گونه های افسانه

«افسانه» داستان عجیب و شگفت انگیزی است که دارای عوامل تخیلی بسیار و شخصیت های خارق العاده می باشد. به عبارت دیگر امکان وقوع ماجراهای افسانه، دور از ذهن و درواقع غیرممکن است.
پژوهشگران ادبیات، بر این باورند که افسانه ها از قدیمی ترین انواع ادبی محسوب می شوند به ویژه افسانه هایی که از دیرباز در میان مردم معمول بوده و سینه به سینه منتقل شده است. اما آن چه که در بین مردم معمول بوده دارای انواع فراوانی است که با بیان شرح مختصری در مورد هر یک، به معرفی می پردازیم.
▪ افسانه های حماسی:
انسان ها در طول دوره های مختلف شیفته رشادت ها و پهلوانی های دلیرمردان و نیرومندان بوده اند چرا که این دلاوران برای رسیدن به هدف والایی شجاعانه با نیروهای خارق العاده ای چون اژدها، دیو و شیران خشمگین می جنگند و به همین علت است که از دیرباز مردم اقوام مختلف تاریخ سرزمین خود را با حوادث افسانه ای می آمیختند تا سرمشقی برای رشادت و شجاعت جوانان به حساب آید. بسیاری از داستان های شاهنامه چون رزم رستم و اسفندیار، هفت خوان رستم و حتی داستان بلند ایلیاد و ادیسه هومر (شاعر یونانی) از این مقوله اند.
▪ افسانه های عاشقانه:
لطیف ترین و پاک ترین احساس انسان نسبت به هر موضوعی عشق نامیده می شود. این احساس انسانی جرقه سرودن و آفرینش آثار عاشقانه ای در ادبیات فارسی گردیده است و مردم همیشه در بزرگداشت و تکریم این مخلوق الهی داستان ها نوشته اند در این داستان ها تنها عاشق صادق است که با فداکاری و شکیبایی به پیروزی می رسد معشوق، موجودی دوست داشتنی و لطیف است که آتش وصال را در جان عاشق انداخته است و عاشق با فداکاری، شجاعت و صبر به محبوب خود می رسد این افسانه ها مملو از رفتارهای جوانمردانه و مناسب با اخلاقیات است بسیاری از والدین، داستان های مناسب با سن کودکان و نوجوانان را، برای فرزندانشان می خوانند زیرا در تلطیف روحیه فرزندان اثر بسزایی دارد و ارزش های انسانی را در وجود فرزندان شکوفا می سازد.
▪ افسانه های جادویی:
این افسانه سراسر از رفتار و اعمال خارق العاده ای است که به صورت غیرواقعی رخ می دهد. در افسانه های جادویی قهرمان داستان همیشه یا با عوامل غیرواقعی درگیر است و یا با کمک عوامل جادویی به پیروزی می رسد. افسانه ها برحسب حوادث موجود در آن ها یا وحشتناک هستد مانند « ماه پیشانی» و یا بسیار لطیف و زیبا مثل افسانه های شیرین.
«گوته کلینبرگ» از داستان ها و افسانه هایی سخن می گوید که ظاهراً افسانه نیستند ولی با همه واقعی بودن از عوامل رازآمیز و دنیای ناشناخته سخن می گویند. او این افسانه ها را افسانه های پرعجایب نام می گذارد زیرا معتقد است که این گونه از داستان ها به نیازهای نوجوانان و کودکان عصر ما پاسخ می دهد.
در مقایسه افسانه ها در میان ملل گوناگون به این نکته می رسیم که ریشه برخی از آن ها یکسان است و آن به این دلایل مشترک است:
۱) در بسیاری از افسانه ها، ویژگی های برتر انسانی مانند فروتنی، جوانمردی، سخاوت و شجاعت مورد ستایش است.
۲) افسانه های یک قوم نمایشگر عقاید، آداب، رسوم آن قوم و بیان کننده احساسات و نوع نگرش مردم آن قوم به مسائل مربوط به زندگی است. مانند داستان رستم و سهراب در شاهنامه و جنگ میان لی چینگ و پسرش نو - جا، داستان تولد زال و رستم در شاهنامه و هائو- گی چینی داستان گرشاسب و رستم در شاهنامه و افسانه شین - یی در چین و... اما آن چه که در مورد افسانه گفتنی است اینکه از زمان خلقت انسان؛ افسانه و قصه هم ظاهر شده است و عمر آن ها به اندازه عمر آدمی است. انسان در افسانه آرزوهای سرکوب شده و برآورده نشده را بیان می کند و حتی به جست و جوی سرنوشت پدران خود می پردازد و کینه خود را نسبت به ستمگران و ظالمان در لا به لای واژه های آن پنهان می کند.
داستان های افسانه ای برای نوع بشر بسیار دل نشین و جذاب است و هنگامی که این افسانه ها به صورت منظوم یا شعر بیان شود جالب تر می شود در بین شاعرانی که از این عامل موسیقایی کلام بسیار بهره جسته اند می توانیم به پروین اعتصامی، ملک الشعرای بهار، عباس یمینی شریف و حتی حکایت های بوستان سعدی. افسانه های منظوم گاهی تقلیدی از قصه های عامیانه قدیمی است و گاهی تنها سرگذشت حیوانات و ماجرای زندگی آن هاست.
● نتیجه گیری:
افسانه بیان حوادث شگفت انگیزی است که از قدیمی ترین انواع ادبی به حساب می آید برحسب مضامین مختلف، به رشد و بالندگی می رسد حتی در میان ملل گوناگون هم افسانه هایی با مضامین مشترک وجود دارد و مطابق مضامین مختلف دارای انواع گوناگون است.

محمد رضا پاشایی

منبع : روزنامه کیهان