مزاج‌ها از نظر طب سنتی و اسلامی

در طب سنتی، اعتقاد بر این است هر موجودی که در عالم خلقت است، طبع و مزاج خاص خودش را دارد.
گیاهان، جمادات، نباتات و حیوانات، حتی رنگ‌ها، تصویرها، فضاها، هواها، جغرافیا، سرزمین‌ها و اسامی هر کدام دارای طبع و مزاج مخصوصی هستند.
بر طبق همین نظریه، هر انسانی به طور سرشتی دارای طبیعتی گرم یا سرد است که در طبیعت گرم فرد تحمل گرما را ندارد و هوای خنک برای او بهتر است.
او در زمستان لباس کم می‌پوشد، آب زیاد می‌نوشد، میل به خنکی‌ها و غذاهایی سرد نظیر ماست، خیار، ترشی و... دارد و در صورتی که مواد غذایی گرم مانند عسل، دارچین‌ یا خرما مصرف کند بدن او دچار التهاب، جوش، خارش و کهیر می‌شود و در مجموع فردی پرانرژی است.
در مقابل شخصی که طبیعت سرد دارد، درست برعکس شخص قبلی است. او در هوای گرم حال بهتری دارد. در سرما لباس بیشتری می‌پوشد.
کمتر تشنه می‌شود و میل به گرمی و غذاهای گرم دارد و در صورت مصرف غذاهایی که طبیعت سرد دارند مانند دوغ، گوشت گوساله، خیار و ... دچار ناراحتی‌هایی نظیر پرآبی دهان، پرخوابی، استخوان درد، بی‌حالی، بی‌حوصلگی، درد اندام‌ها و کسالت می‌شود.
در طب سنتی، علاوه بر گرمی و سردی طبیعت، خشکی و تری هم وجود دارد و اینها (یعنی سردی، گرمی، خشکی و تری) وقتی با هم ترکیب می‌شوند اخلاط چهارگانه را تشکیل می‌دهند.
● اخلاط چهارگانه
اخلاط چهارگانه ترکیباتی سیال و مایع هستند که از ترکیب «سردی، گرمی، خشکی و تری» در بدن ایجاد می‌شوند و عبارتند از: «صفرا، دم (خون)، بلغم و سودا»
این اخلاط همیشه با هم در تعادل و تعامل هستند و در مسیر گردش خون و در جایگاه‌های طبیعی خود در بدن به میزان خاصی قرار گرفته‌اند و وظایف ذاتی خود را انجام می‌دهند.
● اهمیت اخلاط چهارگانه
اهمیت اخلاط چهارگانه از آن جهت است که اگر این اخلاط جابه‌جا شده و یا کمتر و بیشتر از حد طبیعی خود در بدن تولید شوند و یا کیفیت این چهار خلط به واسطه «شیوه غلط غذا خوردن یا عادات رفتاری نادرست» تغییر کند، در آن صورت است که در بدن تبدیل به خلط فاسد می‌شوند و ایجاد بیماری می‌کنند و ما برای آنکه سلامتی را دوباره به بدن بازگردانیم، ناچاریم تا کیفیت این اخلاط را دوباره به وضع عادی خودشان برگردانیم و یا آن خلط فاسد را از بدن دفع کنیم.
● شکل‌گیری اخلاط چهارگانه
و اما این اخلاط چگونه در بدن شکل می‌گیرند.
غذایی که ما می‌خوریم در کبد ما تغییر ماهیت داده و طی فعل و انفعالاتی به ۴ شکل درمی‌آید.
شکل اول ترکیبی قرمز متمایل به زرد به نام «صفراست».
طبیعت صفرا «گرم و خشک» است و محل آن در «کیسه صفراست».
● وظایف صفرا در بدن
وجود صفرا در بدن باعث می‌شود تا مسیر گردش خون در عروق باز شود. صفرا حرکات روده را می‌افزاید، به هضم غذا کمک می‌کند، ضد عفونت‌هاست، تیزی و حدت ذهن می‌دهد و کارکرد مغزی را می‌افزاید. به انسان انرژی می‌دهد و اراده را تقویت می‌کند و در تمرکز حواس و هوشمندی بسیار موثر است و سنگینی و کسالت را از بدن خارج می‌کند.
حال اگر همین خلط در بدن به عللی که قبلا ذکر شد، بیش از حد اعتدال تولید شود و یا تبدیل به خلط فاسد شود، می‌تواند ما را دچار بیماری کند.
بیماری‌هایی که در اثر خلط فاسد شده صفرا در بدن ایجاد می‌شود، عبارتند از:خارش بدن، خشکی پوست، بیماری‌های پوستی، سنگ کیسه صفرا، تشنگی مفرط، عصبانیت آنی، سردرد شقیقه، درگیری فکری، کم‌خوابی، آکنه در پیشانی و صورت و بینی و گونه، ریزش مو به صور مختلف به‌خصوص طاسی جلوی سر، صدای سوت در گوش و...
● صفراوی‌مزاج ها
به افرادی صفراوی مزاج گفته می شود که خلط صفرا در بدن آنها غالب‌تر از بقیه اخلاط باشد .
خصوصیات افراد صفراوی‌مزاج
از خصوصیات بارز صفراوی‌مزاج‌ها، زردی رنگ صورت، چشم و زبان است. این افراد معمولا قد بلند و باریک‌اندام هستند و نمی‌توان آنها را به‌راحتی چاق کرد.
رنگ موی آنها تیره (خرمایی یا مشکی) و موی سرشان مجعد و پرپشت است. صفراوی‌ها چشم‌های تیزبینی دارند.
از نظر پوستی، خشک هستند و ناخن‌های خشک و شکننده‌ای دارند.پوست کف پاهایشان هم خشکه‌زده و پوسته می‌شود. رگ‌های بدن آنها برجسته است. ممکن است با کمی فلفل دچار آلرژی شوند. آنها افرادی پرانرژی، شجاع، محکم، استوار، باهوش، بیقرار و حاضرجوابند.
معمولا دست‌های گرمی دارند. عاشق دوش خنک هستند و نمی‌توانند زیاد در حمام بمانند. گهگاه دچار عصبانیت آنی می‌شوند. ضمنا افراد صفراوی، کم‌اشتها هستند.
● دلایلی که باعث ایجاد صفرای اضافی در بدن می‌شود
استفاده مدام از مواد غذایی با طبیعت گرم و خشک، زیرا همان‌طور که می‌دانیم، طبیعت صفرا گرم و خشک است و بایستی برای مبارزه و تعدیل این مزاج، بیشتر از غذاهای خنک استفاده شود.
غذاها و موادی که برای افراد صفراوی‌مزاج مناسب است: زرشک، آب زرشک، آلوخشکه، تمبرهندی، آبلیمو، شربت نارنج، شربت به، شربت توت سیاه، تخم یا ریشه کاسنی، شاطره، گوشت مرغ، سوپ ماش، سوپ اسفناج، سوپ جو با گشنیز، کدو با آبغوره، اسفناج و...

پژوهشگر طب سنتی
آزاده حسن پور

منبع : روزنامه تهران امروز