شاعر با کلمات بازی می کند

● نظری بر مجموعه شعر «دیگری ها» اثر سمیرا کرمی
در میان این همه مجموعه شعر که در کتاب موجود است، امروزه آنهایی موفق اند که در ضمن پرداخت تجربه های نو، توانسته باشند به جایگاه موفقیت آمیزی در نزد خوانندگانشان رسیده باشند. یعنی مخاطب احساس کند با خواندن تجارب نو یک شاعر در شعرش، به لذتی دست یافته که از خواندن شعر انتظار داشته است.
« دیگری ها» مجموعه شعری است که از سوی انتشارات سخن گستر در سال ۱۳۸۴ منتشر شده است. مجموعه شعری که در ابتدای آن آقای عنایت سمیعی منتقد نام آشنای یکی دو دهه گذشته مقدمه یی نوشته است و این در واقع نشانگر آن است که شعرهای سمیرا کرمی شاعر این مجموعه پیش از منتشر شدن مورد توجه اهالی جدی شعر امروز ایران بوده است.
کرمی شاعری است با پتانسیل جوانی و ذهنی درگیر با مسائل پیرامون خود که از بطن این درگیری با خویش و پیرامون خود توانسته فضایی به وجود آورد که مخاطب را هم درگیر کند. «دیگری ها» را که خواندم، نتوانستم نسبت به آن بی تفاوت باشم زیرا شعرهای سمیرا کرمی در خود نکاتی را داشت که لازم دیدم در یادداشتی آنها را با علاقه مندان شعر امروز در میان بگذارم:
۱) فضای خالی برای تو
یکی از تکنیک هایی که کرمی در شعرش از آن استفاده کرده است ایجاد فضای خالی در لابه لای جمله ها، کلمات و سطرها است. این تکنیک در انواع گوناگونی به کار رفته است. یکی از این انواع حذف فعل است که به شکل بارزی در شعرهای «دیگری ها» مشهود است. حذف فعل در انتهای جمله چند مزیت را به خواننده می دهد تا بتواند ارتباط پیوسته و نزدیکی با شعر برقرار کند. مرتبط شدن دو جمله با یکدیگر و در هم فرو رفتن معانی آنها سبب می شود تا خواننده چند برداشت را به زعم خود از آن سطور داشته باشد. گاهی نشستن فعل در آخر جمله لازم است و حذف آن ممکن نیست، اما گاهی فعل ها ضربه زننده اند.
گاهی باعث می شود سرعت ریتم شعر کم شود. گاهی باعث می شود که جلوی چند وجهی شدن سطرها در شعر گرفته شود. گاهی باعث عدم تحرک معنا در ذهن مخاطب می شود. در صورتی که به سادگی با حذف یک فعل از انتهای یک سطر از شعر خوانشی دیگرگونه به شعر تزریق می شود. حذف یک فعل این اجازه را به خواننده می دهد تا خود بنا بر ذهنیت خود جمله را کامل کند.
از سوی دیگر حذف واژه هایی که در ذهن خواننده جدی شعر تبدیل به کلیشه شده، در شعر سمیرا کرمی موجب شده زبانی پدید آید که بی شک مورد توجه مخاطب قرار می گیرد. جمله با به هم ریختن فرم نïرم خود، وارد فضایی می شود که در آن مخاطب به هم ریختگی ذهن مخاطب را هم مشاهده می کند. این ایجاد فضاهای خالی در شعر برای خواننده از سوی شاعر تکنیکی است که در موفقیت و مورد توجه قرار گرفتن «دیگری ها» بسیار تاثیرگذار بوده است.
۲) آینه یی از تصویرها
یکی از وجوه مشخص و بارز شعر امروز تصویرپردازی و روایت است. پرداخت موفق تصویر در شعر موجب سرعت انتقال حس و معنای شعر به ذهن مخاطب می شود. زیرا ما از طریق خودنگری در تصاویر و روایات ارائه شده در شعر می توانیم هم لذت مضاعفی را از شعر ببریم و هم اینکه تجربه یی نزدیک را لمس کنیم. یکی از مشخصه های قابل اعتنا در شعرهای سمیرا کرمی وجه تصویر و روایت است. ما در مجموعه شعر «دیگری ها» به طور کل در تمامی شعرها روایت و تصویرپردازی را شاهد هستیم.
در واقع شاعر با محور قرار دادن یک «تو» درونی در تمامی شعرها ما را با منظرهایی که پیرامون این «تو» در جریان است، درگیر می کند. مخاطب از دالان های برخوردها و اتفاقاتی که در حاشیه رابطه شاعر و آن مخاطب درونی اش می گذرد، عبور می کنیم و گاه خود در معرض آن حوادث قرار می گیریم. از آنجایی که زبان شعرهای کرمی زبانی صمیمی است به رغم پیچیدگی هایش ایجاد فاصله با خواننده نمی کند. زبانی که در آن واژه ها مکمل یکدیگرند.
۳) بازی با نوشتن
بازی با کلمات و معنا در شعر دو دهه گذشته به طور جدی از سوی شاعران دنبال و در واقع تبدیل به تکنیک شده است. تکنیکی که گاه شاعران را به حیطه های پرت کشانده است و گاه دست پرورده یی از آنها به جا گذاشته است که دلنشین و جذاب بوده است.
سمیرا کرمی صاحب مجموعه شعر دیگری ها از تکنیک بازی با کلمات که در نهایت به بازی با معنا کشانده می شود، در تمام شعرهایش استفاده کرده است. کلمات در این شعرها از چند جهت ارتباطات تنگاتنگ با یکدیگر دارند. کلمات از لحاظ موسیقایی در اکثر مواقع به دنبال هم می آیند و فضای ریتمیک شعر را پر می کنند. گاه با کلمات براساس تشابه حروفی بازی می شود که موجب درگیر شدن خواننده با اثر می شود.
معناها به گونه یی درهم تنیده می شوند که مخاطب در اکثر مواقع محوریت شعر را گم می کند. به گونه یی که از قلب یک معنا در حال جریان به قلب معنایی دیگر می رویم و این مهم به شکلی اتفاق می افتد که در کمتر جایی از کتاب خواننده احساس خستگی می کند. اما برای درک این نوع شعرهایی که با استفاده از تکنیک بازی با کلمات نوشته می شوند، به دست آوردن نوع خوانش شعر به لحاظ زبانی برای مخاطب بسیار حائز اهمیت است زیرا این زبان است که اجازه می دهد شاعر با کلمات بازی کند.

علیرضا فراهانی

منبع : روزنامه اعتماد