نقش رستم ، کازرون

در امتداد نقش رجب و در انتهای كوهستان معروف حاجی‌آباد، آثار تاریخی مهمی از دوره‌‌های عیلامی، هخامنشی و ساسانی وجود دارد كه به دلیل دور از دسترس بودن بنا، آسیب كمتری دیده است.
مهم‌ترین آثار باستانی این ناحیه، نقش برجسته‌های مربوط به دوره ساسانی در پایین كوه، آرامگاه‌های شاهان هخامنشی بر بالای كوه و بنای سنگی چهار گوش بسیار موزون و استوار در سمت راست آن هستند. این بنای چهارگوش را «كتیبه زردشت» نیز نامیده‌اند. چهار آرامگاه این مكان را به داریوش، خشایارشاه، اردشیر اول و داریوش دوم نسبت می‌دهند. در پایین كوه،‌هفت نقش برجسته حجاری شده كه مجالس مختلفی از دوره ساسانیان را نشان می‌دهند. «بنای كعبه زرتشت» از مهم‌ترین آثار بی‌همتای عهد هخامنشی به شمار می‌رود كه از آسیب دوران به دور نمانده است. دقت و تراش منظم تخته سنگ‌های بزرگ سفید و تناسب شگرف این بنای مهم از مهارت استادان عهد هخامنشی حكایت می‌كند. برخی از باستان‌شناسان عقیده دارند كه بنای كعبه زرتشت محل حفظ آتش مقدس بوده است. برخی دیگر معتقدند كه آن را برای آرامگاه ساخته‌اند. در زمان شاپور اول، نوشته‌هایی به خط پهلوی و یونانی بر پایین دیوارهای كعبه زرتشت حكاكی شده كه در آن‌ها از پیروزی‌های این شهریار و مجاهدت‌های «اووكریتو» موبد معروف دوران وی در خاموش كردن نهضت‌های مذهبی مخالف آئین زرتشت سخن رفته است.
آرامگاه داریوش كبیر دارای نبشته‌های مفصل میخی، مشتمل بر نیایش اهورامزدا و مضامین بسیار عمیق روحانی و معنوی است. داریوش كبیر معتقدات دینی و اندرزهای گرانبها و نام كشورهای تابع خود را در این سنگ نبشته‌ بیان داشته و از اهورامزدا برای ملت خود نیكویی، راستی و بركت خواسته است. درون آن، جایگاه 9 مجسمه را به وضعی بسیار منظم و دقیق در سنگ كوه تراشیده‌اند و بیرون آن، مانند تمام آرامگاه‌های دیگر، صورت شاه را در حال نیایش بر فراز تخت شاهی نشان می‌دهد. نمایندگان ملت‌های تابع ایران، تخت را بر بالای دست نگاه داشته‌اند و خاصان و نزدیكان شاهنشاه را در پشت‌سر وی، یا در كنار تخت، قرار دارند و روبه‌روی او آتش مقدس قرار گرفته است.
نقش برجسته‌های كوه عبارتند از :
نقش اول - تصویر نرسی (296 تا 304 میلادی) پسر شاپور اول را نشان می‌دهد كه حلقه‌ شهریاری را از مظهر آناهیتا (ناهید) دریافت می‌كند.
نقش دوم - این حجاری در زیر آرامگاه داریوش بزرگ قرار دارد و مشتمل بر دو مجلس است كه به وسیله خطی نسبتاً باریك از یكدیگر جدا می‌شوند و هر دو مجلس شبیه یكدیگرند. تصویر بالایی‌ (276 تا 239 میلادی) بهرام دوم را در جنگ با دشمن نشان می‌دهد.
نقش سوم - بزرگ‌‌‌ترین و مجلل‌ترین حجاری عهد ساسانی در نقش رستم، مشتمل بر صحنه پیروزی شاپور اول (242 تا 271 میلادی)‌ بر والرین امپراتور روم را نشان می‌دهد. در این حجاری شاپور اول با كمال حشمت بر اسب نشسته و والرین در مقابل او زانو زده است. یك رومی كه تصور می‌رود سیریادیس یا كردیاس رقیب والرین باشد، جلوی اسب ایستاده و شاهنشاه ایران دست به سوی او دراز كرده است و ظاهراً حلقه فرمانروایی كشور روم شرقی را به وی می‌سپارد. پشت سر شاپور، نبشته‌ای به خط پهلوی و تصویر اووكریتو، موبد نیرومند دوران وی دیده می‌شود. این نبشته هم مانند نبشته كعبه زردشت از نام و نشان و مجاهدت‌های شاپور در راه استحكام مبانی آیین زردشت حكایت می‌كند.
نقش چهارم - این نقش،‌ پیروزی هرمز دوم شهریار ساسانی را نشان می‌دهد كه دشمن خود را با اسب روی هم غلتانده است. بالای این نقش، آثاری دیگر به جا مانده كه از شواهد تاریخی می‌توان احتمال داد كه نقش برجسته شاپور دوم یعنی شاپور ذوالاكتاف (310 تا 379 میلادی) باشد و چیز دیگری از موضوع حجاری و تعداد اشخاص آن معلوم نیست.
نقش پنجم - پیروزی بهرام دوم را بر دشمن نشان می‌دهد.
نقش ششم - این نقش، اهمیت بسیار دارد : یك نفر تمام قد ایستاده و سمت چپ وی یك سر و صورت دیده شده است.
نقش هفتم - آخرین نقش كه در واقع،‌ نخستین نقش ساسانی است نقش حجاری شده مجلس اردشیر بابكان (226 تا 242 میلادی) است كه حلقه شهریاری را از مظهر اهورا مزدا می‌گیرد.