خط لوله نفت، محاسبه روس‌ها

واردات نفت عاملی حیاتی در اقتصاد اروپاست. امنیت انرژی برای اروپا از دو جهت مهم است. از یک‌سو نیاز به انرژی به‌صورت مداوم در حال افزایش است و از سوی دیگر تولید انرژی‌های هیدروکربور، جزء در کشورهای عضو اوپک، در حال کاهش است.
اروپا مدت‌هاست که می‌کوشد منابع تأمین انرژی خود را متنوع کند و از وابستگی‌اش به نفت خلیج‌فارس و روسیه بکاهد. در این میان، حوزه شرق دریای خزر یکی از مراکز مورد توجه اروپاست. اما این منطقه به آب‌های آزاد راه ندارد و اگر تولیدکنندگان نتوانند مسیر مناسبی برای صادرات بیابیند استخراج نفت از آن چندان سودمند نخواهد بود. از همین‌رو بهترین راه‌حل برای اروپائیان، اتصال آنها به خطوط لوله نفت است.
شرکت‌های بین‌المللی که بیش از یک‌دهه است در شرق دریای‌خزر فعالیت می‌کنند برای تزانزیت نفت و گاز با مشکلی به نام روسیه روبه‌رو هستند. در واقع مسیرهای اصلی انتقال نفت و گاز تقریباً در انحصار روسیه است. با این حساب اروپائی‌ها نه تنها به نفت و گاز روسیه نیاز دارند، بلکه به آن کشورهای تولیدکننده در منطقه هم می‌تواند مخاطره‌آمیز باشد.
قزاقستان یکی از بزرگترین ذخایر انرژی را در اختیار دارد. سه حوزه بزرگ نفت و گاز ”تنگیز“، ”کاراشاگانک“ و ”کاشاگان“ در این کشور واقع شده‌اند. میدان کاشاگان بزرگ‌ترین اکتشاف میدان نفتی دریائی طی ۳۰ سال اخیر است و تا پیش از پایان دهه جاری تولیدات آن روانه بازار می‌شود. قزاقستان سالانه ۵۰ میلیون تن نفت تولید می‌کند که با کمک‌های فنی و سرمایه‌گذاری غرب تا سال ۲۰۱۵ به ۱۵۰ میلیون تن افزایش خواهد یافت.
مسیر انتقال نفت کاشاگان به‌زودی انتخاب می‌شود. قزاقستان می‌تواند یا از مسیر سنتی روسیه استفاده کند، که در آن‌صورت براهمیت آن مسیر افزوده می‌شود، یا با انتخاب مسیر دیگری به انحصار روس‌ها در شرق خزر پایان دهد. یکی از طرح‌های مورد بررسی قزاقستان انتقال سالانه ۲۰ میلیون تن نفت کاشاگان به‌وسیله کشتی‌های نفتکش و از طریق دریای‌خزر در آذربایجان و از آنجا از طریق خط لوله باکو ـ جیحان به بازارهای بین‌المللی است. از آنجاکه قزاقستان نمی‌تواند در فعالیت‌های اقتصادی خود روسیه را نادیده بگیرد، بدین‌جهت بخشی از تولیدات خود را از طریق مسیر روسیه همچنان صادر می‌کند. بر این اساس قرار است ظرفیت خط لوله‌ای که نفت میدان تنگیز را به بندر ”نوروسیسک“ در دریای سیاه منتقل می‌کند از ۳۰ میلیون تن فعلی به ۶۰ میلیون تن افزایش یابد. البته هنوز اختلاف‌نظر دو کشور در مورد حق ترانزیت و مالیات حل نشده است.
بخشی از گاز میدان کاراشاگانگ به پالایشگاه اورنبرگ روسیه صادر می‌شود و بخش دیگر از طریق خط لوله به بندر نووروسیسک فرستاده می‌شود. روس‌ها قصد دارند قبل از سال ۲۰۱۰ ظرفیت خط لوله Atyran را در ساحل قزاقستان در دریای‌خزر به مرکز تصفیه نفت Samare در ولگا از ۱۵ میلیون به ۲۵ میلیون تن افزایش دهند.
مسیر مطلوب غرب احداث خط لوله‌ای به ظرفیت ۵۰ میلیون تن از حوزه کاشاگان به باکو است.
بخشی از نفت این خط لوله می‌تواند از طریق خط لوله باکو ـ جیحان صادر شود و قسمتی نیز از طریق گرجستان به ساحل دریای‌سیاه منتقل گردد. قزاقستان همچنین می‌تواند نفت خط لوله Odessa به Brody در اوکراین را تغذیه کند و از آنجا با اتصال به خط لوله لهستان به بازارهای اروپا وارد شود.
آذربایجان و قزاقستان قصد دارند قراردادی برای انتقال سالانه ۲۰ میلیون تن نفت امضاء کنند.
براساس این قرارداد، پنج فروند نفتکش ۶۰ هزارتنی، نفت قزاقستان را به آذربایجان منتقل خواهند کرد. این رقم ۲/۱ درصد میزان نفتی است که قزاقستان قصد دارد به باکو ارسال کند.
برای ارسال بیش از ۲۰ میلیون تن نفت، احداث خط لوله در دریای‌خزر اقتصادی‌ترین راه است، اما روسیه و ایران به‌دلایل زیست‌محیطی مخالف ساخت خط لوله در بستر دریای خزر هستند. پیش از این نیز هردو کشور با ابتکار آمریکا برای ساخت خط لوله انتقال گاز ترکمنستان از بستر دریا مخالفت کرده بودند. انگیزه روسیه از چنین مخالفتی کاملاً روشن است: روس‌ها نمی‌خواهند انحصارشان را از دست بدهند، مگر آنکه سهم قابل توجهی برای آنان در نظر گرفته شود. اروپا هنوز تصمیم قطعی در مورد مسیر انتقال نگرفته است، ولی شواهد نشان می‌دهد که از نظر آمریکا مبنی بر ایجاد کریدور شرق به غرب در دریای خزر پشتیبانی می‌کند.

منبع : مجله روند اقتصادی