امر موجد قتل غیر عمدی

آیا برای تحقق قتل غیر عمدی لازم است كه فعل به صورت مادی باشد یا اینكه بصورت غیر مادی نیز می‌تواند باشد؟ آیا باید فعل ارتكابی مثبت باشد یا اینكه ترك فعل هم می‌تواند ركن مادی قتل غیر عمدی را تشكیل دهد؟ در مورد فعل ناشی از ترك فعل چطور؟ آیا فعل ناشی از ترك فعل نیز می‌تواند بعنوان ركن مادی قتل غیر عمدی قرار گیرد؟ حقوقدانان در رابطه با مفهوم فعل ناشی از ترك فعل چه دیدگاههائی دارند؟
اینها سئوالاتی است كه در رابطه با عنصر مادی قتل غیر عمدی وجود دارند كه سعی می‌شود در ضمن مباحث این فصل بدانها پاسخ داده شود.
● مبحث اول- فعل
در غالب موارد، قتلهای غیر عمدی در نتیجه ارتكاب فعل است كه تحقق می‌یابند بعنوان مثال: راننده اتومبیلی در اثر بی‌احتیاطی عابری را زیر می‌گیرد، فردی سنگی را بطرف پرنده‌ای پرتاب می‌كند ولیكن آن سنگ بر سر كودكی فرود آمده و باعث مرگش می‌شود. فعل خود به فعل مادی و فعل غیر مادی تقیسم می‌شود:
الف- فعل مادی
فعل مادی به آن دسته از افعال مثبت اطلاق می‌شود كه بر جسم مجنی علیه واقع می‌شوند، مانند: زدن، پرتاب كردن، تیراندازی كردن و غیره فعل مادی اصلی‌ترین وسیله ارتكاب قتل می‌باشد و مواردی كه قتل با فعل غیر مادی صورت گرفته است، نادر می‌باشند.
ب- فعل غیر مادی
منظور از فعل غیر مادی در این بحث، آن دسته از افعال مثبت می‌باشد كه بر روی روح و روان دیگری تاثیر می‌گذارند و باعث مرگ وی می‌شوند و در حالیكه مرتكب اصلاً قصد جنایت نسبت به او را نداشته است، مثلاً‌ فردی مرتكب عملی شود كه موجب ترس یا هیجان شدید دیگری و در پی آن مرگ وی گردد.
در مورد تحقق قتل غیرعمدی بوسیله ارتكاب فعل غیر مادی، آقای عبدالقادر عوده حقوقدان بر جسته مصری چنین می‌گویند: «عامل مرگ دیگری، همانگونه كه می‌تواند مادی باشد، غیر مادی نیز می‌تواند باشد. پس زمانیكه كسی بوی بسیار مشمئز كننده‌ای را ایجاد می‌نماید كه منجر به سقط جنین زن حامله و مرگ وی می‌شود یا فریاد شدید و آشفته‌كننده‌ای بر روی حیوانی بكشد و باعث شود كه وی از بلندی سقوط كند و بمیرد، در كلیه این موارد و موارد مشابه فرد مرتكب قتل خطئی گردیده است.»
مشكلی كه در زمینه تحقق قتل غیر عمدی در نتیجه ارتكاب فعل غیر مادی وجود دارد، برقرار نمودن رابطهٔ علیت بین فعل غیر عادی و مرگ متوفی می‌باشد، زیرا در این‌گونه موارد، معمولاً مرگ متوفی ناشی از ایجاد یك ضایعهٔ جسمی یا نقص ارگانیك در بدن وی یا تشدید بیماری قلبی در نتیجه عمل ارتكابی متهم می‌باشد و تعیین این امر كه آیا عمل متهم اصلی مرگ بوده است غالباً‌ممكن نمی‌باشد. بعنوان مثال: فرض كنید یك مأمور نیروی انتظامی با لباس رسمی و در حالیكه كلتی را به كمر بسته است در اواخر شب درب خانه پیر زنی را می‌زند و بدون مقدمه چینی‌های لازم، ناگهان خبر مرگ تنها فرزند او را به وی می‌دهد، پیرزنی كه خود ناراحتی قلبی داشته و از دیدن مأمور نیروی انتظامی در آن وقت از شب سراسیمه شده بود، با شنیدن این خبر دچار حمله قلبی می‌شود و قبل از رسیدن به بیمارستان جان می‌سپرد. پزشكی قانونی نظر می‌دهد كه مرگ پیرزن در اثر حمله قلبی بوده است كه عواملی از قبیل هیجان و ترس و اضطراب شدید می‌توانستند در بروز آن نقش داشته باشند، یعنی عمل متهم یك از عوامل زمینه ساز حملهٔ قلبی می‌توانست باشد. حال آیا در مواردی از این قبیل دادگاه می‌تواند متهم را مسئول اصلی مرگ متوفی بشناسد؟
آقای دكتر آزمایش در این زمینه می‌گویند: «تشخیص اینكه صدمه معنوی علت مرگ بوده است یا نه، با كارشناس كه همان پزشك است می‌باشد… باید كل نتیجه از كل عمل مرتكب ناشی شود تا او را بتوانیم مرتكب اصلی تلقی كنیم … الان در غالب اینگونه موارد پزشكان در صد تعیین می‌كنند یعنی می‌گویند كه عمل متهم چند در صد مرگ متوفی تاثیر داشته است و بر اساس همین میزان تاثیر، متهم به پرداخت دیه در حق اولیاء دم محكوم می‌شود.» بنابراین اگر در مواردی كه مرگ متوفی ناشی از فعل غیر مادی متهم بوده است، برای قاضی احراز نشود كه عمل متهم علت اصلی مرگ بوده است، محكومیت متهم به پرداخت دیه با در نظر گرفتن میزان تاثیر عمل وی در مرگ متوفی خواهد بود.
ماده ۳۲۵ قانون مجازات اسلامی مستند قانونی قتل در نتیجه انجام فعل غیر مادی می‌باشد كه در این ماده فقط اشاره به امكان تحقق قتل عمدی و شبه عمدی در اینگونه موارد شده و این ماده در مورد اینكه آیا قتل در حكم شبه عمدی یا خطئی محض بوسیله فعل غیر مادی وجود دارد و در صورت مطرح شدن عملی چنین مواردی، می‌توان حسب مورد با استناد به تبصره ۳ ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی در مورد قتل در حكم شبه عمدی یا بند الف همین ماده در مورد قتل خطئی محض متهم را مسئول شناخته و به پرداخت دیه در حق اولیاء دم محكوم نمود و بنظر می‌رسد كه این امر منافاتی با اصل قانونی بودن جرم و مجازات و اصل ۳۶ قانون اساسی داشته باشد، زیرا اولاً- مصادیق خطا مذكور در تبصره ۳ ماده ۲۹۵ هم در مورد فعل مادی قابل طرح هستند.
و هم در مورد فعل غیر مادی و ثانیاً كلمهٔ فعل در بند الف ماده ۲۹۵ اطلاق دارد و شامل فعل مادی و فعل غیر مادی هر دو می‌شود. بنابراین عدم تصریح به امكان تحقق قتل در حكم شبه عمدی و قتل خطئی محض در ماده ۳۲۵ قانون مجازات اسلامی، مانعی از نظر قانونی برای محكوم نمودن متهم به این نوع قتلها ایجاد نمی‌كند.
از آنجائیكه در رویه قضائی و تألیفات حقوقدانان مشهور انگلیس مطلبی در مورد امكان یا عدم امكان تحقق قتل غیر عمدی با انجام فعل غیر مادی ملاحظه نشد، از اینرو تبیین موضع حقوق انگلیس در این مورد، ممكن نیست.

منبع : مؤسسه تحقیقاتی ایران زمین پارسیان