از اشک عرفه تا ذبح قربان

امام صادق (علیه السلام )فرموده اند :«كسی كه در ماه رمضان آمرزیده نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمی‏گردد؛ مگر این كه روز عرفه را درك كند»
عرفات، نام منطقه وسیعی است با مساحت حدود ۱۸ كیلومتر مربع در شرق مكه معظمه، اندكی متمایل به جنوب كه در میان راه طائف و مكه قرار گرفته است. زائران بیت‏الله الحرام در روز عرفه - نهم ذی حجّه - از ظهر تا غروب در این منطقه حضور دارند. در نقلی آمده است كه آدم و حوّا(ع) پس از هبوط از بهشت و آمدن به كره خاكی، در این سرزمین همدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه «عرفات» و این روز «عرفه» نام گرفته است. چنین گفته اند كه جبرائیل علیه السلام هنگامی كه مناسك را به ابراهیم می آموخت ، چون به عرفه رسید به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آری ، لذا به این نام خوانده شد و نیز گفته اند سبب آن این است كه مردم از این جایگاه به گناه خوداعتراف میكنند و بعضی آن را جهت تحمل صبر و رنجی میدانند كه برای رسیدن به آن باید متحمل شد . چرا كه یكی از معانی «عرف » صبر و شكیبایی و تحمل است .
عرفه، از عیدهای بزرگ است؛ هر چند عید نامیده نشده است و روزی است كه حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود دعوت كرده،سفره جود و احسان خود را برای آنها گسترده است. شیطان دراین روز، از همه اوقات خوارتر وحقیرتر وخشمناك‏تر است.
روایت شده كه حضرت زین‏العابدین(ع) در روز عرفه صدای فقیری را شنید كه از مردم كمك می‏خواست. حضرت فرمود: وای بر تو! آیا دست نیاز به سوی غیر خدا دراز می‏كنی؛ در حالی كه امید می‏رود در این روز بچه‏هایی كه در شكم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهی قرار گیرند و سعادت‏مند گردند؟
بهترین عمل در روز عرفه دعا است و در میان روزهای سال، این روز برای دعا امتیاز ویژه‏ای دارد.
● تاریخچه عرفه
صحرای عرفات در خود خاطراتی از مردان بزرگ الهی چون آدم ، ابراهیم ، خاتم الانبیاء و حضرت سید الشهداء(علیهم السلام) دارد که حضور هر یک با عنایات خاص حضرت حق همراه بوده است .
● حضرت آدم (ع) در عرفات:
فَتَلَقی آدَمُ مِنْ رَبِّه كَلماتًُ فتابَ عَلیهِ اِنَّه’ هو التَّوابُ الرّحیمْ
آدم از پروردگارش كلماتی دریافت داشت و با آن بسوی خدا بازگشت و خداوند، توبه او را پذیرفت، چه او توبه پذیر مهربان است.
طبق روایت امام صادق(ع)، آدم (ع) پس از خروج از جوار خداوند، و فرود به دنیا، چهل روز هر بامداد بر فرار كوه صفا با چشم گریان در حال سجود بود، جبرئیل بر آدم فرود آمد و پرسید:
ـ چرا گریه می كنی ای آدم؟
ـ چگونه می توانم گریه نكنم در حالیكه خداوند مرا از جوارش بیرون رانده و در دنیا فرود آورده است.
ـ ای آدم به درگاه خدا توبه كن و بسوی او بازگرد.
ـ چگونه توبه كنم؟
جبرئیل در روز هشتم ذیحجه آدم را به منی برد، آدم شب را در آنجا ماند. و صبح با جبرئیل به صحرای عرفات رفت، جبرئیل بهنگام خروج از مكه، احرام بستن را به او یاد داد و به او لبیك گفتن را آموخت و چون بعد از ظهر روز عرفه فرا رسید تلبیه را قطع كرد و به دستور جبرئیل غسل نمود و پس از نماز عصر، آدم را به وقوف در عرفات واداشت و كلماتی را كه از پروردگار دریافت كرده بود به وی تعلیم داد، این كلمات عبارت بودند از:
"سبحانک اللهم و بحمدک لا اله الا انت عملت سوء و ظلمت نفسی و اعترف بذنبی اغفر لی انک انت الغفور الرحیم "
آدم (ع) تا بهنگام غروب آفتاب همچنان دستش رو به آسمان بلند بود و با تضرع اشك می ریخت، وقتیكه آفتاب غروب كرد همراه جبرئیل روانه مشعر شد، و شب را در آنجا گذراند. و صبحگاهان در مشعر بپاخاست و در آنجا نیز با كلماتی به دعا پرداخت و به درگاه خداوند توبه گذاشت......
● حضرت ابراهیم (ع) در عرفات
در صحرای عرفات، جبرئیل، پیك وحی الهی، مناسك حج را به حضرت ابراهیم (ع) نیز آموخت و حضرت ابراهیم (ع) در برابر او می فرمود: عَرِفتُ، عَرِفتُ (شناختم، شناختم).
● پیامبر اسلام (ص) در عرفات
و نیز دامنه كوه عرفات در زمان صدر اسلام كلاس صحرایی پیامبر اسلام (ص) بود و بنا به گفته مفسرین آخرین سوره قرآن در صحرای عرفات بر پیغمبر (ص) نازل شد و پیغمبر این سوره را كه از جامع ترین سوره های قرآن است و دارای میثاق و پیمانهای متعدد با ملل یهود، مسیحی و مسلمان و علمای آنها می باشد، و قوانین و احكام كلی اسلام را در بر دارد، به مردم و شاگردانش تعلیم فرمود.
و طبق مشهور میان محدثان پیامبر (ص) در چنین روزی سخنان تاریخی خود را در اجتماعی عظیم و با شكوه حجاج بیان داشت:
...... ای مردم سخنان مرا بشنوید! شاید دیگر شما را در این نقطه ملاقات نكنم. شما به زودی بسوی خدا باز می گردید. در آن جهان به اعمال نیك و بد شما رسیدگی میشود. من به شما توصیه می كنم هركس امانتی نزد اوست باید به صاحبش برگرداند. هان ای مردم بدانید ربا در آئین اسلام اكیداً حرام است. از پیروی شیطان بپرهیزید. به شما سفارش می كنم كه به زنان نیكی كنید زیرا آنان امانتهای الهی در دست شما هستند، و با قوانین الهی بر شما حلال شده اند.
......... من در میان شما دو چیز بیادگار می گذارم كه اگر به آن دو چنگ زنید گمراه نمی شوید، یكی كتاب خدا و دیگری سنت و (عترت) من است.
هر مسلمانی با مسلمان دیگر برادر است و همه مسلمانان جهان با یكدیگر برادرند و چیزی از اموال مسلمانان بر مسلمانی حلال نیست مگر اینكه آنرا به طیب خاطر به دست آورده باشد.....
● صحرای عرفات همایش شناخت و خودسازی امام حسین (ع)
حضرت سیدالشهدا، امام حسین (ع) نیز بعد از ظهر روز عرفه همراه با فرزندان و گروهی از اصحاب از خیمه های خود در صحرای عرفات بیرون آمدند، و روی به دامن «كوه رحمت» نهادند و در سمت چپ كوه روی به كعبه، همایشی تشكیل دادند، كه موضوع آن بمناسبت روز عرفه (روز شناخت)، شناخت و سازندگی بود. این همایش، تنها جنبه علم و معرفت نداشت بلكه شناخت توأم با عمل و سازندگی و تزكیه و خودسازی بود و فهرست مطالب آن عبارت بودند از:
۱) شناخت خدا و صفات الهی.
۲) شناخت خود یا خودشناسی.
۳) شناخت جهان.
۴) شناخت آخرت.
۵) شناخت پیامبران.
۶) خودسازی با صفات الهی.
۷) پرورش نفس با كمالات الهی.
۸) توبه و بازگشت به خدای مهربان.
۹) دور كردن صفات نكوهیده از خود با تسبیح پروردگار.
۱۰) فراگیری راه تعلیم و تربیت از خدا.
۱۱) شناخت و درخواست بهترین مسئلت ها.
۱۲) تبدیل خود پرستی نفس به خدا پرستی.
۱۳) تبدیل خود برتر بینی نفس به تواضع و فروتنی.
۱۴) تبدیل خودخواهی نفس به ایثار و غیر خواهی.
۱۵) تعلیم مفاهیم و ادبیات قرآن.
● نگاهی دقیق تر به دعای عرفه حسین بن علی(ع)
روز عرفه دارای دعاهای فراوانی است؛ ولی در این میان، دعای عرفه امام حسین(ع) دارای جایگاه ممتاز،أخص و ویژه است و در واقع، ناب‏ترین و عمیق‏ترین معارف الهی و توحیدی در این دعا، بر زبان سالار شهیدان(ع) جاری گشته است.
عصر روز عرفه امام حسین(ع) با گروهی از خاندان و فرزندان و شیعیان، با نهایت خاكساری و خشوع از خیمه بیرون آمدند و در جانب چپ كوه ایستادند. امام(ع) چهره مبارك خود را به سوی كعبه گردانید مانند مسكین نیازمندی كه غذا می‏طلبد، دست‏ها را برابر صورت خود گرفت و دعایش را چنین آغاز كرد:
«الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع و لا لعطائه مانع و لا كصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندی را سزاست كه چیزی قضایش را دور نمی‏سازد و از عطا و بخشش او جلوگیری نمی‏كند و هیچ آفریننده‏ای آفرینش او را ندارد و او سخاوت‏مندی عالم گستر است.»
حضرت(ع) سپس به بیان گوشه‏ای از نعمت‏های بی پایانِ خداوند كه انسان را در تمام مراحل رشد و تكامل در برگرفته، می‏پردازد و مهربانی مادران و دایه‏ها و مواظبت و پرستاری و دل‏سوزی آنان را از الطاف و عنایت‏های خداوند می‏شمرد؛ سپس به لزوم شكر نعمت‏های الهی اشاره می‏كند و خود را از ادای یك شكر نیز عاجز و ناتوان می‏بیند. هر فرازی از این دعا، دریچه‏ای از نور و توحید و عشق و محبت به خداوند را به سوی دل انسان می‏گشاید و عباراتِ دعا و محتوای آن، نشان می‏دهد كه امام حسین(ع) در حال این دعا یك سره از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به یك سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستی و نفوذ علم و قدرت و حیات او را بر تك تك ذرات و موجودات عالم مشاهده می‏نماید و آن چه را كه دیده، بر زبان آورده است. امام حسین(ع) می‏خواهد با این نیایش، انسان و خدا را بشناساند و نزدیكی آن را به هم بنماید. او با این نیایش، منطقی‏ترین و واقعی‏ترین رابطه انسان با خداوند را با زیباترین شكل به تصویر می كشد.دعای عرفه سیدالشهداء(ع) سراسر نور و عرفان پروردگار است و آمیزه‏ای از شور و عشق و محبت و معرفت به ذات پاك خداوندی است. در فرازهای این دعا، امام حسین(ع) با خداوند چنین عاشقانه زمزمه می‏كند:
خداوندا! اجازه فرما تا دمی چند در برابرت به زانو درافتم و قطراتی از اقیانوسِ جان، نثار بارگاهت نمایم. خیال دوری راه تا درگاه جمالت خسته و فرسوده ام كرده است كه:
از گِل آدم شنیدم بوی تو
راه‏ها پیموده‏ ام تا كوی تو
خدایا! موجوداتی كه در هستی خود نیازمند تو هستند، چگونه می‏توانند راهنمای من به سوی تو باشند؟
پروردگارا! آیا حقیقتی غیر از تو آن روشنایی را دارد كه بتواند تو را بر من آشكار سازد؟ كی از نظر غایب و پنهان بوده‏ای كه نیازمند راهنمایی به سوی خود باشی و چه وقت از من دور بوده‏ای تا نمودهای جهان مرا به تو برساند؟
همه عالم به نور توست پیدا
كجا گردی تو از عالم هویدا؟
خدایا! روشنایی جمال و جلالت در جهان هستی آشكارتر از هر چیز است و وجودِ تو خِفا و پوشیدگی ندارد تا چراغی سر راه بگیرم و بارگاه ربوبی تو را جست و جو نمایم و یا دلیلی را راهنمای خود به سوی تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دلیل و راهنما، تویی.
خدای من! چشمی كه تو را بر خود نگهبان و مراقب نبیند، كور و فرو بسته باد و بنده‏ای كه از متاع محبت تو بی بهره باشد، سرمایه باخته و ورشكسته باد.
دیده‏ای كان چهره روشن نبیند كور باد
خاطری كَز توست خالی، تیره و بی نور باد
امام حسین(ع) با این دعا روحی تازه به كالبد عرفات دمید و این نغمه خوش آسمانی و آوای دل‏انگیز ملكوتی را تا ابد در سینه سینای عرفات به یادگار گذاشت.
از صدای سخن عشق ندیدم خوش‏تر
یادگاری كه در این گنبد دوّار بماند
صحرای عرفات كالبد و امام حسین(ع) روحِ آن است و به همین دلیل حق تعالی، در روز عرفه پیش از آن كه به اهل موقفِ عرفات نظر لطف كند، به زائران قبر پاك حسین(ع) نظر رحمت می‏افكند.
● فرازهایی از دعای عرفه حسین بن علی(ع)
۱) ستایش حق تعالی:
ستایش سزاوار خداوندی است كه كس نتواند از فرمان قضایش سرپیچد و مانعی نیست كه وی را از اعطای عطایا، باز دارد. و صنعت هیچ صنعتگری بپای صنعت او نرسد. بخشنده بیدریغ است. اوست كه بدایع خلقت را بسرشت و صنایع گوناگون وجود را با حكمت خویش استوار ساخت.......
۲) تجدید عهد و میثاق با خدا:
پروردگارا بسوی تو روی آورم. و به ربوبیت تو گواهی دهم. و اعتراف كنم كه تو تربیت كننده و پرورنده منی. و بازگشتم بسوی توست. مرا با نعمت آغاز فرمودی قبل از اینكه چیز قابل ذكری باشم.......
۳) خود شناسی:
و قبل از هدایت مرا با صنع زیبایت مورد رأفت و نعمتهای بیكرانت قرار دادی. آفرینشم را از قطره آبی روان پدید آوردی. و در تاریكیهای سه گانه جنینی سكونتم دادی: میان خون و گوشت و پوست. و مرا شاهد آفرینش خویش نگرداندی و هیچیك از امورم را بخودم وا نگذاشتی........
۴) راز آفرینش انسان:
ولی مرا برای هدفی عالی یعنی هدایت (و رسیدن به كمال) موجودی كامل و سالم بدنیا آوردی. و در آن هنگام كه كودكی خردسال در گهواره بودم، از حوادث حفظ كردی. و مرا از شیر شیرین و گوارا تغذیه نمودی. و دلهای پرستاران را بجانب من معطوف داشتی. و با محبت مادران به من گرمی و فروغ بخشیدی........
۵) تربیت انسان در دانشگاه الهی:
تا اینكه با گوهر سخن مرا ناطق و گویا ساختی. و نعمتهای بیكرانت را بر من تمام كردی. و سال به سال بر رشد و تربیت من افزودی. تا اینكه فطرت و سرنوشتم، به كمال انسانی رسید. و از نظر توان اعتدال یافت. حجتت را بر من تمام كردی كه معرفت و شناختت را به من الهام فرمودی.......
۶) نعمتهای خداوند:
آری این لطف تو بود كه از خاك پاك عنصر مرا بیافریدی. و راضی نشدی ای خدایم كه نعمتی را از من دریغ داری. بلكه مرا از انواع وسائل زندگی برخوردار ساختی. با اقدام عظیم و مرحمت بیكرانت بر من. و باحسان عمیم خود نسبت به من، تا اینكه همه نعماتت را درباره من تكمیل فرمودی......
۷) شهادت به بیكرانی نعمت های الهی:
الهی! من به حقیقت ایمانم، گواهی دهم. و نیز به تصمیمات متیقن خود و به توحید صریح و خالصم
و به باطن نادیدنی نهادم. و پیوستهای جریان نور دیده ام. و خطوط ترسیم شده بر صفحه پیشانی ام، و روزنه های تنفسی ام، و نرمه های تیغه بینی ام. و آوازگیرهای پرده گوشم و آنچه در درون لبهای من پنهان است......
۸) ناتوانی بشر از بجا آوردن شكر الهی:
گواهی می دهم ای پروردگار كه اگر در طول قرون و اعصار زنده بمانم و بكوشم تا شكر یكی از نعمات تو بجا آورم، نتوانم مگر باز هم توفیق تو رفیقم شود، كه آن خود مزید نعمت و مستوجب شكر دیگر، و ستایش جدید و ریشه دار باشد...........
۹) ستایش خدای یگانه:
معهذا من با تمام جد و جهد و توش و توانم تا آنجا. كه وسعم می رسد با ایمان و یقین قلبی گواهی می دهم. و اظهار می دارم:
حمد و ستایش خدایی را كه فرزندی ندارد تا میراث برش باشد. و در فرمانروایی نه شریكی دارد تا با وی در آفرینش بر ضدیت برخیزد و نه دستیاری دارد تا در ساختن جهان به وی كمك دهد.....
۱۰) خواسته های یك انسان متعالی:
خداوندا، چنان كن كه از تو بیم داشته باشم، آنچنان كه گویی تو را می بینم و مرا با تقوایت رستگار كن! اما بخاطر گناهانم مرا به شقاوت دچار مساز! مقدر كن كه سرنوشت من به خیر و صلاح من باشد. و در تقدیراتت خیر و بركت بمن عطا فرما!
۱۱) سپاس به تربیت های الهی:
خداوندا! ستایش از آن تست كه مرا آفریدی. و مرا شنوا و بینا گرداندی! و ستایش سزاوار تست كه مرا بیافریدی و خلقتم را نیكو بیاراستی. بخاطر لطفی كه به من داشتی والا......
۱۲) نیازهای تربیتی از خدا:
و مرا بر مشكلات روزگار، و كشمكش شبها و روزها یاری فرمای! و مرا از رنجهای این جهان و محنتهای آن جهان نجات بده و از شر بدیهایی كه ستمكاران در زمین می كنند نگاه بدار.............
۱۳) شكایت به پیشگاه خداوند:
خدایا! مرا به كه وا می گذاری؟ آیا به خویشاوندی كه پیوند خویشاوندی را خواهد گسست؟ یا به بیگانه كه بر من بر آشفتد؟ یا به كسانیكه مرا به استضعاف و استثمار كشانند؟ در صورتیكه تو پروردگار من و مالك سرنوشت منی؟
۱۴) ای مربی پیامبران و فرستنده كتب آسمانی:
ای خدای من و ای خدای پدران من! ابراهیم، اسماعیل، اسحق و یعقوب، و ای پروردگار جبرئیل، مكائیل و اسرائیل. و ای تربیت كننده محمد، خاتم پیامبران و فرزندان برگزیده اش. ای فرو فرستنده تورات، انجیل زبور و فرقان......
۱۵) تو پناهگاه منی:
تو پناهگاه منی، بهنگامی كه راهها با همه وسعت، بر من صعب و دشوار شوند و فراخنای زمین بر من تنگ گردد. و اگر رحمت تو نبود من اكنون جزء هلاك شدگان بودم. و تو مرا از خطاهایم باز می داری. و اگر پرده پوشی تو نبود از رسوایان بودم.
● عید بزرگ قربان
اولین معنایی كه از عید به ذهن میرسد، تغییراتی است كه انسان از ظاهر خود و یا در طبیعت میبیند . این آرایش ظاهری همچون پوشیدن لباس نو و آمدن بهار طبیعت به یك معنا عید نامیده شده است
در روایتی از امیر المومنین علی علیه السلام آمده است كه : هر روزی كه انسان در آن به زشتی آلوده نگردد آن روز عید است چرا كه زشتی مهمترین بستر ظهور نزاع میان آدمیان است وباعث برهم خوردن آرامش درونی و بیرونی انسانها میگردد و این همان چیزی است كه با عید یعنی آرامش و شادمانی منافات دارد .
از سوی دیگر حركت انسانها به سوی علم و معرفت همواره با شادمانی و نشاط توأم است خاصه آنكه وقتی انسان معنای جدیدی كشف میكند ، ابتهاج زائد الوصفی تمام وجود آدمی را در بر میگیرد ، آن لحظه تازه عید نامیده می شود .
معنای دیگری كه از عیدعارفان به ما آموخته اند ، جان باختن و قربانی كردن جان خویش در پای معشوق است . و نماد ظاهری آن ایام حج و عید قربان است كه حیوانی را انسان به عنوان تحفه و هدیه به طرف جایگاه معینی میبرد تا برای كامل شدن عبادت قربانی كند .
كشته شدن در پای محبوب و قربانی كردن خود مهمترین تعریفی است كه مولوی ازعید به ما می دهد.
آری عید قربان یاد آور آزمایشهای سخت و سنگین الهی از حضرت ابراهیم (علیه السلام ) و ذبح حضرت اسماعیل (علیه السلام )است عید قربان یكی از اعیاد بزرگ اسلامی است كه دارای منزلتی والا نزد عموم مسلمانان می باشد.
عید قربان روز خجسته و مباركی است كه مسلمانان به حج رفته، پس از تمام شدن‏اعمال حجشان، قربانی می‏كنند و پس از قربانی، آنچه بر آنان در حال احرام حرام شده‏ بود، حلال می‏گردد، لذا آن روز را عید تلقی می‏كنند عیدی كه پس از انجام وظایف‏سنگین حج، به عنوان جایزه الهی و رهایی از احرام پیش می‏آید. و هم چنین این روزبرای سایر مسلمانان جهان نیز عید است و احترام ویژه دارداین روز، روز گرفتن جایزه از خدای منان است، روزی است كه باید در آن‏ آهنگ گناه نشود و انسان‏های مؤمن، با استفاده از چنین روز باعظمتی كه درهای بهشت‏بر رویشان گشوده می‏شود و باب رحمت الهی باز می‏گردد، دست‏های آلوده از گناه خویش‏را به سوی آسمان بلند كنند و با تضرع و زاری، به پیشگاه رحمان و رحیم، درخواست‏مغفرت و آمرزش نمایند و حاجت‏های فردی و نیازهای اجتماعی و گروهی خود را با امیداستجابت و روا شدن، بطلبند و بسیار عبادت و نیایش كنند. و قربانی در این روزاگر برای زائران خانه خدا واجب است، برای سایر مسلمانان نیز سنت موكد است و برآن تاكید فراوان شده است.

منبع : عرفان