نفت، زیربنای روابط غرب و جمهوری آذربایجان

روابط کشورهای غربی و جمهوری آذربایجان نشان می دهد که نفت و گاز این کشور عامل مهم و زیربنای ایجاد این روابط شده است.
به گزارش ایرنا هر چند تسلط سیاسی و نظامی بر جمهوریهای تحت نفوذ بلوک شرق و امپراتوری شوروی سابق از آرزوهای دیرینه آمریکا بود و این هدف را همچنان دنبال می کرد ولی وجود ذخایر نفت وگاز مهمترین عاملی است که پس از فروپاشی شوروی سابق و استقلال جمهوری آذربایجان در سال ۱۹۹۱باعث نزدیکی غرب به سرکردگی آمریکا به این کشور شد.
این در حالی است که برخی مقامات جمهوری آذربایجان از جمله وفا قلی زاده مشاور امور بین الملل حیدر علی اف، پس از امضای چند قرارداد نفتی و ایجاد رابطه نزدیک با آمریکا آشکارا اعلام کرد که اکنون قبله سیاسی باکو از کرملین به کاخ سفید تغییر یافته و مطبوعات مختلف از جمله رسانه های غربی و ترکیه بارها این موضوع را منعکس کردند. بررسی اجمالی روابط آمریکا و جمهوری آذربایجان نشان می دهد که آمریکا با اهداف تسلط بر منابع نفت و گاز حوزه دریای خزر، حضور نظامی در بلوک شرق و نزدیک شدن به روسیه و ایران به منظور کنترل آنها، در این کشور حضور یافته و برای رسیدن به اهداف خود کشورهای غربی را نیز با خود همراه کرده است.
به این ترتیب آمریکا به کمک غرب همواره سعی دارد تا با برقراری روابط دیپلماتیک بر فضای سیاسی جمهوری آذربایجان مسلط شود و تحولات اجتماعی و ایدئولوژیکی آن را کنترل کند تا بتدریج باکو را به سمت غرب سوق دهد.
پذیرش جمهوری آذربایجان در شورای اروپا و گسترش ناتو به این کشور و همکاریهای مختلف آموزشی و نظامی سازمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با باکو را می توان در این جهت ارزیابی کرد در حالی که ترکیه فاقد نفت به عنوان همسایه اروپا سالهاست پشت دروازه ورود به اروپا در انتظار ایستاده است.
آمریکا بااین اقدام ضمن برچیدن آثار ۷۰ساله کمونیسم درجمهوری آذربایجان تمایل و وابستگی این کشور به غرب به ویژه آمریکا را نیز فراهم می کند.
برای تحقق این اهداف، اولین طرح ورود شرکت های بزرگ نفتی غرب بود که شرکت های «آموکو»آمریکا و «بریتیش پترولیوم» انگلیس در زمان ایاز مطلب اف نخستین رییس جمهوری آذربایجان پس از فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱میلادی وارد باکو شده و با مقامات این کشور در زمینه بهره برداری و انتقال نفت حوزه خزر مذاکره کردند. تشکیل کنسرسیوم نفت در جمهوری آذربایجان نیز در آن زمان مطرح شد ولی شرکت های غربی درمورد میزان سهم جمهوری آذربایجان با دولت باکو که در طرح اولیه ۶۰درصد بود به توافق نرسیدند.
بعداز آن شرکت های غربی برای رسیدن به هدف خود وارد فضای سیاسی این کشور شدند که بر اثر جنگ قره باغ و اوضاع نابسامان اجتماعی و سیاسی، ثبات و امنیت لازم را نداشت. نفوذ این شرکت ها که پس از امضای قراردادهای نفتی به صورت یک کمپانی به هم پیوسته بنام «بی.پی» درآمد در تحولات اجتماعی و سیاسی جمهوری آذربایجان و صف آرایی نیروهای سیاسی این کشور تا امروز ادامه دارد.
آمریکا به کمک کشورهای غربی دراوایل استقلال جمهوری آذربایجان با برقراری روابط نزدیک با دو جناح فعال درصحنه سیاسی یعنی جبهه خلق و نیروهای ملی گرا و تحت حمایت ترکیه، با شعار جلوگیری از تجاوز ارمنستان به قره باغ مردم را به خیابانها کشاند. این سناریوها مشابه همان سناریوهایی است که بارها و به بهانه های مختلف از سوی آمریکا و انگلیس با هدف چپاول ثروت های نفتی درایران صورت گرفت و این بار در قالبی متفاوت در کشور اسلامی و نفت خیز آذربایجان انجام می شود. در آن زمان نیروهای ملی گرا به رهبری جبهه خلق با بهره گیری از دو عامل مقابله بااشغالگری ارمنی ها وانتقاد ازسلطه ۷۰ساله کمونیسم به موفقیت هایی دست یافته و اعلام کردند اجازه نخواهند داد ثروت های ملی و منابع انرژی این کشور توسط بیگانگان به یغما برود. دولت جبهه خلق با همین شعارها و حمایت پشت پرده حیدر علی اف به قدرت رسید ولی بلافاصله وارد مذاکره با شرکت های غربی در مورد بستن قراردادهای نفتی شد. نیروهای ملی گرا پیش بینی می کردند که پس از ورود کمپانی های نفتی غربی به جمهوری آذربایجان، ارمنستان جرات اشغال مناطقی از این کشور را نخواهد داشت ولی مذاکرات شرکت های غربی با دولت جبهه خلق در مورد قراردادهای نفتی بدون نتیجه ماند.
در این هنگام دولت باکو با این که سهام خود را از ۶۰درصد به ۴۰درصد کاهش داد ولی غربی ها با کاهش آن تا ۱۰و ۲۰درصد تاکید داشتند که برخی اعضای دولت ابوالفضل ایلچی بیک از جمله وزیران کشور، دفاع و امور خارجه با آن مخالفت کردند.
در سال ۱۹۹۳میلادی با سناریوی دولت ترکیه و شرکت های نفتی غربی، ایلچی بیگ قدرت را به حیدر علی اف واگذار کرد که آن موقع برخی مطبوعات ترکیه و غرب هزینه شرکت «بی.پی» برای معامله سیاسی و جابجایی قدرت در باکو را ۱۲۰ میلیون دلار ذکر کردند. در اوایل سال ۱۹۹۴میلادی «سلیمان دمیرل» رییس جمهور وقت ترکیه با دعوت از حیدر علی اف برای سفر به آنکارا با «کریستوفر» وزیر امور خارجه وقت آمریکا مساله امضای قراردادهای نفتی را بررسی کردند.
در سپتامبر همان سال معامله نفتی بین باکو و کنسرسیوم شرکتهای غربی موسوم به قرارداد قرن به امضا رسید ولی در ابتدا مفاد این قرارداد فاش نشد و مجلس ملی جمهوری آذربایجان نیز در سال ۱۹۹۵میلادی آن را تصویب کردو در سال های بعد معلوم شد که سهم جمهوری آذربایجان از کل تولیدات نفت خام خود در این قرارداد ۳۰ساله تنها ۱۰درصد است.
این قرارداد نفتی در واقع زیربنای وابستگی جمهوری آذربایجان به غرب به ویژه آمریکا بود و حیدر علی اف که پیشتر به خاطر برخورداری از سابقه خدمت ۴۰ساله در کرملین مورد اعتماد غربی ها نبود با امضای این قرارداد و گذشت از منافع کشور به نفع شرکتهای غربی توانست توجه کاخ سفید را به خود جلب کند.
آمریکا پس از امضای این قراردادهای نفتی که مطبوعات مستقل باکو آن را چپاولگری قرن خواندند، طرح انتقال نفت «باکو- تفلیس- جیهان» را به جمهوری آذربایجان تحمیل کرد. هزینه این طرح که دو میلیارد و ۴۰۰میلیون دلار برآورد می شد به حدود چهار میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار رسید و حیدر علی اف علاوه بر تحمل هزینه های اضافی از ۵۰درصد حق ترانزیت خود نیز به نفع گرجستان صرفنظر کرد.
به دنبال این قضایا، در نخستین دوره حکومت حیدر علی اف بین سالهای ۱۹۹۳تا ۱۹۹۸میلادی وابستگی جمهوری آذربایجان به آمریکا مشروعیت یافت و در دوره بعدی ریاست جمهوری وی (۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳) این وابستگی نهادینه شد و اکنون نیز فرزندش «الهام علی اف» رییس جمهوری فعلی آذربایجان همین سیاست را ادامه می دهد. اکنون نقش شرکت های نفتی غربی در کنترل اوضاع سیاسی جمهوری آذربایجان آنفدر زیاد است که جای کتمان ندارد به طوری که گزارشگران شورای اروپا در زمان انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۵میلادی جمهوری آذربایجان به صراحت اعلام کردند که آمریکا به خاطر منافع نفتی و سایر اهداف ژئوپلیتیکی از حکومت فعلی باکو حمایت می کند. به هر حال آمریکا ضمن تسلط بر منابع انرژی جمهوری آذربایجان و نفوذ در فضای سیاسی و اجتماعی این کشور، احزاب سیاسی مخالف و برخی نهادهای غیر دولتی و مطبوعات جمهوری آذربایجان را کنترل می کند.
اکنون پنج حزب مخالف جبهه خلق همراه با انشعابات خود، حزب مساوات، حزب استقلال ملی، حزب دمکرات و حزب لیبرال به عنوان احزاب عمده غربگرا در صحنه سیاسی جمهوری آذربایجان طبق سناریوی غرب فعالیت می کنند.
گرچه برخی از این احزاب خود را مخالف دولت باکو قلمداد می کنند، ولی در ارتباط با غرب به ویژه آمریکا با حکومت فعلی اتفاق نظر دارند و از حضور نیروهای دیگر در صحنه سیاسی کشور جلوگیری می کنند.
اکنون منافع آمریکا در وجود این احزاب وابسته و متمایل به غرب در جمهوری آذربایجان نهفته زیرا واشنگتن بااستفاده از اختلاف بین حکومت و احزاب فوق، شرایط خود را به راحتی به حکومت تحمیل می کند.
در حال حاضر حزب مساوات به عامل اصلی آمریکا بین احزاب مخالف دولت باکو تبدیل شده و نقش مهمی در وابستگی بیشتر جمهوری آذربایجان به غرب ایفا می کند. در جمهوری آذربایجان کلیه منابع اقتصادی و مالی در دایره ای متمرکز شده و رییس جمهوری بر تمامی ثروتهای ملی تسلط دارد و احزاب سیاسی و مطبوعات وابسته به این احزاب مجبور به تغذیه از صندوقهای غربی هستند.
احزاب مخالف دولت باکو هر چند در برخی موارد از سیاستهای دوگانه غرب در قبال جمهوری آذربایجان انتقاد می کنند ولی آنها همواره از حضور آمریکا در فضای سیاسی کشورشان استقبال می کنند به طوری که مطبوعات وابسته به این احزاب، دولت جمهوری آذربایجان را در گسترش همکاری باایران و روسیه تقبیح می کنند و به نوعی سعی دارند وفاداری خود را به آمریکا و غرب به نمایش بگذارند.

نویسنده : محمد رستگار

منبع : روزنامه مردم سالاری