عوامل محیطی و شیوه زندگی و شیوع چاقی کودکان (کودکان چاق)

شیوع چاقی كودكان در طی دهه اخیر در سراسر دنیا افزایش چشمگیری پیدا كرده است به‌طوری كه بیش از ۲۲ میلیون از كودكان زیر ۵ سال از افزایش وزن رنج می‌برند. مطالعات متعدد درباره عوارض چاقی و زمینه‌های فیزیولوژیك چاقی صورت گرفته است ولی درمان چاقی كودكان در موارد متعددی نامؤثر بوده است. با عنایت به پیشرفت سریع شیوع چاقی در جوامع با پایه ژنتیكی ثابت/ تأثیر عوامل محیطی و شیوه زندگی مورد تاكید بیشتری قرار گرفته است. این مقاله سعی می‌كند كه به بررسی عوامل محیطی بپردازد.
پرخوری و چاقی مادران در دوران حاملگی با توجه به انتقال بیشتر مواد غذایی از جفت عامل مهمی در افزایش اشتهای كودك و نیز ابتلا به چاقی كودك دارد. از طرف دیگر عدم دسترسی به مواد غذایی به میزان كافی در دوران حاملگی همچنین می‌تواند باعث افزایش احتمال ابتلا به چاقی كودك گردد. به همین دلیل گفته می‌شود جوامع در حال گذار تغذیه‌ای ریسك ابتلا به چاقی بیشتر می‌باشد. لذا برای پیشگیری از چاقی كودكان كنترل وضعیت مادران حتی قبل از لقاح توصیه می‌شود.
نوزادانی كه شیر خشك دریافت می‌كنند به علت تغییرات احتمالی فیزیولوژیك در اثر عوامل موجود در شیر مادر و یا عوامل روانی از قبیل تحریك نوزاد برای كنترل غذای دریافتی احتمال ابتلا به چاقی بیشتر می‌باشد. عدم تحرك فیزیكی كه ناشی از زندگی صنعتی امروزه است از علل مهم چاقی كودكان می‌باشد. مطالعات اپیدمیولوژیك نشان داده است كه كودكانی كه فعالیت بدنی كمتری دارند و نیز تلویزیون بیشتر نگاه می‌كنند از افزایش وزن بیشتری رنج می‌برند. مطالعات مداخله‌گر نشان داده است كه ریسك چاقی با یك ساعت فعالیت متوسط تا شدید به میزان ۱۰ درصد كاهش می‌یابد در حالی كه با هر ساعت نشستن در برابر تلویزیون این ریسك تا ۱۲ درصد افزایش می‌یابد. مطالعات آینده‌نگر نشان داده است كه میزان فعالیت بدنی رابطه معكوس با تغییرات BMI در دختران دارد در حالی كه زمان صرف شده در برابر مدیا (تلویزیون- ویدئو و بازی‌های ویدئویی و كامپیوتری) ارتباط مستقیم با تغییرات BMI در هر دو جنس دارد. در هر حال اطلاعات كمی در مورد اثرات جنبه‌های كیفی فعالیت بدنی از قبیل تكرر و شدت فعالیت بر سلامتی و نیز تركیب بافت چربی وجود دارد.
علاقه زیادی در مورد اثرات تماشای تلویزیون بر افزایش وزن وجود داشته است. تماشای تلویزیون نه تنها باعث افزایش وزن به علت عدم تحرك می‌شود بلكه به علت افزایش غذای دریافتی بدون توجه باعث چاقی می‌شود. علاوه بر این آگهی‌های تلویزیونی نیز باعث اثرات سوء بر رژیم غذایی كودكان در بقیه زمان‌های روز می‌شود. گفته می‌شود كودكان آمریكایی و انگلیسی در معرض ۱۰ تبلیغ ماده غذایی در ساعت در هنگام دیدن برنامه‌های تلویزیون هستند كه بیشتر آن‌ها Fast foods- نوشیدنیهای حاوی شكر و غلات صبحانه حاوی شكر فراوان می‌باشند.
متاسفانه علاوه بر این مطالعات نشان داده است كه غذا خوردن در هنگام دیدن تلویزیون ارتباط معكوسی با میزان خوردن مواد غذایی مفیدی كه معمولا در تبلیغات وجود ندارد (از قبیل میوه و سبزیجات) دارد.
مطالعات متعددی به اثرات نوشیدنی‌های حاوی شكر با توجه به افزایش بی‌رویه مصرف آن توسط كودكان پرداخته است. مطالعات اپیدمیولوژیك نشان می‌دهد كه در كودكانی كه از این نوشیدنی‌ها استفاده می‌كنند در طول روز به میزان ۱۰ درصد بیشتر از كودكانی كه این نوشیدنی‌ها را استفاده نمی‌كنند انرژی دریافت می‌نمایند. علاوه بر این مطالعات آینده‌نگر نشان از افزایش ریسك چاقی به میزان ۶۰% در كودكان دوره راهنمایی به ازای افزودن یك وعده دریافت این نوشیدنی‌ها دارد. گفته می‌شود كه این نوشیدنی‌ها باعث افزایش دریافت انرژی خواهد شد كه این می‌تواند به علت بالا بودن Glycemic Index و عدم كنترل اشتها و از طرف دیگر به علت مصرف كمتر انرژی برای هضم و جذب مواد غذایی نسبت به جامدات باشد.
● Portion size :
مطالعات کمی در این زمینه انجام شده ولی در یک مطالعه نشان داده شده است که کودکان بزرگتر از ۵ سال وقتی حجم بیشتری از مواد غذایی به آنها ارائه می شود انرژی بیشتری دریافت می کنند در حالیکه کودکان کوچکتر حجم غذای ارائه شده تاثیری در میزان انرژی دریافتی ندارد که حاکی از اهمیت اثرات محیطی با افزایش سن است .
● Fast foods :
مصرف این نوع غذاها شیوع پیش رونده‌ای در كشورهای توسعه یافته و یا در حال توسعه داشته است. اگر چه مطالعه‌ای به اثرات مخرب این نوع غذاها در كودكان نپرداخته است ولی این نوع غذاها حاوی مقادیر قابل توجهی چربی‌های اشباع شده و اسیدهای چرب Trans وHigh Glycemic Index و با غلظت انرژی فراوان و همچنین بزرگ بودن Portion این نوع غذاها می‌توان انتظار داشت كه چه اثر مخربی بر روی ریسك فاكتور بیماری‌های قلبی عروقی و نیز دیابت خواهد داشت. مطالعات در نوجوانان و بزرگسالان و همچنین نشان از افزایش ریسك چاقی به علت مصرف بی‌رویه Fast Food دارد.
● عوامل خانوادگی:‌
روابط والدین و كودكان نیز بر كنترل وزن تاثیر بسزایی می‌تواند داشته باشد. در زندگی‌های امروزه شهرنشینان امكان غذا خوردن در رستوران‌ها و تنوع غذایی از یك طرف و مشغولیت فراوان با برنامه‌های تلویزیونی و بازی‌های كامپیوتری از سوی دیگر افزایش یافته است. مطالعات نشان داده است كه كودكان تمایل به دریافت انرژی بیشتری در هنگام غذا خوردن در رستوران دارند. كه می‌تواند به علت بالا بودن حجم غذا- تنوع مواد غذایی و نیز بالا بودن Energy density در غذای رستوران‌ها باشد. قرار دادن تلویزیون در اتاق بچه‌ها نیز میزان تلویزیون دیدن را تا ۳۸% در روز افزایش می‌دهد. در مقابل غذا خوردن به همراه خانواده اثرات مطلوبی هم بر انتخاب نوع مواد غذایی و هم بر كم نمودن زمان تماشای برنامه‌های تلویزیونی دارد. حمایت خانوادگی نیز می‌تواند به افزایش فعالیت فیزیكی كودكان بینجامد و جای تعجب نیست كه كودكان و نوجوانانی كه از عدم توجه والدین رنج می‌برند و یا دچار افسردگی هستند احتمال بیشتری برای چاقی دارند.
● رژیم غذایی نامرتب:
رژیم غذایی نامرتب و عدم مصرف صبحانه از مشكلاتی است كه در جوامع پیشرفته به ویژه در كودكان شیوع روز افزونی یافته است. محققین ژاپنی نیز به ارتباط رژیم غذایی نامرتب و شیوع چاقی در كودكان پی برده‌اند. اگر چه آن‌ها مكانیسم مشخصی برای آن ذكر نكرده‌اند. مطالعات مداخله‌گر گروه ما نشان داد كه رژیم غذایی نامرتب و حذف صبحانه می‌تواند اثرات مخرب بر انرژی سوخت و ساز و نیز میزان انرژی دریافتی در كوتاه مدت خواهد داشت كه در صورت باقی ماندن این اثر در طولانی مدت افزایش وزن و چاقی رخ خواهد یافت.
● نتیجه:‌
نتایج مطالعات نشان از اهمیت عوامل محیطی و شیوه زندگی در شیوع روز افزون چاقی كودكان دارد. برای کنترل این اپیدمی مطالعلت مداخله گر در کودکان همراه با تغییرات رژیم غذایی –تغییر رفتار و شیوه زندگی به همراه افزایش فعالیت بدنی توصیه می گردد.
برای كنترل این اپیدمی مطالعات مداخله‌گر در كودكان همراه با تغییرات رژیم غذایی- تغییر رفتار و شیوه زندگی به همراه افزایش فعالیت بدنی توصیه می‌گردد.

منبع : موسسه اطلاع‌رسانی طعام اسرار