بیوتروریسم و واکسیناسیون

امروزه دستورالعمل‌های زیادی برای شیوه و نقشه پاسخ به حملات و خطرهای بیوتروریستی وجود دارد.گروه خاصی از بیماری‌ها نیز به‌عنوان اصلی‌ترین خطرهای شناخته شده‌اند.
این بیماری‌ها عبارتند از:
سیاه‌زخم، آبله، بوتولیسم، طاعون، تولارمی و تب‌های خونریزی دهنده ویروسی. اگر چه تمامی این بیماری‌ها به‌عنوان خطر بالقوه شناخته می‌شوند اما واکسیناسیون تنها و تنها برای سیاه‌زخم و آبله وجود دارد.
امروزه ترزیق این دو واکسن برای عموم مردم توصیه نمی‌شود و تنها افرادی که در بخش‌های ویژه بهداشت و درمان مشغول به‌کارند و نظامیان و برخی گروه‌های خاص دیگر باید این واکسن‌ها را دریافت کنند. در ادامه درباره هر بیماری توضیح مختصری داده خواهد شد.
● سیاه‌زخم (Anthrax)
سیاه‌زخم بیشتر به‌عنوان بیماری کشنده در گاو، اسب، گوسفند و بز در مناطقی که کشاورزی و دامپروری توسعه‌یافته‌ای ندارند، شناخته می‌شوند. این مناطق عبارتند از: آمریکای مرکزی و جنوبی، اروپای جنوبی و شرقی، آسیا، آفریقا، خاورمیانه، منطقه کارائیب و مناطقی از آمریکا که در آن حیوانات وحشی زندگی می‌کنند. عامل ایجاد این بیماری نوعی باکتری است که مقاومت بسیار زیادی در برابر حوادث طبیعی دارد و می‌تواند تا سال‌ها زنده باقی بماند.
انسان‌ها به‌علت تماس با حیوان آلوده و یا فرآورده‌ەای آلوده حاصل از آنها به این بیماری مبتلا می‌شوند. این بیماری مسری نیست و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
به‌طور کلی سه راه برای انتقال این بیماری شناخته شده است:
۱) از راه پوست (سیاه‌زخم پوستی)
۲) خوردن غذای آلوده (سیاه‌زخم گوارشی و سیاه‌زخم دهانی ـ حلقی)
۳) تنفس هوای آلوده (سیاه‌زخم استنشاقی)
در یک حمله تروریستی، باکتری‌هائی مانند سیاه‌زخم ممکن است به‌صورت استنشاقی منتشر شوند. هر فردی که این ماده را استنشاق کند می‌تواند تحت‌تأثیر قرار گیرد.
سیاه‌زخم را می‌توان با آنتی‌بیوتیک درمان کرد. درمان مناسب و کافی می‌تواند از شدت عفونت بکاهد. واکسنی نیز برای این بیماری وجود دارد که به‌صورت شش تزریق در یک دوره ۱۸ ماهه تجویز می‌شود و پس از آن باید سالانه یک نوبت تزریق شود. تزریق این واکسن برای عموم مردم توصیه نمی‌شود.
● آبله (Small Pox)
آبله یک بیماری کشنده است که به‌وسیله ویروس واریولا (Variola) به‌وجود می‌آید. بیماری شدید تب‌داری ایجاد می‌کند که به‌دنبال آن راش‌های تاول‌مانندی بر روی بدن به‌وجود می‌آید. علائم بیماری ۱۲ روز پس از مواجهه ایجاد می‌شود و تا هنگامی‌که راش پوستی ایجاد نشده مسری نیست. هنگامی که دَلَمه ایجاد شد، شانس انتقال بیماری کاهش می‌یابد.
آبله یک مشکل جهانی بود اما پس از برنامه واکسیناسیون جهانی آن ریشه‌کن شد (سال ۱۹۸۰ میلادی) اما همچنان این خطر وجود دارد که ویروس بیماری به‌وسیله افراد خاصی تهیه شود و سلامت جامعه انسانی به خطر افتد. واکسن این بیماری در یک نوبت و به‌وسیله سوزنی که آغشته به ماده بوده است به بازوی انسان تلقیح می‌شده است.
● بوتولیسم (Botulism)
بوتولیسم نوعی مسمومیت غذائی نادر و کشنده است که به‌وسیله سم حاصل از نوعی باکتری به نام Clostridium botulinum که در خاک یافت می‌شود به‌وجود می‌آید. این بیماری بیشتر به‌دنبال مصرف غذاهای کنسرو شده ایجاد می‌شود.
در کودکان کمتر از یک‌سال ممکن است به‌علت مصرف عسل غیرپاستوریزه ایجاد شود. دستگاه گوارش بزرگسالان توان مبارزه با سم این میکروب که در عسل تولید شده را دارد ولی در کودکان این توان وجود ندارد و به‌همین دلیل نباید به نوزادان عسل داده شود. علائم بوتولیسم معمولاً بین ۱۲ تا ۳۶ ساعت پس از مصرف غذای آلوده ایجاد می‌شود.
این علائم شامل دوبینی، ضعف عضلانی، خستگی، گیجی و منگی و سردرد است. فرد ممکن است تهوع، استفراغ، اسهال و درد شکمی نیز داشته باشد. قابل توجه‌ترین علائم در کودکان شامل دوبینی، بی‌قراری و ضعف عضلانی است. برخی از کودکان ممکن است دچار استفراغ، یبوست و احتباس ادراری و دهان خشک نیز شوند. بوتولیسم به‌صورت بالقوه بیماری کشنده است و به مراقبت‌های پزشکی فوری نیاز دارد. راه ساده پیشگیری از این بیماری جوشاندن کنسروها به مدت بیست دقیقه پیش از مصرف است.
● طاعون (Plague)
طاعون یک بیماری باکتریائی بالقوه کشنده است که از جوندگان منشأ می‌گیرد. کک روی بدن جوندگان نیز می‌تواند این بیماری را پخش کند.
سه نوع از این بیماری وجود دارد:
۱) طاعون ریوی: ریه‌ها را درگیر می‌کند. فرد مبتلا قادر است بیماری را با سرفه، عطسه و از راه ترشحات بزاقی که به‌وسیله دیگران استنشاق می‌شود را منتشر کند. اگر بیمار در عرض ۲۴ ساعت از به‌وجود علائم اولیه آنتی‌بیوتیک دریافت نکند، دچار نارسائی ریوی، شوک و مرگ سریع خواهد شد. علائم معمولاً شامل تب، ضعف و تنگی نفس است.
۲) طاعون خیارکی: از راه نیش کک آلوده منتقل می‌شود. علائم آن شامل تب، خستگی و گره‌های لنفاوی برجسته و دردناک در گردن، حفرات بازو و ران است.
۳) طاعون عفونی: هنگامی روی می‌دهد که باکتری با بینی یا گلو تماس پیدا کند. این اتفاق به‌دلیل مصرف غذای آلوده، تماس دست با ابزار آلوده و سپس تماس آن با دهان و بینی و یا با استنشاق ذرات بزاق آلوده ایجاد می‌شود.
علائم آن عبارتند از تب، درد شکم، پوست بنفش و شوک.
پیشگیری از طاعون نیازمند رعایت بهداشت است. پس از تشخیص طاعون، فرد آلوده از سایرین به‌دور نگه‌داشته می‌شود تا از انتشار بیماری جلوگیری شود. درمان شامل آنتی‌بیوتیک، استراحت، مایعات و داروهای ضد درد است.
● تولارمی (Tularmia)
تولارمی که به آن تب خرگوش نیز گفته می‌شود بیماری است که معمولاً در حیوانات ایجاد می‌شود؛ با وجود این، این بیماری می‌تواند از راه حشرات و یا حیوانات آلوده و یا تماس با آب و خاک آلوده به انسان نیز منتقل شود.
انسان‌ها معمولاً با یکی از چهار مسیر زیر آلوده می‌شوند:
۱) نیش پشه و کنه
۲) تماس با حیوانات آلوده
۳) نوشیدن آبی که با مدفوع یا ادرار، آلوده شده باشد.
۴) استنشاق خاک آلوده
این بیماری بیشتر مربوط به قاره آمریکاست. علائم معمولاً در عرض ۲۱ روز پس از تماس ایجاد می‌شود و عبارتند از: لرز و تب بالا (۶/۴۱ درجه سانتی‌گراد) که ناگهانی شروع می‌شود، سردرد شدید، ایجاد زخم در محل نیش، غددلنفاوی متورم در اطراف محل نیش و تهوع و استفراغ.
● تب‌های خونریزی‌دهنده ویروسی (Viral hemorrhagic Fevers)
تب‌های خونریزی‌دهنده ویروسی بیماری‌هائی هستند که به‌وسیله ویروس‌های گوناگونی که در حیوانات وجود دارند، به‌ویژه موش‌ها و یا پشه و کنه انتقال می‌یابند. هنوز سرچشمه و منشأ گروهی از این بیماری‌ها مانند ابولا (Ebola) و ویروس‌های ماربورگ (Marburg) شناخته شده نیست.
تب‌های خونریزی‌دهنده، گروهی از اعضاء بدن را درگیر می‌کند که عوارض ناشی از آن حتی می‌تواند کشنده باشد.
علائم تب‌های خونریزی‌دهنده ویروسی متفاوت است اما معمولاً شامل تب، خستگی، گیجی، درد عضلانی و ضعف است.
وقتی بیماری شدید است علائم ممکن است شامل خونریزی زیرپوستی، خونریزی در اعضاء داخلی و خونریزی از حفرات بدن مانند دهان، چشم‌ها و یا گوش‌ها باشد. سایر علائم بیماری عبارتند از: شوک، کما و تشنج.
در حال حاضر هیچ درمان استانداردی برای این بیماری وجود ندارد.
به‌علاوه در حال حاضر واکسن فقط برای دو گونه از این ویروس‌ها یعنی ویروس تب زرد و تب خونریزی‌دهنده آرژانتین وجود دارد.
پرهیز از تماس با حیوانات و حشراتی که به‌عنوان حامل تب‌های خونریزی‌دهنده ویروسی شناخته شده‌اند اصلی‌ترین راه محافظت فردی است.

دکتر هادی شیرزاد

منبع : نشریه پزشکی طبیب مردم