مشکلات ایران و مصر؛ فراتر از روابط دو جانبه

رابطه ایران و مصر برای مردم دو کشور و جهان اسلام و کشورهای منطقه بسیار مفید است اما هر یک از دو طرف برای برقراری رابطه شرط هایی را دارند، در داخل ایران نسبت به آغاز مجدد رابطه تهران و قاهره دو دیدگاه وجود دارد.
یک دیدگاه معتقد است که شرایط امروزی جهان با شرایط دورانی که امام خمینی رابطه دو کشور را قطع کردند، یکی نیست و تغییر کرده است و وضعیتی که در مورد رابطه ایران و عربستان وجود داشت، در رابطه ایران و مصر نیز قابل تحقق است.
این گروه با توجه به تغییر شرایط و استناد به این امر که نظر شخص امام نیز قطع رابطه ایران و مصر تا ابد‌الاباد نبوده است؛ نظر به مطلوب بودن برقراری رابطه بین دو کشور می دهند.
گروه دوم معتقدند که شرایط جهان تغییر نکرده و امام خمینی زمانی که اعلام کردند ایران به جهت قرارداد کمپ دیوید رابطه خود با مصر را قطع می کند، دولت مصر از صلح با اسرائیل دست برنداشت و برعکس رابطه خود را با این کشور عادی کرده است، هرچند این رابطه در سطح مردم، بروز و رسوخ نداشته است.
در مقابل گروه اول چنین تحلیل می کنند که زمانی که امام خمینی دستور قطع رابطه با مصر را اعلام کردند، معتقد بر این بودند که در یک اقدام جمعی و هماهنگ با کشورهای عربی این قطع رابطه می تواند به تنبیه دولت مصر بینجامد و این دولت را از راهی که رفته بازگرداند، اما زمانی‌که کلیه کشورهای عربی رابطه خود با مصر را به حالت عادی درآوردند؛ قطع رابطه ایران با این کشور نمی تواند، تاثیر چندانی داشته باشد.
این گروه اضافه می کنند که علاوه بر موارد گفته شده، دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران و مصر در سطح بین المللی، تقارب زیادی دارد و بویژه در بحث مربوط به منطقه خاورمیانه عاری از سلاح های هسته ای که پیشنهاد ایران در سال ۱۹۷۴بوده و مصری ها نیز این پیشنهاد را تایید کرده اند و همچنان هر دو کشور منطقه خاورمیانه عاری از سلاح را مطالبه می کنند. علاوه بر این مصری‌های در مورد برنامه صلح آمیز هسته ای ایران، دید مثبتی دارند و در سطح بین المللی هماهنگی‌هایی در طول سال های قطع رابطه، با یکدیگر داشته اند و لذا مطلوب این است که رابطه دو کشور برقرار شود.
از سوی دیگر در داخل مصر نیز نسبت به برقراری رابطه با ایران، دیدگاه های مختلفی وجود دارد؛ یک گروه معتقدند که باید با جمهوری اسلامی ایران رابطه را برقرار کرد و از توان این کشور بهره برد. از دید آنها، مصر به‌دلیل اینکه رابطه ای با ایران نداشته در خاورمیانه از جایگاه و نفوذی پیشین خود در دهه های گذشته، عقب مانده است.
معتقدان به این تحلیل، بر این باورند که ایران در عراق، لبنان و فلسطین جایگاه و اعتبار دارد اما مصر، حتی در فلسطین و نوار غزه که نزدیک‌ترین مکان به مرز مصر است، احساس می کند که قاعده بازی را از دست داده است. لذا توصیه این گروه بازگشایی باب رابطه و تعامل بین ایران و مصر است.
در مقابل دیدگاه مخالف بر این باور است که روابط با تهران، زمانی می تواند برقرار شود که روابط ایران با کشورهای غربی به‌ویژه ایالات متحده امریکا، بهبود یافته باشد. به این معنا که اگر مصری‌ها و ایرانی‌ها رابطه خود را آغاز کردند؛ قاهره از امکاناتی که از غرب می گیرد- چه امکاناتی که به‌صورت اختصاص منابع مالی مستقیم دریافت می کند و چه کمک‌های غیر مستقیم توریستی و اقتصادی – محروم نشود.
و اذا زمانی‌که دریچه‌هایی از بهبود رابطه ایران و غرب باز می شود، گروه دوم در مصر نیز با گروه اول هم نوا شده و از برقراری رابطه با ایران حمایت می کند. بنابراین نواساناتی که در اظهار نظرهای مسئولان و نخبگان مصری در رابطه با ایران مشاهده می شود، حاکی از تغییراتی است که رابطه تهران و غرب حاصل می‌شود.
دیدگاه مخالف رابطه تهران و قاهره در جامعه مصر، دیدگاهی است که تاحدودی جوهره اختلاف را جوهره ای امنیتی می داند و لذا هر چند وقت یک بار و در زمانی‌که امکان برقراری رابطه بین دو کشور است، مسائل امنیتی را مطرح می کند که این مسائل از آنجا که در مصر حرف اول و آخر را می زند، همواره در آخرین لحظات مانع از برقراری روابط شده است.
حتی گاهی با طرح بحث های تنش‌زایی که در خصوص خیابان خالد استانبولی و یا ساخت فیلمی توهین آمیز به مصر، مشاهده می کنیم با رضایت طرف ایرانی برای حل این تنش‌ها، باز هم دلایل امنیتی است که مانع برقراری رابطه می شود.
جالب توجه است که روابط ایران و مصر در طول سالیان گذشته با نوساناتی که در تاریخ معاصر خود داشته است، دو بار و هر دو بار بواسطه موضوع فلسطین قطع شده است. یک بار در زمان شاه و به‌واسطه رابطه خوب ایران و اسرائیل، رابطه دو کشور از سوی انور سادات قطع شد و بار دیگر در زمان انقلاب اسلامی به‌واسطه امضای معاهده کمپ دیوید(صلح مصر و اسرائیل)، امام خمینی دستور قطع رابطه را دادند.
در واقع بین دو کشور در خصوص روابط دو جانبه، کمتر اختلاف است تا مسائل مربوط به فلسطین، اسرائیل، روابط با غرب و یا بهره برداری هایی که بعضا برخی مسئولان مصری در روابط ایران و جهان عرب انجام می‌دهند، به این معنا که مخالفان روابط ایران و مصر معتقدند که در صورتی می توان از این رابطه و نفوذ در کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس بهره برداری کرد که روابط اعراب و ایران روابط خوبی نباشد.
به این ترتیب اختلاف ایران و مصر بر سر مسائل دو جانبه نیست بلکه مربوط به موضوع فلسطین و اوضاع منطقه و روابط کشورهای عربی و ایران است. در مجموع در سال های اخیر- به‌ویژه هشت سال گذشته- تلاش های زیادی برای آغاز مجدد رابطه تهران و قاهره صورت گرفته که به نظر می رسد تمایل ایران برای رابطه بیش از طرف مقابل بوده که البته جمهوری اسلامی ایران با هدف بهبود روابط خود با کشورهای عربی و استفاده از فرصت‌ها و پتانسیل‌های موجود در منطقه برای کمک به کشورهای مختلف به‌ویژه فلسطین، چنین می کند.
به نظر می رسد مصری ها تا زمانی‌که نوعی بهبود را در روابط ایران و غرب مشاهده نکنند؛ برای ارتقا روابط گام بلندی را بر نخواهند داشت. آنها همواره درصددند زمانیکه روابط تهران و غرب در حال بهبودی است یا پیش‌بینی بهبودی می شود، روابط را ارتقا دهند.
مخاطب اظهارات مثبت طرف مصری نسبت به برقراری روابط با تهران، ایالات متحده امریکاست، در واقع قاهره توقع دارد که غرب برای حقوق بشر و دموکراسی به مصر فشار نیاورد و امریکاییان دست از حمایت‌های مالی از این کشور برندارند و جایگاه مصر را در منطقه مورد خدشه قرار ندهند.
در غیر این صورت، هنوز نمی توان مدعی شد که مصری ها برای برقراری رابطه با تهران، آمادگی کامل دارند.

نویسنده : حمیدرضا دهقانی پوده

منبع : دیپلماسی ایرانی