طالبوف و کتاب احمدش

روشنفكران برای برقراری ارتباط كلامی با جامعه همواره دارای مشكلات عدیده ای بوده اند و افكار و آرای آنان تنها میان گروه های فكری مشابه انتشار یافته و كمتر در میان عوام نفوذ و رسوخ یافته است. در مواردی این عدم درك سبب بروز مشكلات مالی و جانی و حیثیتی برای روشنفكران نیز شده است. تعداد كمی از روشنفكران این اقبال را یافته اند تا افكارشان به صورت گسترده میان تمام گروه های فكری جامعه منتشر شود. از جمله این افراد می توان از دكتر شریعتی نام برد كه آرای ایشان هم توسط گروه های درس خوانده در حوزه، دانشگاه و مدارس به میان خانواده ها و كل جامعه راه یافت ولی همه روشنفكران چنین بخت و اقبالی نداشتند. یكی از برجسته ترین روشنفكران تاریخ معاصر كه با مشكلات زیادی در بیان افكار و عقاید خود دچار گرفتاری شد و هنوز هم آثار و بقایای آن با القابی همچون غرب گرا، متاثر از غرب و... در میان برخی از كتاب ها به چشم می خورد، مرحوم عبدالرحیم طالبوف است كه از متفكران عصر مشروطه بوده و جایگاه والایی در جنبش های فكری نهضت مشروطیت داشته است. نامبرده بیش از نیم سده در روسیه زندگی كرد ولی هرگز هویت خود را فراموش نكرد و می گفت:
«اول جهان را دوست دارم، سپس ایران را و پس از آن خاك پاك تبریز را.» (عبدالرحیم ذاكرحسین ۱۳۶۸ ، ۳۸) او صاحب ماهنامه شاهسون در خارج از كشور و یكی از نخستین نویسندگان به زبان فارسی است كه ایرانیان را با تالیف رمان های علمی و فنی، تئاتر و هنرهای زیبا آشنا كرد. مشكل طالبوف از همین تالیفات شروع شد. او برای جامعه ای كه اكثریت آنها در فقر اطلاعاتی و بی سوادی به سر می بردند از علم و فن، تئاتر و هنرهای زیبا سخن گفت و مطلب نوشت.
یكی از ارزشمندترین كتاب های عصر مشروطه «كتاب احمد» نوشته طالبوف است. نویسنده در این كتاب با زبانی ساده و قابل فهم با فرزند خیالی خویش (احمد) كه نمادی از طفولیت جامعه ایرانی است سخن گفته و مطالب علمی و دور از ذهن این جامعه را كه كمترین اطلاعات را از دانش و تكنولوژی زمان دارد بیان می كند. در ایامی كه اكثریت جامعه ایرانی در بی سوادی و ناآگاهی علمی و اجتماعی به سر می برده، بدیهی است كه سخن از «مادام كوری و مواد شیمیایی همچون رادیوم و اورانیوم و تولید انرژی از آنها ماهیت و خواص اشعه ایكس و كاشف آن رنتگن، امواج رادیویی، امواج الكترومغناطیس، رادیو و مخترع آن ماركونی، میكروسكوپ، الكتریسیته، نیروی بخار، ماشین بخار، علم آمار و مباحث مختلف فیزیك و شیمی» و... (كتاب احمد، صص ۱۵۰-۱۴۷) با ذكر منابع و ریشه ها و كاربردهای آنها كه جملگی مفاهیم و داده های غربی بوده و جایگاهی در زبان فارسی نداشته اند بسیار دور از ذهن و فهم هم عصران او بوده و به شدت بوی غربت و ناآشنایی با حال و روز جامعه ایرانی می داده است. امروز خنده دار به نظر می رسد كه بشنویم مقارن مشروطه هنگامی كه میرزاحسن رشدیه اقدام به تاسیس مدارس دخترانه كرد به او لقب «كافر نجس العین» دادند. (ناظم الاسلام كرمانی، ۱۳۷۱ ، ۳۶۲) طالبوف در آن هنگامه در كتاب احمد می نویسد: «در اروپا اگر كسی طفل خود را به مكتب ندهد مسئول است. اگر طفل بی سواد باشد از اكثر امتیازات تمدن محروم می شود و هیچ كس به او دختر نمی دهد و اگر دختر باشد شوهر نمی كند. این است كه در ملل همجوار از مرد و زن، وضیع و شریف، شهری و روستایی همه صاحب سوادند و حق رای دارند. (كتاب احمد، ۹۴) طالبوف در نوشته هایش از ژان ژاك روسو، ارنست رنان، ولتر، بنتام و دیگر حكیمان اروپا نام می برد و اصول مشروطیت غربی را مورد ستایش قرار می دهد و از وطن، ملت و دولت بر بنیاد مفاهیم نو آن واژه ها سخن می گوید. (ذاكر حسین، ،۱۳۶۸ صص ۳۸- ۳۷) این كلمات، اسامی و جمله ها خارج از درك و فهم و شناخت و اصولاً دایره لغات مورد كاربرد روزمره مردم عادی بودند، واژه هایی همچون حق رای، تحصیل دختران و مشروطیت كلمات نامانوسی بودند كه بوی غربت می دادند و جایگاهی در ذهن و كلام مردم نداشتند. بنابراین به شدت شبهه وابستگی را در اذهان عمومی تقویت می كردند و انگ زدن به هر آنكه را كه حرف و حدیثی نو می آورد آسان و ممكن می ساختند. بدیهی است اطلاق چنین صفاتی از سوی نابخردان آسان ترین راه برای طرد روشنفكر و بایگانی اندیشه هایش محسوب می شده است.
عدم اشتراك كلامی در تمام تاریخ معاصر كشورمان بین روشنفكران و گروه مخالف به جریانی مداوم تبدیل شده است. خواص آن گروه را به بی سوادی و بی اطلاعی و ناآگاهی از شرایط زمان متهم كرده و عوام آن گروه را به وابستگی و سرسپردگی متهم می كنند. اما بدیهی است كه تاریخ راه خود را طی می كند. اگر تا چندی پیش طالبوف به دلیل نوشتن از اورانیوم و تولید انرژی مورد تكفیر و لعن قرار می گرفت و امروز كلیت جامعه با تمام وجود از این مقوله دفاع می كند حاكی از قضاوت تاریخ به نفع طبقه نخبه و روشنفكر است.
محمد پورزادی* *كارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات

منبع : روزنامه شرق