ندای آسمانی نشانه ظهور

برای ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام در احادیث پیشوایان معصوم‏علیهم السلام، نشانه‏هایی ذكر شده است . این نشانه‏ها در مدت زمانی طولانی به تدریج‏به وقوع می‏پیوندد . در این میان برخی از نشانه‏ها نزدیك ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام تحقق می‏یابد و برخی دیگر ممكن است‏سال‏ها پیش از ظهور آن حضرت اتفاق بیافتد . همچنین در احادیث پیشوایان معصوم‏علیهم السلام بر برخی از نشانه‏ها تاكید بیشتری شده و از آنها با صفت قطعی و حتمی یاد شده است . از نشانه‏هایی كه نزدیك و متصل به ظهور حضرت تحقق می‏یابد و در احادیث پیشوایان معصوم‏علیهم السلام برآن تاكید فراوانی شده، ندای آسمانی است . در مراحل مختلف ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام نداهای گوناگونی شنیده خواهد شد، كه هریك از آنها بر حقانیت قیام آن حضرت دلالت می‏كند و برای حق‏جویان و حق‏پویان هرگونه شك و شبهه‏ای را برطرف می‏كند; ولی ندایی كه معروف است و در احادیث پیشوایان معصوم‏علیهم السلام بیشتر از آن سخن به میان آمده، ندایی است كه در آغاز ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام شنیده خواهد شد . در این مقاله، نخست‏به بیان ویژگی‏های این ندا خواهیم پرداخت و در پایان از دیگر نداها نیز سخن خواهیم گفت .
حقیقت ندای آسمانی
ندای آسمانی یكی از نشانه‏های حتمی ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام است كه در احادیث‏بسیاری به حتمیت و قطعی بودن آن اشاره شده است . امام صادق‏علیه السلام از جد بزرگوارش امیرالمؤمنین‏علیه السلام روایت می‏كند كه فرمود: «در سه مورد منتظر فرج باشید!» ، سؤال شد: «آن سه مورد كدام است؟» ، امام فرمود: «اختلاف اهل شام در میان خود، پرچم‏های سیاه از خراسان و ندا در ماه رمضان .» (۲) زراره از امام صادق علیه السلام پرسید: «آیا ندا حق است؟» ، امام فرمود: «آری به خدا سوگند! تا این كه هر قومی به زبان خویش آن را بشنود .» (۳) همچنین آن حضرت به عبد الله بن سنان فرمود: این امری كه به سوی آن گردن كشیده‏اید (و منتظرش هستید)، واقع نمی‏شود تا این كه منادی از آسمان ندا دهد: بدانید فلانی صاحب امر است، پس جنگ و خونریزی برای چیست؟ (۴) و در حدیث دیگری فرمود: همانا قائم قیام نمی‏كند، تا منادی از آسمان ندایی دهد كه دختران در سراپرده و اهل مشرق و مغرب آن را بشنوند . (۵) ابو بصیر از آن حضرت روایت می‏كند كه فرمود: «قائم‏علیه السلام ظهور نمی‏كند، تا این كه نامش از آسمان ندا داده شود .» (۶) سیف بن عمره می‏گوید: «نزد منصور دوانیقی بودم . او بدون مقدمه به من گفت: ای سیف! گریزی نیست از این كه منادی نام مردی از فرزندان ابوطالب را ندا دهد .» ، سیف گفت: «آیا كسی این مطلب را روایت كرده است؟» ، منصور پاسخ گفت: «سوگند به آن كس كه جانم در اختیار اوست، با گوش‏های خودم از او شنیدم كه می‏گفت: به یقین منادی نام مردی را ندا خواهد داد .» سیف گفت: «ای امیر المؤمنین! من مثل این حدیث را نشنیده‏ام!» منصور گفت: «ای سیف! وقتی آن ندا اتفاق افتاد، ما نخستین پاسخ دهندگان به آن خواهیم بود . او یكی از عموزادگان ماست! .» سیف: «كدام یك از عموزادگانتان؟» ، منصور: «مردی از فرزندان فاطمه!» آن گاه ادامه داد: «ای سیف! اگر من این مطلب را از ابو جعفر (امام باقر علیه السلام) محمد بن علی نشنیده بودم و تمام اهل زمین چنین مطلبی را به من می‏گفتند، هرگز از آنها نمی‏پذیرفتم . ولی او محمد بن علی علیه السلام است!» (۷)
احادیث مربوط به ندای آسمانی در حد تواتر است، به طوری كه جای هیچ گونه شك و شبهه‏ای در این مورد باقی نمی‏گذارد .
ویژگی‏های ندای آسمانی
هنگام ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام دو ندا شنیده خواهد شد . یكی ندای آسمانی توسط حضرت جبرئیل (فرشته وحی) و دیگری ندای شیطانی توسط ابلیس ملعون . ابو بصیر از امام باقرعلیه السلام روایت می‏كند كه فرمود: «پیش از ظهور حضرت مهدی علیه السلام چاره‏ای از دو ندا نیست، ندایی از آسمان كه صدای جبرئیل است و صدایی از زمین كه صدای ابلیس ملعون است .» (۸) در شب جمعه، بیست و سوم ماه مبارك رمضان (۹) ، جبرئیل (فرشته وحی) از آسمان نام و نام پدر حضرت مهدی‏علیه السلام را ندا می‏دهد و می‏گوید: آگاه باشید كه حجت‏خدا در كنار خانه خدا ظهور كرد . از او پیروی كنید چرا كه حق با او و در اوست . (۱۰) فلان بن فلان (نام حضرت مهدی‏علیه السلام و نام پدرش) قائم آل محمدصلی الله علیه وآله، بهترین امت و امیر و حاكم شماست . این مهدی‏علیه السلام است كه به شیوه داود علیه السلام و سلیمان‏علیه السلام قضاوت می‏كند و درخواست‏شاهد و بینه نمی‏كند . پس جنگ و خونریزی برای چیست؟ به او گوش بسپارید و از دستوراتش پیروی كنید . بدانید كه حق با علی‏علیه السلام و آل محمد و پیروان آن هاست و علی‏علیه السلام و پیروانش رستگارند . ای مردم جهان! عمر جباران و ستمگران به پایان رسیده است . (۱۱)
تمام موجودات جهان كه در آنها روح دمیده شده، در شرق و غرب گیتی، حتی دختران در سراپرده هر قومی به زبان خویش این ندا را می‏شنوند . (۱۲) این ندا از دور به همانگونه شنیده می‏شود كه از نزدیك شنیده می‏شود . (۱۳) ندای آسمانی انسان‏های خواب را بیدار می‏كند و به صحن خانه می‏كشاند . انسان‏های بیدار را به وحشت می‏اندازد . بر اثر آن هر ایستاده‏ای می‏نشیند، هر نشسته‏ای می‏ایستد . دختران از سراپرده خارج می‏شوند . (۱۴) ندای آسمانی برای مؤمنان رحمت و برای كافران عذاب است . (۱۵) هنگامی كه مردم ندای آسمانی را شنیدند، آنچنان به وحشت می‏افتند و متحیر و از خود بی خود می‏شوند كه برای مدتی خشكشان می‏زند و كوچك‏ترین تحركی از خود نشان نمی‏دهند، به طوری كه: «گویا بر روی سرهایشان پرنده‏ای نشسته است .» (۱۶) ندا دهنده این ندا، جبرئیل امین از آسمان است . (۱۷) وقتی دختران این ندا را می‏شنوند، پدرانشان را به قیام و خروج تشویق می‏كنند . خداوند رحمت كند هر كس را كه از آن ندا عبرت و پند بگیرد و بدان پاسخ دهد . (۱۸) وقتی منادی از آسمان ندا دهد كه حق با آل محمدصلی الله علیه وآله است، از آن پس نام حضرت مهدی‏علیه السلام بر سر زبان‏ها می‏افتد و دوستی و محبت او در وجود مردم سیراب می‏شود و آنان ذكری جز نام او ندارند . (۱۹)ندای شیطانی
در پایان همان روز، (۲۰) ابلیس ملعون در هوا بالا می‏رود، به طوری كه از اهل زمین فاصله می‏گیرد و ندا می‏دهد: «بدانید حق با عثمان بن عفان و پیروان اوست . او مظلوم كشته شد، پس به خونخواهی‏اش قیام كنید و بدانید حق با سفیانی و پیروان اوست و عثمان و پیروانش رستگارند .» با این ندا گروهی به شك می‏افتند و چه بسیار انسان‏های متحیر و شاك كه در آتش سقوط می‏كنند . این ندا از سوی ابلیس و از زمین سر داده خواهد شد . (۲۱) همانگونه كه شیطان در شب عقبه علیه پیامبرصلی الله علیه وآله ندا داد . (۲۲) امام صادق‏علیه السلام به معلی بن خنیس فرمود: صدای جبرئیل از آسمان است و صدای ابلیس از زمین . پس از ندای اول پیروی كنید و از ندای دوم بر حذر باشید كه مبادا از آن فریب بخورید . (۲۳) در برخی از احادیث آمده است كه ندای شیطانی مردم جهان را به مسیحیت فرا می‏خواند . از حضرت علی‏علیه السلام روایت‏شده كه فرمود: پس از فرو رفتن سپاه سفیانی در زمین در آغاز روز، منادی از آسمان ندا می‏دهد: به راستی حق با آل محمدصلی الله علیه وآله است . سپس در پایان همان روز منادی ندا می‏دهد: به راستی حق با آل عیسی (مسیحیان) است و این از روی نخوت و تكبر از جانب شیطان است . (۲۴) مقصود از آل عیسی در این حدیث پیروان او (مسیحیان) می‏باشد . در حدیث دیگری از امام باقرعلیه السلام نیز نظیر این مطلب آمده است، با این تفاوت كه روایت كننده، در این كه آیا امام‏علیه السلام «آل عیسی‏» فرمود یا «آل عباس‏» تردید كرده است . (۲۵)مضمون این احادیث‏با احادیثی كه محتوای ندای شیطانی را دعوت به سفیانی می‏داند و ندا دهنده را شیطان معرفی كرده است، منافاتی ندارد . زیرا ممكن است نداهای متعددی از سوی استكبار جهانی سر داده شود و آنان تمام بوق‏های تبلیغاتی خود را علیه قیام حضرت مهدی‏علیه السلام بسیج كنند و استناد آن به شیطان از این جهت‏باشد كه محرك آنان ابلیس است .
ندای آسمانی در قرآن
در احادیث‏بسیاری از پیشوایان معصوم‏علیه السلام آیه: «ان نشا ننزل علیهم من السماء آیة فظلت اعناقهم لها خاضعین‏» (یعنی) اگر بخواهیم، معجزه‏ای از آسمان بر آنان فرود می‏آوریم تا در برابر آن گردن‏هایشان خاضع گردد . (۲۶) ، بر ندای آسمانی تطبیق شده است . (۲۷) عبدالله بن سنان می‏گوید: «خدمت امام صادق‏علیه السلام بودم . آن حضرت تكیه داده بود . در این حال شخصی از قبیله همدان به امام‏علیه السلام عرض كرد: اهل سنت‏به ما عیب می‏گیرند و می‏گویند: شما می‏پندارید كه منادی از آسمان نام صاحب الامر را ندا خواهد داد! امام با شنیدن این سخن بسیار خشمگین شد، به حال عادی نشست و فرمود: این مطلب را از من نقل نكنید، بلكه از پدرم نقل كنید و در این كار هیچ ایرادی بر شما نیست; گواهی می‏دهم كه از پدرم شنیدم كه می‏فرمود: به خدا سوگند! این مطلب به طور شفاف و روشن در كتاب خدا هست; آنجا كه می‏فرماید: «ان نشاء ننزل علیهم من السماء آیة فظلت اعناقهم لها خاضعین‏» پس بر روی زمین احدی باقی نمی‏ماند مگر آن كه در برابر آن كرنش می‏كند و گردنش فرود می‏آید . وقتی اهل زمین از آسمان این ندا را شنیدند كه : «بدانید حق با علی‏علیه السلام و پیروانش است .» به آن ایمان می‏آورند . فردای آن روز شیطان در هوا بالا می‏رود، به طوری كه از اهل زمین پنهان می‏شود . آن‏گاه ندا می‏دهد: «بدانید حق با عثمان و پیروانش است، همانا او مظلوم كشته شد، پس به خون‏خواهی‏اش قیام كنید .» پس خداوند كسانی را كه ایمان آورده‏اند، در زندگی دنیا و در آخرت با سخن استوار بر حق ثابت می‏گرداند و این ندای نخست است و كسانی كه در دلشان مرض (دشمنی با ما) است، از ما بیزاری می‏جویند و به ما ناسزا می‏گویند . آنان می‏گویند: منادی اول افسونی است از افسون‏های اهل بیت، آن گاه امام صادق‏علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود: «و ان یروا آیة یعرضوا و یقولوا سحر مستمر» (۲۸) یعنی: هر گاه نشانه و معجزه‏ای مشاهده كنند، روی بر می‏تابند و می‏گویند: این سحری دائم است . (۲۹) در حدیثی از امام باقرعلیه السلام، آیه: «و لو اذ فزعوا فلا فوت و اخذوا من مكان قریب‏» (۳۰) یعنی: ای كاش می‏دیدی هنگامی را كه وحشت زده‏اند و راه گریزی ندارند و از محل نزدیكی گرفته می‏شوند; بر ندای آسمانی تطبیق شده است . (۳۱)
«قل هو القادر علی ان یبعث علیكم عذابا من فوقكم او من تحت ارجلكم او یلبسكم شیعا و یذیق بعضكم باس بعض انظر كیف نصرف الآیات لعلهم یفقهون‏» (۳۲) یعنی: بگو او تواناست كه از بالای سرتان یا از زیر پایتان عذاب بر شما فرو فرستد یا شما را گروه گروه سازد و عذابتان را به یكدیگر بچشاند . بنگر كه چگونه آیات خود را به صورت گوناگون بیان می‏كنیم . باشد كه بیندیشند . در این آیه «عذاب از بالای سر» ، به ندای آسمانی تفسیر شده است . (۳۳) «و استمع یوم یناد المناد من مكان قریب یوم یسمعون الصیحة بالحق ذلك یوم الخروج‏» (۳۴) یعنی: به گوش باش روزی كه منادی از نزدیك ندا می‏دهد . روزی كه صیحه حق را می‏شنوند، آن روز، روز خروج است . در حدیثی از امام صادق‏علیه السلام این آیه به ندای آسمانی تفسیر شده است . (۳۵) از مجموع این احادیث و همچنین احادیثی كه ندای آسمانی را از آسمان و ندای شیطانی را توسط شیطان و از زمین معرفی نموده است، استفاده می‏شود كه ندای آسمانی و شیطانی از یك سنخ و یك جنس نیستند; بلكه ندای آسمانی معجزه‏ای است كه از راه‏های غیر عادی به وقوع می‏پیوندد و ندای شیطانی كاری ساخته ابلیس و پیروان اوست، كه با كمك همین ابزار و وسائل مادی ایجاد می‏گردد .
شناخت ندای حق از ندای باطل
در طول تاریخ، همواره در برابر دعوت پیامبران و هدایت گران راستین بشریت، گروهی به دروغ خود را مصلح، منجی و راهنمای انسان معرفی نموده‏اند . از این رو، پیامبران الهی برای اثبات مدعای خود نیازمند معجزاتی بوده‏اند تا به وسیله آن، راست گویی، صداقت و حقانیت‏خود را برای مردم به اثبات برسانند . در فرهنگ شیعه، نیاز به معجزه تنها در اثبات نبوت خلاصه نمی شود; بلكه مقام و منصب امامت و جانشینی پیامبرعلیه السلام (كه بنا بر اعتقاد شیعه منصبی الهی بوده و لازم است افرادی از جانب خداوند برای تصدی آن انتخاب شوند) نیز به معجزه نیازمند است . زیرا بدون معجزه راهی برای شناخت آن برای بسیاری وجود ندارد و هر كس می‏تواند مدعی رهبری مسلمانان از جانب خداوند متعال گردد . خدای متعال همان‏گونه كه برای اثبات نبوت معجزاتی در اختیار پیامبران قرار داده است تا به وسیله آن حق از باطل برای مردم جدا گردد و پیام‏آوران راستین خداوند از مدعیان دروغین نبوت باز شناخته شوند، به همین صورت در زمان ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام نیز معجزات متعددی از سوی خداوند به وقوع می‏پیوندد تا حقانیت آن حضرت برای همه مردم جهان آشكار شود و مردم بتوانند به راحتی مصلح و منجی حقیقی را از مدعیان اصلاح باز شناسند و كسی جز از روی عناد و لجاجت‏با آن به مخالفت‏بر نخیزد .
یكی از آن نشانه‏ها و معجزات، ندای آسمانی است . ندای آسمانی راه هر گونه شك و تردیدی را بر تمام حق‏جویان و حق‏پویان می‏بندد و حجت را بر همه تمام می‏كند . میمون البان می‏گوید: «خدمت امام باقرعلیه السلام در خیمه‏اش بودم . آن حضرت گوشه خیمه را كنار زد و با اشاره به خورشید فرمود: «امر ما روشن‏تر از این خورشید است .» آن‏گاه ادامه داد: «منادی از آسمان ندا می‏دهد كه فلان فرزند فلان (حضرت مهدی‏علیه السلام) امام است .» (۳۶) در حدیث دیگری امام باقرعلیه السلام پس از ذكر برخی از نشانه‏های قیام حضرت مهدی‏علیه السلام فرمود: اگر هر یك از این امور بر مردم مشتبه شود، پس ندای آسمانی بر آنان مشكل نخواهد شد، هنگامی كه نام او و نام پدرش ندا داده شود . (۳۷) امام صادق‏علیه السلام به ابن ابی یعفور فرمود: «تا نابودی فلانی (یكی از بنی عباس) و خروج سفیانی و كشته شدن نفس (زكیه) و سپاهی كه در زمین فرو می‏رود و [شنیدن] صدا، دست نگه دار! .» ابن ابی یعفور پرسید: «صدا چیست؟ آیا آن منادی است؟» امام فرمود: «آری! و به وسیله آن صاحب الامر شناخته می‏شود .» سپس فرمود: «همه فرج در نابودی فلانی (از بنی عباس) است .» (۳۸) جابر جعفی از امام باقرعلیه السلام روایت می‏كند كه فرمود: «هر آنچه بر شما مشكل شود، عهد نامه، پرچم و اسلحه پیامبر اكرم‏صلی الله علیه وآله و نفس زكیه از دودمان امام حسین‏علیه السلام بر شما مشكل نمی‏شود و اگر اینها نیز بر شما مشكل شود، پس ندای آسمانی به نام او و برنامه‏اش مشكل نخواهد شد .» (۳۹) البته در همه زمان‏ها شیطان‏ها و شیطان صفتان برای گمراه كردن مردم و ایجاد شك و تردید در میان آنان دست‏به تلاش‏های مزبوحانه‏ای زده‏اند و كوشیده‏اند با انجام كارهایی مشابه معجزات الهی، گروهی مردم ساده‏لوح و سطحی‏نگر را به انحراف بكشانند . آنها گرچه در كوتاه مدت توانسته‏اند گروهی از مردم را بفریبند، ولی هرگز نتوانسته‏اند برای مدت طولانی خورشید حق را زیر ابرهای شك و تردید نگه دارند . نمونه روشن آن اقدام ساحران در برابر معجزه حضرت موسی است . در زمان ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام نیز گرچه ندای آسمانی خود به خود دلیل روشن و واضحی برای اثبات حقانیت‏حضرت مهدی‏علیه السلام است، ولی شیطان‏ها و پیروان آنها بیكار ننشسته و بوق‏های تبلیغاتی خود را به كار می‏گیرند و تلاش می‏كنند تا با ندایی مشابه با ندای آسمانی، امر را بر مردم مشتبه سازند . زراره از امام صادق‏علیه السلام روایت می‏كند كه فرمود: «نام قائم‏علیه السلام، ندا داده خواهد شد .» زراره پرسید: «ندا خاص ست‏یا عام؟» امام علیه السلام فرمود: ندا عام و همگانی است و هر قومی آن را به زبان خویش می‏شنود .» زراره گفت: «با این كه نام امام علیه السلام ندا داده خواهد شد، پس چه كسی با او مخالفت می‏كند؟» امام علیه السلام فرمود: «ابلیس مردم را رها نمی‏كند تا در پایان شب ندا دهد و مردم را به تردید اندازد .» (۴۰)همچنین زراره از آن امام‏علیه السلام روایت می‏كند كه فرمود: «از آسمان منادی ندا می‏دهد كه فلانی امیر است و منادی ندا می‏دهد كه علی‏علیه السلام و پیروانش رستگارند .» زراره گفت: «با این حساب چه كسی پس از ندای آسمانی با حضرت مهدی‏علیه السلام می‏جنگد؟» امام‏علیه السلام فرمود: «شیطان ندا می‏دهد همانا فلانی (مردی از بنی امیه) و پیروانش رستگارند .» زراره گفت: «پس چه كسی راست‏گو را از دروغ گو باز می‏شناسد؟» امام فرمود: «كسانی كه پیش از ندای آسمانی آن را روایت می‏كنند و معتقدند كه آن واقع خواهد شد و می‏دانند كه خودشان بر حقند و راست می‏گویند .» (۴۱)
هشام بن سالم به امام صادق‏علیه السلام عرض كرد: «جویری برادر اسحاق به ما می‏گوید: شما معتقدید در زمان ظهور دو نداست: پس كدامیك از آنها راست‏گو و كدامین دروغ‏گوست؟» امام‏علیه السلام فرمود: به او بگویید: همان‏كس كه این مطلب را به ما گفته و تو منكر آن هستی، او راست گوست .» (۴۲) گویا سخن امام‏علیه السلام در این حدیث، به درستی گزارش نگردیده است و شاید مقصود امام‏علیه السلام این باشد كسانی كه پیش از وقوع ندای آسمانی از آن خبر می‏دهند و آن‏را پیش گویی می‏كنند، همانان ویژگی‏های آن را بازگو كرده‏اند كه به كمك آن ویژگی‏ها، می‏توان این دو ندا را از هم باز شناخت و همین پیش‏گویی بر راست‏گویی و صداقت آنان دلالت می‏كند . بنابراین، معتقدان به سخنان پیشوایان معصوم‏علیهم السلام به خوبی ندای آسمانی را باز می‏شناسند و هرگز نداهای شیطانی و تبلیغات مستكبران آنان را به تردید نمی‏اندازد .همچنین هشام بن سالم از امام‏علیه السلام روایت می‏كند كه فرمود: «آنها دو نداست . ندایی در آغاز شب و ندایی در پایان شب دوم .» هشام پرسید: «آن دو ندا چگونه‏اند؟» امام‏علیه السلام فرمود: «یكی از آسمان و دیگری از سوی ابلیس .» هشام پرسید: «چگونه این دو ندا از هم باز شناخته می‏شوند؟» امام‏علیه السلام فرمود: «هركس پیش از وقوع ندا آن‏را شنیده باشد، آن‏را می‏شناسد .»(۴۳) عبد الرحمن بن مسلمه جریری به امام صادق‏علیه السلام عرض كرد: از این كه ما می‏گوییم دو ندا واقع خواهد شد، مردم ما را توبیخ و تكذیب می‏كنند و می‏گویند: «از كجا ندای حق را از ندای باطل می‏توان شناخت؟» امام‏علیه السلام پرسید: «شما چه پاسخی به آنها می‏دهید؟» عبدالرحمن گفت: «ما پاسخی نداریم .» امام‏علیه السلام فرمود: «هر كس پیش از وقوع ندا به آن ایمان داشته باشد، وقتی واقع شد، آن را تصدیق خواهد نمود . خداوند متعال می‏فرماید: «افمن یهدی احق ان یتبع ام من لا یهدی الا ان یهدی فما لكم كیف تحكمون‏» (۴۴) یعنی: آیا كسی كه به سوی حق هدایت می‏كند برای پیروی شایسته‏تر است‏یا آن‏كس كه هدایت نمی‏شود، مگر آن كه هدایتش كنند؟ شما را چه می‏شود؟ چگونه داوری می‏كنید؟» (۴۵)از مجموع این احادیث‏به دست می‏آید كه در آغاز ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام شیطان و پیروان او موفق می‏شوند كه با اقدامی مشابه، با ندای آسمانی حق را بر بسیاری از مردم ساده‏لوح و سطحی‏نگر جهان مشتبه سازند . در آن زمان تنها شیعیان مخلص و با ایمان و كسانی كه در زمان غیبت، به آن حضرت معتقد بودند و با انتظار ظهورش عمر خود را سپری كرده‏اند و برنامه زندگی خود را بر اساس خواست و خوشنودی او تنظیم نموده‏اند، كسانی هستند كه به مجرد شنیدن ندای آسمانی به حقانیت‏حضرت مهدی‏علیه السلام از روی یقین ایمان می‏آورند و كمترین شك وتردیدی از این جهت در وجودشان راه پیدا نمی‏كند . از این رو به سرعت در مكه به آن حضرت می‏پیوندند به گونه‏ای كه در مدتی حدود سه ماه و نیم (از بیست و سوم ماه مبارك رمضان تا عاشورا) یاران آن حضرت از سیصد و سیزده نفر، به ده هزار نفر می‏رسد . ولی ندای شیطانی و تبلیغات جهانی علیه آن حضرت، دیگر مردم جهان را گرفتار نوعی بهت و حیرت و تردید می‏كند كه در طول مدت قیام حضرت مهدی‏علیه السلام كه از زمان ندای آسمانی حدود یك سال به طول می‏انجامد، (۴۶) با معجزات متعددی كه از سوی آن حضرت واقع می‏شود، به تدریج ابرهای باطل یكی پس از دیگری از مقابل خورشید حق كنار رود و حجت‏بر همه مردم روی زمین تمام گردد به طوری كه كسی جز از روی عناد، لجاجت و دشمنی با حق، با آن حضرت به مخالفت‏برنخیزد .
نداهای آسمانی دیگر
چنانچه گذشت، علاوه بر ندای آسمانی، كه در آغاز ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام شنیده می‏شود، در مراحل مختلف قیام آن حضرت‏علیه السلام تا استقرار كامل حكومت عدالت‏بر جهان، نداهای گوناگونی شنیده خواهد شد كه در اینجا به طور مختصر به آنها اشاره می‏كنیم:
ندای آسمانی در ماه رجب
از احادیث‏بسیاری استفاده می‏شود كه حضرت مهدی‏علیه السلام مدتی پیش از ظهور، به طور آشكار و شناخته شده در مدینه اقدام به تبلیغ و آماده‏سازی زمینه ظهور می‏نماید . در این میان در ماه رجب، مقارن خروج سفیانی، كه فتنه و آشوب و جنگ و خونریزی سراسر جهان را فرا می‏گیرد و مردم جهان در اضطراب و ترس و وحشت‏به سر می‏برند، ندایی از آسمان ظهور حضرت مهدی‏علیه السلام و فرا رسیدن پایان عمر ستمگران را به تشنگان عدالت نوید می‏دهد . در حدیثی نبی اكرم اسلام‏صلی الله علیه وآله به علی‏علیه السلام فرمود: «یا علی! تو از من و من از تو هستم . تو برادر و وزیر من هستی . ولی وقتی من از این جهان چشم فرو بندم، كینه‏ها و دشمنی‏ها علیه تو در سینه‏های گروهی شعله‏ور می‏گردد . پس از من فتنه بسیار شدیدی واقع می‏شود كه مردم در آن فتنه سرگردان و حیران می‏شوند و هیچ راه نجاتی نمی‏یابند . در آن فتنه دوست صمیمی و مورد اعتماد پیدا نمی‏شود و آن در هنگامی است كه پنجمین فرزند از هفتمین فرزند تو از چشم شیعیان ناپدید شود . در غیبت او اهل زمین و آسمان غمگین و محزون هستند . چه بسیار مرد و زن مؤمنی كه در غیبت او سرگردان، ناراحت و اندوهگین هستند . در اینجا پیامبر اكرم‏صلی الله علیه وآله لختی سكوت كرد، آن گاه سر برداشت و فرمود: «پدر و مادرم فدای هم نامم و شبیهم و شبیه موسی بن عمران، بر قامت او لباس‏هایی از نور است كه از شعاع قدسی بر افروخته می‏شود . گویا شیعیان را می‏نگرم كه از هر زمان ناامیدترند كه (ناگهان) ندایی داده می‏شود . آن ندا از دور شنیده می‏شود، همانگونه كه از نزدیك شنیده می‏شود . آن ندا برای مؤمنان رحمت و بر منافقان عذاب است .» علی علیه السلام پرسید: آن ندا چیست؟» پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «سه ندا در ماه رجب، نخست: «همانا لعنت‏خدا بر ستمگران‏» ، دوم: «نزدیك شد نزدیك شونده‏» ، سوم، بدن آشكاری در شاخ خورشید دیده می‏شود كه ندا می‏دهد: «بدانید خداوند فلان بن فلان (نام حضرت مهدی‏علیه السلام و پدرانش را تا علی‏علیه السلام به ترتیب ذكر می‏كند) را بر انگیخت، كه نابودی ستمگران به دست اوست .» در این هنگام فرج فرا می‏رسد و خداوند سینه‏های مؤمنان را شفا می‏دهد و ناراحتی را از دل هایشان می‏زداید .» علی‏علیه السلام پرسید: «ای رسول خدا! پس از من پیشوایان چه تعداد هستند؟» پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله فرمود: «پس از حسین‏علیه السلام نه تا و نهمین آنها قائم‏علیه السلام است .» (۴۷)
در حدیثی از امام رضاعلیه السلام نیز قریب به همین مضمون رسیده است . (۴۸)
ندا پس از بیعت‏با امام زمان‏علیه السلام
ابان بن تغلب از امام صادق‏علیه السلام روایت می‏كند كه فرمود:
نخستین كسی كه با قائم‏علیه السلام بیعت می‏كند، جبرئیل است . او به صورت پرنده سفیدی فرود می‏آید و با آن حضرت بیعت می‏كند . آن‏گاه یك پا بر كعبه می‏گذارد و پای دیگرش را بر بیت المقدس و با صدایی رسا و گویا كه همه جهانیان بشنوند، ندا می دهد: اتی امر الله فلا تستعجلوه، امر خدا آمد پس شتاب نكنید . (۴۹)
ندای آسمانی در آغاز قیام مسلحانه
از احادیث پیشوایان معصوم‏علیه السلام استفاده می‏شود كه حضرت مهدی‏علیه السلام در بیست و سوم ماه رمضان ظهور می‏كند و آن گاه پس از آن كه یارانش به ده هزار نفر رسیدند، در روز عاشورا قیام می‏كند و از مكه به سوی مدینه حركت می‏نماید . از برخی احادیث استفاده می‏شود كه مقارن قیام آن حضرت، جبرئیل مردم جهان را به بیعت و پیروی از آن حضرت فرامی خواند . از امام صادق‏علیه السلام روایت‏شده است كه:در شب بیست و سوم ماه رمضان، نام مبارك حضرت مهدی ندا داده می‏شود و در روز عاشورا (روز شهادت امام حسین‏علیه السلام) قیام می‏كند . گویا آن حضرت را در روز دوشنبه دهم محرم می‏بینم كه میان ركن و مقام ایستاده است و جبرئیل در سمت راست او ندا می‏دهد: برای خدا بیعت كنید! در آن روز زمین برای شیعیان در هم پیچیده می‏شود و از سراسر زمین به سوی آن حضرت می‏آیند تا با امام خود بیعت كنند . پس خداوند زمین را به وسیله او از عدالت پر می‏كند، همانگونه كه از ظلم و ستم پر شده است . (۵۰)
شهر بن حوشب از پیامبر صلی الله علیه وآله روایت می‏كند كه فرمود:
در سال صدا و اجتماع، در ماه محرم منادی از آسمان ندا می‏دهد: «بدانید كه برگزیده خداوند از میان مخلوقاتش حضرت مهدی‏علیه السلام است . به او گوش بسپارید و از او پیروی كنید . (۵۱) جابر جعفی از امام باقرعلیه السلام روایت می‏كند كه فرمود:
سپس حضرت مهدی علیه السلام با بیش از سیصد و ده نفر یاورش كه میان ركن و مقام با او بیعت می‏كنند، از مكه خارج می‏شود . عهدنامه پیامبر اكرم‏صلی الله علیه وآله، پرچم و اسلحه آن حضرت همراه حضرت مهدی‏علیه السلام است و وزیرش نیز همراه اوست . پس منادی در مكه نام او و برنامه او را ندا می‏دهد، به طوری كه همه اهل زمین می‏شنوند، نامش نام پیامبرصلی الله علیه وآله است . (۵۲)ندا پیش از نبرد ابدال
آخرین نبرد حضرت مهدی‏علیه السلام با سفیانی در احادیث پیشوایان معصوم‏علیهم السلام نبرد «ابدال‏» نام گرفته است . در این نبرد سپاه سفیانی از یاران حضرت مهدی علیه السلام به طور كامل شكست می‏خورد و سفیانی به هلاكت می‏رسد . پیش از آغاز نبرد برای اتمام حجت، معجزاتی از سوی حضرت مهدی‏علیه السلام به وقوع می‏پیوندد كه بر اثر آن گروهی از سپاه سفیانی به جمع یاران حضرت مهدی‏علیه السلام می‏پیوندند . یكی از آن معجزات ندای آسمانی است . حضرت علی‏علیه السلام می‏فرماید:پس از فرو رفتن سپاه سفیانی در زمین، حضرت مهدی‏علیه السلام ظهور می‏كند و با فرمانده سپاه سفیانی رو در روی هم قرار می‏گیرند . در این نبرد یاران حضرت مهدی‏علیه السلام از پالان و زین‏های مركب‏های خود به عنوان سپر استفاده می‏كنند و صدای منادی از آسمان شنیده می‏شود كه می‏گوید: بدانید اولیای خدا اصحاب مهدی‏علیه السلام هستند . در آن روز هلاكت و نابودی بر اصحاب سفیانی رقم خورده است . (۵۳)
در حدیث دیگری از علی‏علیه السلام روایت‏شده است كه فرمود:
هنگامی كه حضرت مهدی‏علیه السلام و سفیانی رو در روی هم قرار می‏گیرند، در آن روز صدایی از آسمان شنیده می‏شود كه می‏گوید: بدانید اولیای خدا، یاران حضرت مهدی‏علیه السلام هستند . (۵۴)
در احادیثی آمده است كه ندای آسمانی اهل حق و اهل باطل را از هم جدا می‏كند . شاید این احادیث نیز اشاره به این مطلب داشته باشد . از امام صادق‏علیه السلام روایت‏شده كه فرمودند:
روزگار سپری نمی‏شود تا این كه منادی از آسمان ندا دهد: ای اهل حق به كناری روید وای اهل باطل به كناری روید . در پی این ندا، اهل حق از باطل و اهل باطل از اهل حق جدا می‏شوند .
راوی پرسید: «خداوند كارت را سامان دهد، آیا پس از ندا، حق و باطل با هم در می‏آمیزند؟» امام‏علیه السلام فرمود: هرگز! خداوند در قرآن می‏فرماید: «ما كان الله لیذر المؤمنین علی ما انتم علیه حتی یمیز الخبیث من الطیب‏» (۵۵) (این گونه نیست كه خداوند شما را به این حال رها كند تا این كه ناپاك را از پاك جدا سازد) .» (۵۶)
معرفی امام‏علیه السلام توسط عوامل طبیعی
در برخی از احادیث آمده است كه در زمان ظهور، خداوند بادی را بر می‏انگیزد تا در همه جهان آن حضرت را معرفی نماید . از امام صادق‏علیه السلام روایت‏شده كه فرمود:خداوند بادی را بر می‏انگیزد تا در هر مكانی ندا دهد: این مهدی‏علیه السلام است كه به شیوه داوود و سلیمان قضاوت می‏كند و از كسی درخواست‏بینه و شاهد نمی‏كند . (۵۷)در حدیث دیگری آمده است كه در دوران ظهور همواره ابری بر سر حضرت مهدی‏علیه السلام سایه می‏افكند و با صدای فصیح آن حضرت را معرفی می‏كند . امام صادق‏علیه السلام می‏فرماید: بر سر حضرت مهدی‏علیه السلام ابری سایه می‏افكند و هر كجا آن حضرت برود آن ابر همراه او حركت می‏كند و با صدای فصیح ندا می‏دهد این مهدی‏علیه السلام است . (۵۸) درحدیث دیگری آمده است كه در آن ابر منادی است كه ندا می‏دهد . از پیامبر اكرم‏صلی الله علیه وآله روایت‏شده كه فرمود: هنگامی كه مهدی‏علیه السلام ظهور می‏كند، بر بالای سرش ابری است كه در آن ابر منادی وجود دارد كه ندا می‏دهد: این مهدی‏علیه السلام خلیفة الله است، از او پیروی كنید . (۵۹) در حدیثی ندا دهنده را یكی از فرشتگان خدا معرفی كرده است . از پیامبر اكرم‏صلی الله علیه وآله روایت‏شده كه فرمود: حضرت مهدی‏علیه السلام ظهور می‏كند و بالای سرش فرشته‏ای است كه ندا می‏دهد این مهدی‏علیه السلام است; از او پیروی كنید. (۶۰)

پی‏نوشت‏ها:
۱) مدرس حوزه، محقق و نویسنده .
۲) علامه محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق . ، ج‏۵۲، ص ۲۸۵، ح‏۱۴ .
۳) همان، ص‏۲۴۴، ح‏۱۲۰ .
۴) همان، ص ۲۹۶، ح‏۵۲; معجم احادیث الامام المهدی‏علیه السلام، مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، چاپ اول، ۱۴۱۱ق . ، ج‏۳، ص‏۴۵۴، ح‏۱۰۰۹ .
۵) علامه مجلسی، ص‏۲۸۵، ح‏۱۵ .
۶) همان، ص‏۱۱۹، ح‏۴۸; علی كورانی، پیشین، ص‏۴۷۲، ح‏۱۰۳۶ .
۷) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۲۸۸، ح‏۲۵، ص‏۳۰۰، ح‏۶۵; علی كورانی، پیشین، ص‏۲۷۹، ح‏۸۱۳ .
۸) همان، ص‏۲۳۱، ح‏۹۶; علی كورانی، پیشین، ص‏۲۵۴، ح‏۷۸۳ .
۹) همان، ص‏۲۰۴، ح‏۳۳; علی كورانی، پیشین ص‏۴۵۵، ح‏۱۰۱۲، ص‏۴۹۱، ح‏۱۰۶۱ . در روایتی آمده است: «ندا در شب جمعه نیمه ماه مبارك رمضان واقع می‏شود .» همان، ج‏۱، ص‏۴۳۷، ح‏۳۰۰ .
۱۰) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۳۲۲، ح‏۲۹ .
۱۱) همان، ص‏۳۶۹، ح‏۱۵۵، ص‏۳۰۵، ح‏۷۳ و ۷۵، ص‏۲۹۴، ح‏۴۶، ص‏۲۰۶، ح‏۴۰، ص‏۲۸۹، ح‏۲۷، ص‏۲۹۶، ح‏۵۱ و ۵۲، ص‏۲۹۲، ح‏۴۰; علی كورانی، پیشین، ج‏۳، ص‏۴۵۸، ح‏۱۰۱۹، ص‏۴۵۳، ح‏۱۰۰۹، ص‏۲۷۷، ح‏۸۱۱، ص‏۲۷۹، ح‏۸۱۲، ص‏۳۷، ح‏۵۹۱، ص‏۴۹۳، ح‏۱۰۶۳ .
۱۲) علامه مجلسی، پیشین، ص ۲۸۵، ح‏۱۵، ص‏۲۹۴، ح‏۴۵، ص‏۱۱۹، ح‏۴۸، ص‏۲۰۵، ح‏۳۰۵، ص‏۲۴۴، ح‏۱۲۰; علی كورانی، پیشین، ص‏۲۵۳، ح‏۷۸۳، ص‏۲۸۱، ح‏۸۱۵، ح‏۴۷۲، ح‏۱۰۳۶، ص‏۴۵۶، ح‏۱۰۱۳، ص‏۲۸۲، ح‏۸۱ .
۱۳) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۱، ص‏۱۵۲، ح‏۲ .
۱۴) همان، ج‏۵۲، ص‏۲۳۳، ح‏۹۸، ص‏۲۸۵، ح‏۱۴، و ۱۵، ص‏۱۱۹، ح‏۴۸، ص‏۲۹۰، ح‏۳۲، ص‏۲۳۰، ح‏۹۶، ص‏۴۶۴; علی كورانی، پیشین، ح‏۱۰۲۵، ج‏۳، ص‏۴۷۲، ح‏۱۰۳۶، ص ۲۵۳، ح‏۷۸۳ .
۱۵) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۱، ص‏۱۵۲، ح‏۲ .
۱۶) همان، ج‏۵۲، ص‏۲۹۳، ح‏۴۱ .
۱۷) همان، ص‏۱۱۹، ح‏۴۸، ص‏۲۹۰، ح‏۳۲، ص‏۲۰۶، ح‏۳۹ .
۱۸) همان، ص‏۲۳۰، ح‏۹۶ .
۱۹) علی كورانی، پیشین، ص ۳۵، ح‏۵۸۹ .
۲۰) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۲، ص‏۲۹۲، ح‏۴۰: در برخی‏از احادیث آمده است كه ندای شیطانی یك روز پس از ندای آسمانی شنیده خواهد شد .
علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۲، ص‏۲۹۵، ح‏۴۹: هشام بن سالم از امام صادق‏علیه السلام روایت می‏كند كه فرمود: «آنها دو ندا می‏باشند، ندایی در آغاز شب و ندایی در پایان شب دوم; علی كورانی، پیشین، ص‏۴۵۶، ح‏۱۰۱۵ .
۲۱) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۳۰۵، ح‏۷۵، ص‏۲۹۲، ح‏۴۰، ص‏۲۹۵، ح‏۴۶، ص‏۲۳۰، ح‏۹۶، ص‏۲۹۴، ح‏۴۵، ص‏۲۰۶، ۳۹ و۴۰، ص‏۲۸۹، ح‏۲۷، ص‏۲۹۰، ح‏۳۱، ص‏۲۰۵، ح‏۳۵; علی كورانی، پیشین، ص‏۴۵۸، ح‏۱۰۱۹، ص‏۲۸۱، ح‏۸۱۵، ص‏۲۵۳، ح‏۷۸۳، ص‏۲۷۷، ح‏۸۱۱، ص‏۴۵۷، ح‏۱۰۱۶ .
۲۲) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۲۰۴، ح‏۳۱، ص‏۲۹۵، ح‏۴۷; علی كورانی، پیشین، ص‏۴۵۶، ح‏۱۰۱۴، در سال سیزدهم بعثت، پس از آن كه هفتاد و سه نفر از اهل مدینه در عقبه منی شبانه با پیامبر اكرم‏صلی الله علیه وآله بیعت كردند، شیطان از فراز عقبه با تمام توان و با صدایی كه تا آن زمان شنیده نشده بود، فریاد برآورد: «ای حاضران در منی! بنگرید كه این شخص با كسانی كه از دین برگشته‏اند، تصمیم به جنگ با شما گرفته‏اند .» السیرة النبویه لابن هشام، ج‏۲، ص‏۹۰ .
۲۳) همان، ص‏۲۰۶، ح‏۳۹; علی كورانی، پیشین، ص‏۴۵۷، ح‏۱۰۱۶ .
۲۴) همان، ص‏۳۷، ح‏۵۹۱ .
۲۵) همان، ص‏۲۷۹، ح‏۸۱۲ .
۲۶) شعراء/۴ .
۲۷) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۱، ص‏۴۸، ح‏۱۰، ج‏۵۲، ص‏۲۸۴، ح‏۱۳ و ۱۴ و ۱۵، ص‏۲۹۳، ح‏۴۱، ص‏۳۰۴، ح‏۷۴، ص‏۳۲۲، ح‏۲۹ .
۲۸) قمر/۲ .
۲۹) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۲، ص‏۲۹۲، ح‏۴۰ .
۳۰) سبا/۵۱ .
۳۱) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۲، ص‏۱۸۵، ح‏۱۱ .
۳۲) انعام/۶۵ .
۳۳) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۲، ص‏۱۸۱، ح‏۶ .
۳۴) ق/۴۱و۴۲ .
۳۵) منتخب الاثر، ج‏۳، ص‏۷۱، ح‏۹۹۴ .
۳۶) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۲، ص‏۲۰۴، ح‏۳۱; علی كورانی، پیشین، ج‏۳، ص‏۲۸۰، ح‏۸۱۴ .
۳۷) همان، ص‏۳۰۶، ح‏۷۸، ص‏۲۳۹، ح‏۱۰۵; علی كورانی، پیشین، ص‏۲۴۵، ح‏۷۷۴ .
۳۸) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۲۳۴، ح‏۱، علی كورانی، پیشین، ج‏۳، ص‏۴۶۷ .
۳۹) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۲۲۳، ح‏۸۷ .
۴۰) علامه مجلسی، پیشین، ص، ۵; علی كورانی، پیشین، ص‏۴۵۵، ح‏۱۰۱۳ .
۴۱) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۲۹۴ و ۲۹۵، ح‏۴۵; علی كورانی، پیشین، ص‏۴۵۷، ح‏۱۰۱۸ .
۴۲) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۲۹۵، ح‏۴۸; علی كورانی، پیشین، ص‏۴۵۷، ح‏۱۰۱۷ .
۴۳) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۲۹۲، ح‏۴۹; علی كورانی، پیشین، ص‏۴۵۶، ح‏۱۰۱۵ .
۴۴) یونس/۳۵ .
۴۵) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۲، ص‏۲۹۶، ح‏۵۰، ص‏۳۰۰، ح‏۶۴ .
۴۶) در احادیث پیشوایان معصوم‏علیه السلام مدت قیام آن حضرت از روز عاشورا، هشت ماه ذكر شده است كه با انظمام مدت پیش از آن از زمان ندای آسمانی حدود یك سال می‏شود .
۴۷) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۱، ص‏۱۰۸، ح‏۴۲; علی كورانی، پیشین، ج‏۱، ص‏۴۴۱، ح‏۳۰۲ .
۴۸) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۲، ص‏۲۸۹، ح‏۲۸ .
۴۹) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۲۸۶، ح‏۱۸ .
۵۰) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۲۹۷، ح‏۵۶; علی كورانی، پیشین، ج‏۳، ص‏۴۸۹، ح‏۱۰۶۰ .
۵۱) همان، ج‏۱، ص‏۴۳۵، ح‏۲۹۹، ص‏۴۳۷، ح‏۳۰۰ .
۵۲) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۲، ص‏۲۲۳، ح‏۸۷ .
۵۳) علی كورانی، پیشین، ج‏۳، ص‏۱۰۹، ح‏۶۴۸ .
۵۴) همان، ص‏۳۶، ح‏۵۹۰ .
۵۵) آل عمران/۱۷۹ .
۵۶) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۲، ص‏۲۲۲، ح‏۸۶ .
۵۷) همان، ج‏۵۱، ص‏۲۴، ح‏۳۷; علی كورانی، پیشین، ج‏۳، ص‏۳۵۵۷، ح‏۹۰۱ .
۵۸) علامه مجلسی، پیشین، ج‏۵۱، ص‏۲۴۷، ح‏۳۷; علی كورانی، پیشین، ج‏۳، ص‏۳۵۵، ح‏۹۰۱ .
۵۹) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۸۱، ص‏۹۵، ح ۳۷ و ۳۸; علی كورانی، پیشین، ج‏۱، ص‏۲۰۸، ح‏۱۱۸ .
۶۰) علامه مجلسی، پیشین، ص‏۹۵، ح‏۳۸; علی كورانی، پیشین، ج‏۱، ص‏۲۰۹، ح‏۱۱۹ .
نویسنده:محمدحسین مهوری

منبع : خبرگزاری فارس