدهای مراقبت‌های ویژه و تیم آنش‌نشانی و تیم پل مدیریت و موتورخانه و تیم پل فرماندهی در صنعت کشتی‌سازی
اصطلاح بعدی که نیاز به توضیح دارد کار تیمی است، کار تیمی را چنین تعریف می‌کنند ”رفتاری که همکاری اعضاء تیم را به‌نحو مؤثری اسان کند“.
هوگل (Hoegl) و گموتدن (Gemuenden) به بررسی کیفیت کار تیمی (TWQ) پرداختند. رفتار تیمی به حسب وظیفه تیم متفاوت است ولی یافته‌های جدید نشان می‌دهد که ۵ ویژگی در تمام کارهای تیمی به چشم می‌خورد که عبارتند از:
▪ رهبری تیمی،
▪ گرایش تیمی،
▪ نظارت بر عملکرد متقابل،
▪ پشتیبانی و سازگاری.
مهارت‌های تیمی به توانائی‌هائی اطلاق می‌شود که تک تک اعضاء تیم باید داشته باشند تا رفتار مناسب تیمی را بروز دهند.
● آموزش تیمی پل فرماندهی
در محیط‌های پیچیده و خطرناک که مستلزم همکاری کارکنان است، کار تیمی نقش مهمی در ایجاد امنیت و جلوگیری از بروز اشتباهات دارد. تیم‌ها کمتر از افراد دچار اشتباه می‌شوند، به‌خصوص قتی که هر عضو تیم به مسئولیت‌های خود و سایر اعضاء تیم آگاه باشد. هر چند که کار تیمی هر کس را به میان خود واگذار کردن نیست بلکه میل به همکاری برای هدفی مشترک است.
تیم پل فرماندهی تیم فرماندهی است که در سازمان برای نیل به اهداف خاص از طریق فعالیت‌ها و همکاری‌های متقبال اعضاء ایجاد می‌شود این نوع تیم‌های عمودی مرکب از یک مدور (فرمانده) و افراد تحت فرمان وی هستند (دستیار و سکانداران و غیره) که در زنجیره رسمی فرماندهی سازمان قرار می‌گیرند.
مطابق دفتر ایمنی حمل و نقل استرالیا (ATSB) و داده‌های هیئت ایمنی حمل و نقل کانادا (TSB)، ۲۵ درصد و داده‌های هیئت بررسی تصادفات دریائی پادیشاهی انگلستان (MAIB)، ۲۳ درصد از عوامل پیش‌بینی شده تصادفات دریائی به عوامل گروه مدیریت بستگی دارد. این عوامل شامل فرسودگی ارتباطات و مدیریت منابع پل فرماندهی و طرز کار و افراد و مدیریت بازگانی و تعویض نگهبانی است. این بررسی نشان می‌دهد که ضعف سازمانی و مدیریت پل فرماندهی ۲ عامل مهم تصادفات دریائی در سراسر دنیا است. مدیریت منابع پل فرماندهی (BRM) و دوره‌های مدیریت تیم پل فرماندهی (BTM) در تمام دانشکده‌های دریانوردی به مدت چند سال تدریس می‌شد تأکید BRM و BTMبه مهارت افسران پل فرماندهی مانند کار تیمی، ساختار تیمی، ارتباطات، رهبری، تصمیم‌گیری و منابع انسانی است. بازبینی، تصمیم‌های فردی و نقش و مسئولیت اعضاء تیم را روشن می‌کند و باعث می‌شود که آنان سلسله دستورات را به‌خوبی درک کنند و ایمنی را افزایش دهند و اشتباهات خود را بررسی کرده و آنها را اصلاح نمایند و عملیات روزانه و اضطراری را تا حد امکان بهبود بخشند. آموزش براساس مشابه‌سازی یک شگرد مشهور و ابزار آموزشی قدرتمندی است که برای آموزش مهارت‌های تیمی در صنایع پرخطری مانند هوانوردی، بهداشت، دریانوردی و تولید انرژی اتمی به‌کار می‌رود.
بیوبین (Beaubien) و بیکر (Baker) گفته‌اند که هیچ رابطه مستقیمی بین میزان اعتماد به مشابه‌سازی و تأثیر آموزش تیمی وجود ندارد.
● آموزش جمعی
کاربرد سیاست‌های فعال آموزشی نظیر آموزش جمعی در تمام رشته‌ها به‌نحو بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. آموزش جمعی CL استفاده آموزشی از گروه کوچک دانشجویانی است که از طریق همکاری، فراگیری خود و دیگران را تا حد امکان افزایش دهند. آموزش جمعی کار تیمی است که در چارچوب حوزه آموزش عملی صورت می‌گیرد و الگوئی بسیار مناسب و مؤثر برای مؤسسات آموزش عالی است تا یادگیری و رشد مهارت‌های تیمی را برای نیروی کار آتی فراهم کنند.
روش آموزش جمعی درست و مؤثر برای دانشجویان و مؤسسات آموزش عالی فواید بسیار دارد. پژوهشگران معمولاً از مهارت دانشجویان در حل مسائل گزارش می‌دهند. دانشجویان با کار جمعی و حذف رقابت در زمانی کوتاه مطالب بیشتری می‌آموزند و در عین حال مهارت‌های اجتماعی و کار تیمی را افزایش می‌بخشند ضمن اینکه کار جمعی در انتقال بهتر آموختنی‌ها در وضعیت‌های مختلف نیز نتیجه‌بخش است.
الف) عناصر الگوی آموزش جمعی
ترکیب کار جمعی باید دارای ۵ عنصر یا اصل برای آموزش گروه کوچک باشد تا به واقع جمعی خوانده شود. این عناصر شامل:
۱) استقلال داخلی مثبت،
۱) دادوستدهای آگاهی‌بخش حضوری،
۳) پاسخگوئی فردی،
۴) مسئولیت شخصی،
۵) مهارت‌های تیمی و رسیدگی Processing گروهی است.ب) گروه‌های آموزش رسمی
آموزش جمعی به شیوه‌های مختلفی صورت می‌گیرد. گروه‌های آموزش جمعی رسمی (FCL) که طبق عادت مطالب خاص یا مهارت‌های حل مسئله را یاد می‌دهند، شاید از نظر اصلاح و بهبود از همه مشکل‌تر باشند ولی قدرت بیشتری برای اعمال تغییرات تأثیر دارند.
گروه‌های آموزش جمعی رسمی که به کار تیمی یا جمعی می‌پردازند. در دوره‌های مدیریت تیم پل فرماندهی (BTM) ایجاد می‌شود. از عمده موضوعات تحت پوشش این گروه، رهبری اضطراری و ارتباط مؤثر داخلی و خارجی و موقعیت‌سنجی و برنامه‌ریزی مسافرتی و کار تیمی و خطایابی و ارتباط با راهنما است.
وظایف زیر به‌عهده مربیان دوره‌های مدیریت تیم پل فرماندهی در گروه‌های همکاری رسمی است مشخص کردن اهداف درسی، تصمیم‌گیری آموزشی، تشریح وظایف و استقلال داخلی مثبت، نظارت بر آموزش دانشجویان، نظارت بر انجام وظیفه در درون گروه، افزایش مهارت‌های تیمی دانشجویان، ارزیابی آموزشی دانشجویان و کمک به دانشجویان جهت حسن انجام وظایف گروهی.
خودآزمائی نقش حیاتی در ارزیابی آموزشی ایفاء می‌کند زیرا دانشجویان می‌توانند به نقاط ضعف و قدرت خود به‌خوبی واقف شوند. مربی برای هر عضو گروه آموزشی مهلت و ترکیبی تعیین می‌کند که دریابد کار گروهی تا چه حد مؤثر بوده است. این شگرد گزارش دانشجومدار وسیله مؤثری برای ارزیابی جهت مشابه‌سازی است.
● هدف و فرضیه
از دانشجویان علوم دریائی بیش از هر چیز انتظار می‌رود بتوانند کار تیمی انجام دهند. آموزش علوم دریائی را باید وسیله مهمی برای رشد مؤثر اعضاء تیم در صنعت دریانوردی دانست. در آموزش علوم دریائی باید از تقاضای پشتیبانی در کار تیمی استفاده کرد. هدف اصلی این بررسی تجزیه و تحلیل تأثیر استراتژی آموزش جمعی CL در رشد مهارت‌های تیمی در خلال دوره مدیریت تیم پل فرماندهی (BTM) و در بین دانشجویان رده بالای گروه آموزش علوم دریائی است.
فرضیه اصلی این بررسی را می‌توان به‌صورت زیر فرمولی کرد:
فرضیه اول: برداشت دانشجویان رده بالای عرشه از چند و چون آموزش جمعی؛ نقش‌ها و مهارت‌های مطلوب اعضاء تیم در کار تیمی بیش از آموزش براساس مشابه‌سازی با بعد از آن متفاوت است.
فرضیه‌های فرعی برای آزمون فرضیه اصلی ساخته می‌شود.
● روش‌شناسی
▪ ساختن پرسش‌نامه
به دانشجویان رده بالاتر پیش از دوره مدیریت تیمی پل فرماندهی و پس از آن، پرسش‌نامه داده می‌شود. از گروه‌های آموزش جمعی رسمی برای تجزیه و تحلیل تأثیر استراتژی آموزش جمعی استفاده می‌شود. برای پی بردن به اهداف یک بررسی، لازم است هر پرسش‌نامه در ۳ قسمت تهیه شود. در بررسی قلبی از پرسش‌نامه مشابهی استفاده شده که آن پرسش‌نامه براساس تحقیقی بوده که در مورد کارتیمی و آموزش جمعی صورت گرفته است.
در مقیاس لیکرت (Likert) به این صورت استفاده شده است:
۱= به شدت مخالفم و ۵= به شدت موافقم.
پرسش‌نامه از مقایس‌های پژوهشگران دیگر استفاده نموده است. مقیاس آموزش جمعی را جانسون (Johnson) ابداع کرده‌اند و گایت ((Ghait) نیز آن را به‌کار برده است.
گیات نسخه متفاوتی از مقیاس زندگی در کلاس درس جانسون استفاده کرده است. این نسخه به ارزیابی ارتباط آموزش جمعی براساس برداشت فراگیران از حمایت اجتماعی و احساس بیگانگی با دانشکده و دستاوردهای آکادمیک می‌پردازد. تعال و رفتارهای گروهی در قبال مقیاس آموزش گروهی CL از بررسی وین lان (Veenman) و غیره گرفته شده است. معیار وین‌مان و دیگران برای دانش‌آموزان ترم چهارم تا هشتم طرز تلقی دانش‌آموز از آموزش جمعی است و اطلاعاتی در مورد اولویت‌های یادگیری دانش‌آموزان در گروه‌ها و توانائی مثبت و نتایج منفی و سایر جنبه‌های آموزش جمعی به‌دست می‌دهد. وین‌مان و دیگران از نظر سابقه ذهنی از ۲ معیار استفاده کرده‌اند. معیارها، برخورد با آموزش گروهی و تعامل گروهی بوده است.در الگوی فرآیند تیمی است (Annett) و دیگران، ۲ مرحله به چشم می‌خورد:
۱) مرحله رفتاری، مرحله شناختی
۲) مرحله اثرگذاری، مرحله رفتاری شامل ارتباطات و هماهنگی است. از متغیرهای است و دیگران برای آموزش دوره کارشناسی علوم دریائی استفاده شده تا میزان هماهنگی‌ها ارزیابی شود. فرآیند گروهی، مهارت‌های تیمی، عملکرد فردی در گروه و تأثیر عضو تیم از طریق منابع فراوان تحقیقاتی در بررسی قبلی نویسندگان آزمایش و اعتبار آن منابع نیز مجدداً آزمایش شده است.
● نمونه
این پژوهش در بهار سال ۲۰۰۵ میلادی بین دانشجویان رده‌های بالاتر دریائی در گروه‌های آموزشی علوم دریائی دانشکده تجارت و مدیریت دریائی دانشگاه دوقوزایلول صورت گرفته است. کلاس ۴۰ نفره بود و ۳۹ پرسشنامه بیش از تکمیل آموزش براساس مشابه‌سازی و ۳۳ پرسش‌نامه پس از آن دریافت شد.
▪ گزارش داده‌ها
بررسی شامل یک تجزیه و تحلیل تطبیقی است. تجزیه و تحلیل با برنامه SPSS (مخفف شبکه آماری برای علوم اجتماعی) صورت گرفته است. میانگین و انحراف معیار محاسبه و برای تکمیل آزمایش فرضیه از آزمون درست و نادرست t-test استفاده شده است.
▪ ارزیابی و نتایج
متغیرها بیش از تیم‌های پل آموزشی و پس از آموزش براساس مشابه‌سازی آزمایش شده، ۱۶ فرضیه فرعی از ۱۵ متغیر به‌دست آمده است. شناسگرها متفاوت از نمونه‌های زیر فرض شده‌اند:
کار ما تمام نشده مگر اینکه همه در گروه وظایفشان را تکمیل کنند. نمره ما بستگی دارد که چه قدر اعضاء یاد گرفته باشند، اگر بخواهم وظیفه‌ام را به‌نحو احسن انجام دهم باید مطمئن باشم که سایر اعضاء هم یاد گرفته‌اند. ما نمی‌توانیم انجام وظیفه کنیم مگر آنکه همه همکاری کنند. مربی کار را طوری تقسیم می‌کند که همه در یک قسمت کار سهیم باشند. اگر بخواهم انجام وظیفه کنم باید بفهمم که دیگران چه می‌دانند، اعتمادبه‌نفس دارم. عملکرد هر کس ارزیابی می‌شود و نتایج در اختیار هر عضو قرار می‌گیرد. ما باید در زمان معین و کار برنامه‌ریزی شده مقید باشیم، انگیزه بسیاری دارم، موقعیت بهتری کسب می‌کنم. آموزش خودم را بهبود می‌بخشم، از ترکیب گروه رضایت دارم (مثال: تعداد اعضاء) همیشه در کار گروهی تا آنجا که بتوانم خوب کار می‌کنم.
فرضیه‌های فرعی پشتیبان را می‌توان در حوزه‌های اصلی ترکیب آموزش جمعی و استقلال داخلی مثبت گروه‌ها و مرحله گروهی و عملکرد فرد در گروه طبقه‌بندی کرد.
● نتیجه‌گیری
چون سازمان می‌پذیرد که کارکنانش به‌صورت تیمی کار کنند، مؤسسات آموزشی نیز باید خود را با این الزامات تطبیق دهند. آموزش جمعی وسیله مؤثری برای برآوردن چنین نیازهائی است. این بررسی به تجزیه و تحلیل آثار ابعاد آموزش جمعی در بین دانشجویان علوم دریائی در مؤسسات آموزش عالی می‌پردازد. تجزیه و تحلیل تطبیقی در بین افسران رده بالا و دوره‌های مدیریت نشان‌دهنده افزایش آماری قابل توجهی در گروه‌هائی با استقلال داخلی مثبت و نیز فرآیندهای گروهی و عملکرد افراد در گروه است. استقلال داخلی مثبت دانشجویان را وامی‌دارد که مهارت در کار تیمی را افزایش دهند و فرد مؤثری در تیم باشند و از مهارت در حل مسئله رضایت حاصل کنند. پس از آموزش براساس مشابه‌سازی تیم پل فرماندهی که همکاری و برنامه‌ریزی در آن حائزاهمیت است، توانائی در انجام وظیفه به شرط مشارکت همگان و تقسیم کار براساس طرح‌های معین بهتر شده است.
محدودیت‌ها و پژوهش‌های دیگر این بررسی تنها در یک مؤسسه صورت گرفت. بنابراین تعداد دانشجویان آن محدود بود. ضمن اینکه سایر پژوهش‌ها را می‌توان در مؤسسات و رشته‌های دیگر نیز ادامه دارد.

منبع:
IAMU JOURNAL
مترجم: کاپیتان مرتضی پیوست

منبع : ماهنامه پیام دریا