آب و باد در خدمت ایرانیان

ایرانیان باستان نخستین مردمانی بودند كه از حدود ۲ هزار سال پیش، از نیروی آب و باد برای پیشبرد آسان كارهای خود بهره‌ گرفتند. آنان آسیاب‌های آبی و بادی را برای آرد كردن دانه‌های گندم، جو و دانه‌های گیاهی و هم‌چنین برای خرد كردن سنگ، از جمله سنگ نمك و سنگ گچ، به كار گرفته بودند.
كهن‌ترین اشاره‌ی تاریخی به آب‌آسیا از استرابون، جغرافی‌دان یونانی، است. او از گونه‌ای آسیاب نام می‌برد كه میله‌ای قائم و تعدادی تیغه یا پره‌ای ملاقه‌ای شكل داشت. این آسیاب را صنعت‌گران پادشاه اشكانی در سال ۶۵ پیش از میلاد برای كاخ او در آسیای صغیر ساخته بودند. نمونه‌هایی از آسیاب‌های دوره‌ی ساسانی در پیرامون شهر خرم‌آباد، شوشتر و دزفول برجای مانده است.
آسیاب‌های بادی ایران از قدیم چرخ‌باد‌هایی به محور قائم داشت. نویسنده‌ی تاریخ سیستان می‌نویسد زمانی كه مردم بیش‌تر جاهای ایران غلات و حبوبات را با آسیای دستی یا آسیای آبی و یا ستوری خرد و آرد می‌كردند، سیستانی‌ها از آسباد برای آس كردن و بالا كشیدن آب از چاه بهره می‌گرفتند. وی نوشته است:
" ... و دیگر آسیا چرخ كنند تا باد بگرداند و آرد كند و به دیگر شهرها ستور باید یا آسیا‌ی آب یا به دست آسیا كنند و هم از این چرخ‌ها بساخته‌اند تا آب كشد از چاه به باغ‌ها و به زمین كه از آن كشت كنند، چه اگر چه آب تنگ باشد و هم‌چنین بسیار منفعت از باد گیرند."
نمونه‌هایی از این آسیابادها در روستاهای شهرستان خاف وجود دارد. این در زمانی بود كه رومیان، بردگان را برای گرداندن سنگ‌های بزرگ آسیا به كار می‌گرفتند.
صنعت آسبادسازی از ایران به دیگر جاهای جهان رفته است. این صنعت را مسلمانان به مصر و تركیه بردند و از تركیه به اروپا راه یافت. این آسیاب‌ها را صلیبی‌ها به هلند بردند و نمونه‌ای از آسیاب‌های بادی سیستانی در موزه‌های این كشور نگه‌داری می‌شود.

منبع:
۱. بلوكباشی، علی. آسیا. دایره‌المعارف اسلامی، جلد اول. مركز دایره‌المعارف اسلامی. چاپ اول، ۱۳۶۷
۲. نیر نوری، حمید. سهم ایران در تمدن جهانی. انتشارات فردوس، چاپ اول، ۱۳۷۹
۳. تاریخ سیستان، تصحیح ملك‌الشعرای بهار، انتشارات معین، ۱۳۸۱

منبع : جزیره دانش