آیا کودکان هم افسرده می شوند

افسردگی در کودک و بزرگسال معنای مشابهی ندارد و نشانه‌های هر کدام متفاوت است. به طور کلی، افسردگی عبارت است؛ از احساس درماندگی و به بن‌بست رسیدن.
گاهی این اختلال، علائم جسمانی دارد و گاهی علائم روانی. در بسیاری از موارد نیز علائم جسمانی و روانی همزمان دیده می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده است که افسردگی می‌تواند از آغاز زندگی یعنی دوران نوزادی هم پدید آید. برای مثال، زمانی که نوزاد به مرحله‌ای از رشد می‌رسد که مادر خود را می‌شناسد (شش تا هشت‌ماهگی)، جدا شدن از مادر باعث بروز حالات افسردگی در طفل می‌شود.
● نشانه‌ها
کودک افسرده فاقد انرژی لازم است و احساس خستگی می‌کند. از لحاظ ظاهر نیز رنگی پریده دارد. تمرکز حواس او پایین می‌آید، چنانچه قادر به توجه کردن و تمرکز داشتن نیست و خود را فردی بی‌ارزش و بی‌کفایت احساس می‌کند. افکار مربوط به مرگ هم در او بروز می‌کند. فکر خودکشی (البته بدون طرح و نقشه معین) نیز در بعضی کودکان افسرده دیده می‌شود. کودکان افسرده به لحاظ پایین بودن سطح توجه تمرکز، اغلب قادر به درس خواندن نیستند.
یادگیری آنها کند می‌شود و علاقه‌ای به درس و مدرسه نشان نمی‌دهند. افت تحصیلی برای آنها پیش می‌آید و حتی برخی از آنها، پس از چند روز تعطیلی و به مدرسه رفتن، ابراز بی‌علاقگی می‌کنند. به تدریج این فقدان تمایل، به ترس از مدرسه تبدیل می‌شود. در این شرایط، والدین معمولاً علت را در مدرسه جست‌وجو می‌کنند، در حالی که اغلب، علت این نوع ترس، افسردگی کودک است و از آنجا که کودکان افسرده بسیار به مادر وابسته می‌شوند، نگران از دست دادن مادر یا بیمار شدن او هستند و به این ترتیب از مدرسه دوری می‌کنند. سردرد، دل‌درد، سرگیجه و حالت تهوع از دیگر نشانه‌های جسمانی افسردگی است. از علائم رفتاری نیز می‌توان به این موارد اشاره کرد: «کودکان افسرده معمولاً دروغ می‌گویند، گاهی دزدی می‌کنند و بعضاً تمایل به کار خلاف دارند.
● علت‌ها
افسردگی یک بیماری است که علت‌های آن می‌تواند ژنتیکی، روانشناختی، زیستی یا محیطی باشد. هر یک از عوامل ذکر شده می‌تواند هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان به بروز افسردگی بیانجامد. در صورتی‌که علت، ژنتیکی باشد، باید به اختلاف سطح هورمون‌ها و مواد بیو‌شیمیایی بدن توجه کرد و در عوامل روانشناختی به رابطه والدین و کودک و همین‌طور به حالات روحی و روانی پدر و مادر. افسردگی به معنای فقدان یا از دست دادن است. کودکان افسرده، فرد، محیط یا چیزی دوست‌داشتنی را از دست داده‌اند و یا آن را هرگز به دست نیاورده‌اند.
حتی بعضی از روانکاوان، افسردگی را معادل عزاداری دانسته‌اند و عنوان کرده‌اند که کودک افسرده برای از دست دادن شخص یا چیزی عزیز و دوست‌داشتنی، گویی عزاداری می‌کند. شاید در پاره‌ای موارد به نظر برسد که کودک چیزی را از دست نداده، اما مسلماً در بین چیزهایی که دارد، فقدان چیزی را احساس می‌کند، برای مثال، کودک، مادر دارد ولی مادر دلخواهش نیست، یا پدر دارد، اما پدر دلخواه را ندارد. اینگونه مضامین هم به عنوان فقدان سمبلیک مطرح هستند و باعث افسردگی می‌شوند. گاهی رفتار والدین از نوع آزار‌دهنده، تحقیر کننده و مقایسه‌کننده است که حالات افسردگی را در کودک به وجود می‌آورد. در پاره‌ای از موارد هم، مادر خود افسرده است و کودک در اثر مجاورت با او ناخواسته تمامی حالات وی را دریافت می‌کند. به طور کلی، چنانچه محیط زندگی کودک، مطلوب نباشد (از نظر محبت، توجه و غیره) و نیازهایش ارضا نشود، خطر افسردگی برای او وجود دارد.
● پیشگیری و درمان
خانواده و فضای روانی آن در پیشگیری از افسردگی و درمان این اختلال تأثیر بسیار دارد. البته در صورتی‌که افسردگی، حاصل عوامل درونی باشد، درمان آن قدری متفاوت است و باید کودک نزد روانپزشک متخصص برده شود و سپس روان درمانی صورت گیرد. اما برای درمان افسردگی‌های محیطی (که بیشترین نوع افسردگی کودکان را شامل می‌شود) ساختن فضایی دوستانه و صمیمانه، فضایی که کودک در آن احساس کند، همه دوستش دارند و نیازهایش را به موقع و به جا برآورده می‌کنند، از مهمترین عوامل است. پدر و مادر، افرادی هستند که کودک به آنها علاقه بسیار دارد و وجودشان به ویژه در دوران کودکی لازم است. به علاوه، ارتباطات منفی و عاری از عشق و پذیرش، می‌توانند افسرده‌ساز باشند، بنابراین، وجود محیطی سرشار از عشق و محبت و روابطی سالم و صمیمی برای کودکان ضروری است و نباید آنها را از این نعمت محروم کنیم. همچنین باید بکوشیم، روابط بچه‌ها با دوستان و بستگان به طریقی مثبت و مؤثر پیوسته برقرار باشد. آرزوها، خواسته‌ها و تمایلات منطقی و طبیعی پاسخ داده شوند و سعی کنیم جلوی فقدان آنچه را که ضروری و لازم است را بگیریم.
از دیگر عواملی که به بروز افسردگی کمک می‌کنند و برای پیشگیری، باید به آنها توجه کرد، عبارتند از:
▪ جدا شدن از خانواده و منابع حمایت‌کننده عاطفی
▪ تعویض مدرسه و از دست دادن دوستان
▪ مهاجرت
▪ عوض کردن منزل
▪ تبعیض بین فرزندان و مقایسه کردن آنها با یکدیگر
▪ به رخ کشیدن نکات منفی کودک و ابراز نکردن صفات مثبت او
▪ از دست دادن عزیزان، (از آن جمله که مرگ در اختیار بشر نیست. منظور از توجه در این زمینه آن است که خود و فرزندانمان در این شرایط برخورد مناسبی داشته باشیم.)
▪ شکایت والدین از ناراحتی‌های جسمانی که کودکان را نگران از دست دادن آنها می‌کند.
▪ مطرح کردن مسائل و مشکلات اقتصادی در حضور فرزندان
▪ عنوان کردن حوادث و اتفاقات ناگوار اجتماعی
در درمان کودکان افسرده، توجه به علت افسردگی اهمیت فراوان دارد، برای مثال، چنانچه منبع حمایتی‌ای را که کودک از دست داده است، بشناسیم، می‌توانیم جایگزین خوبی برای او در نظر بگیریم.همانطور که قبلاً گفته شد، افسردگی در اثر فقدان به وجود می‌آید، بنابراین در درمان باید به فکر به دست آوردن چیزهای مطلوب و دوست‌داشتنی برای کودک باشیم. اجازه دهیم کودک افسرده صحبت و احساس خود را بیان کند. به احساس او احترام بگذاریم و سعی کنیم با تغییر رفتار خودمان تفسیر کودک از وقایع پیرامونش را عوض کنیم. گاهی نیز لازم است محیط کودک را قدری تغییر دهیم.
کودکان، خود بهترین منابع اطلاع‌رسانی به بزرگسالان هستند. یعنی از خود کودک می‌توانیم اطلاعاتی در مورد این که چرا غمگین است به دست آوریم. در بسیاری موارد، افسردگی کودک به نوع رابطه او با عزیزانش به ویژه مادر مربوط می‌شود. گاهی نیز رفتار خشونت‌بار پدر و عدم ابراز عشق و محبت به وسیله او، به بروز حالات غمزدگی و افسردگی در کودک می‌انجامد. در این صورت، آموزش والدین برای این که چگونه با فرزندشان رفتار کنند، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. سختگیری‌های افراطی پدر و مادر هم می‌تواند تولید افسردگی و بی‌پناهی کند. بنابراین روان درمانی حمایتی، آموزش والدین، تغییر محیط و به دست آوردن چیزهای مطلوب، از نکات مهمی است که در درمان افسردگی کودک باید به آنها توجه کرد.

منبع : مهر نو

منبع : پایگاه اینترنتی سازمان بهزیستی کشور