آلزایمر در میانسالی کلید می‌خورد

<آهسته شروع می‌شود. خیلی آهسته و خیلی كند هم پیشروی می‌كند.> این را دكتر مریم نوروزیان، مدیر بخش علمی انجمن آلزایمر ایران درباره این بیماری می‌گوید و هشدار می‌دهد كه: <حتی می‌گویند اگر شما قرار است در ۶۰ سالگی به این بیماری مبتلا‌ شوید، احتمالاً از ۳۵ سالگی، مقدمات این بیماری در شما شروع شده است.> اما به هر حال این بیماری را كه امسال صدمین سال تولد كاشف آن است، به عنوان یكی از مهم‌ترین بیماری‌های دوران سالمندی می‌شناسند. با دكتر نوروزیان در همین خصوص به گفتگو نشسته‌ایم.
●‌‌ ‌خانم دكتر! می‌شود گفت كه آلزایمر دقیقاً معادل اختلا‌ل حافظه است؟
‌▪ البته مهم‌ترین و شایع‌ترین علامت بیماری، اختلال حافظه است. اما این اختلال در بیماری آلزایمر ویژگی‌های خاصی دارد كه باید به آن دقت داشت. اصولا حافظه بر سه نوع است.حافظه دور، حافظه نزدیك و حافظه اخیر. حافظه دور، مربوط به سالیان قبل است مثلا یادآوری دوران جوانی یا كودكی و حوادث ۲۰ سال پیش. این نوع حافظه در بیماری آلزایمر كمتر و دیرتر آسیب می‌بیند و اختلال آن در مراحل پیشرفته بیماری رخ می‌دهد.
اما آن نوع حافظه‌ای كه در بیماری‌ آلزایمر اهمیت دارد و معمولا آسیب می‌بیند، حافظه اخیر است،‌ كه یادآوری خاطرات چند ساعت یا چند روز قبل است. بسیاری از مردم به ما مراجعه كرده و می‌گویند بیمارشان حافظه بسیار قوی دارد، چون حوادث سال‌ها قبل را به خوبی به یاد می‌آورد. در حالی كه موضوع مهم یادآوری خاطرات چند ساعت قبل است كه در این بیماری مختل می‌شود و...
● پس در آلزایمر حافظه نزدیك آسیب می‌بیند؟
▪ متعاقب اختلال حافظه نزدیك، علایم و رفتارهایی برای بیمار به وجود می‌آید كه گاه مشكل‌ساز می‌شود. مثلا فرد مبتلا چندبار، یك واقعه را تعریف می‌كند، چون یادش نمی‌ماند كه قبلا آن را تعریف كرده است یا سوال‌های تكراری می‌پرسد، وسایلش را گم می‌كند یا در جای اشتباه می‌گذارد. گاهی اسم افراد یا اشیا را به یاد نمی‌آورد، با اینكه می‌تواند راجع به آن شی‌ء توضیح بدهد، اما نمی‌تواند اسمش را بگوید.
افراد مبتلا به آلزایمر موقع صحبت كردن دنبال كلمه می‌گردند و كلمه مناسب را پیدا نمی‌كنند. گاهی از خانه بیرون می‌روند و آدرس منزلشان را فراموش می‌كنند و گم می‌شوند. ممكن است این افراد در حساب و كتاب‌های مالی دچار مشكل شوند یا حتی مدیریت امور روزانه‌شان مختل شود. مثلا خانم‌ خانه‌داری كه قبلا ۲۰ تا ۳۰ مهمان را به خوبی می‌توانسته اداره و پذیرایی كند، الان با دو نفر مهمان مضطرب می‌شود و دست و پایش را گم می‌كند. اما بیماری آلزایمر علایم دیگری هم دارد.
●‌ مثلا‌؟
▪ به عنوان مثال اختلال در یادگیری رخ می‌دهد. یعنی این افراد در آموختن مطالب جدید مشكل دارند. ممكن است تغییراتی در خلق و روحیه این بیماران به وجود آید. مثلا درست به همین دلیل كه متوجه می‌شود توانایی‌هایش دارد كم و ضعیف می‌شود، دچار افسردگی می‌شود. از دیگر علایم این بیماران، بدبینی است. به‌خصوص وقتی مشكلات دیگر مثل ضعف بینایی و كم‌شنوایی هم اضافه شود، بیمار به اطرافیان، همسر و فرزندانش سوء‌‌ظن پیدا می‌كند و فكر می‌كند بقیه دارند علیه او توطئه‌چینی می‌كنند تا مثلاً پول‌هایش را بدزدند. برخی از این بیماران نیز دچار اضطراب و بی‌قراری می‌شوند. اكثر این علایم به طور مشخص نتیجه همان ضعف حافظه و اختلال آن است.
●‌ تست تشخیصی خاصی هم دارد؟
▪ مهم‌ترین نكته، توجه به نكاتی است كه در شرح حال بیمار وجود دارد. در معاینه بیمار، به فشارخون او باید توجه كرد و در تست‌های آزمایشگاهی هم میزان قند، كلسترول و چربی بالا و همچنین میزان هورمون‌های تیروئیدی اهمیت دارد. همه اینها به اضافه كمبود ویتامین‌های ضروری برای كار سیستم عصبی بیماری‌های زمینه‌ای را نشان می‌دهد كه ممكن است باعث بروز این بیماری شوند.
علاوه بر این، یك‌سری تست‌های روان‌شناختی وجود دارند كه ما بر اساس آنها فرد را بررسی می‌كنیم تا ببینیم آیا واقعا مبتلا به فراموشی هست یا نه. مثلا ۱۲ كلمه به بیمار می‌گوییم و از او می‌خواهیم آنها را تكرار كند. این تست‌ها اهمیت زیادی در تشخیص بیماری دارند و اگر احتمال در آنها مشاهده شد، باید با تصویربرداری‌های مختلف مثل سی‌تی‌اسكن و یا ام.آر.آی تایید شود.
●‌ آیا آلزایمر بیماری سالمندان است یا ممكن است در جوانان هم رخ دهد؟
▪ آن نوع بیماری كه معمول‌تر و شایع‌تر است، <آلزایمر با شروع دیررس> است كه از حدود ۶۰ سالگی شروع می‌شود. اما <بیماری آلزایمر با شروع زودرس> هم داریم كه در سنین پایین مثل ۳۵ تا ۴۰ سالگی شروع می‌شود ولی این نوع بسیار نادر بوده و در برخی خانواده‌ها و به‌صورت ژنتیكی وجود دارد. در كل دنیا حدود ۱۰۰ خانواده با این نوع بیماری گزارش شده‌اند. در فرد ۶۰ ساله‌ای كه مشكل اختلال حافظه دارد، اولین تشخیص، آلزایمر است ولی در فرد جوان این احتمال بسیار بعید است و باید به مسائل دیگری فكر كرد.
در جوانان باهوش طبیعی، اختلال حافظه معمولا به علت اضطراب و افسردگی،‌ بی‌نظمی و شلوغی برنامه زندگی است. كسی كه زندگی شلوغ و پركاری دارد یا دچار اضطراب است، چون تمركز كافی ندارد، كمتر این قابلیت را دارد كه اطلاعات را در ذهنش نگهداری كند و طبیعتاً دچار كمبود حافظه می‌شود. اما مسئله بسیار مهم آن است كه بسیاری از مردم اختلال حافظه را جزئی از روند طبیعی پیری می‌دانند و گمان می‌كنند كه با بالا رفتن سن، طبیعتا حافظه هم <باید> ضعیف شود. سالمندی كه دچار ضعف حافظه شده، باید حتما تحت بررسی‌های تخصصی مغز و اعصاب قرار بگیرد. تشخیص بیماری آلزایمر وقتی جدی‌تر می‌شود كه این اختلال حافظه روند طبیعی زندگی بیمار را دچار مشكل كند.
● با توجه به اینكه فرمودید، آلزایمر در برخی موارد می‌تواند زمینه ژنتیكی هم داشته باشد، آیا نگرانی ابتلا به بیماری در مورد بستگان فرد دچار آلزایمر هم وجود دارد؟
▪ در واقع تا حدی این مطلب درست است. الان هر چه علم پزشكی بیشتر پیشرفت می‌كند، بیشتر این مسئله مطرح می‌شود كه یك زمینه ژنتیكی از یك بیماری، احتمال وقوع آن را در سایر اعضای خانواده بیشتر می‌كند. مثلا اگر مادر كسی دیابت دارد، فرد باید بیشتر مواظب قندخونش باشد یا مثلا اگر مادر یا خاله كسی مبتلا به سرطان پستان است، فرد باید دقت بیشتری راجع به این مسئله در مورد خودش داشته باشد و مثال‌های زیادی از این موارد،‌در واقع حضور یك زمینه ژنتیكی را در ابتلا به بیماری‌های مختلف نشان می‌دهد.
در مورد آلزایمر هم همین‌طور است. البته این دلیل نمی‌شود كه اگر فردی یكی از نزدیكانش آلزایمر دارد، این شخص هم حتما دچار آلزایمر خواهد شد. بلكه به این معنی است كه این فرد در سن خطر بیماری آلزایمر كه از میانسالی به بعد است باید خصوصا به حافظه‌اش توجه كند و همین‌طور باید از چیزهائی كه ممكن است زمینه‌ساز ابتلا به آلزایمر شوند پرهیز كند و اگر مشكلی در مورد حافظه‌اش حس می‌كند حتما به متخصصان اعصاب مراجعه كند.
● و چه كار می‌شود كرد برای جلوگیری از این آلزایمر؟
▪ نگهداشتن كلسترول و چربی و قندخون در محدوده طبیعی،‌ داشتن فشارخون نرمال در حدود ۱۲/۵ روی ۸/۵، پیاده‌روی و داشتن روابط اجتماعی در سنین میانسالی خیلی مهم هستند. افراد باید از اینكه بعد از بازنشستگی خانه‌نشین شوند یا فقط به پارك بروند یا در منزل جلوی تلویزیون بنشینند، پرهیز كنند. تعاملات اجتماعی و داشتن روحیه خوب در پیشگیری از آلزایمر بسیار مهم است. بحثی كه الان خیلی مطرح است در مورد رابطه افسردگی و ابتلا به آلزایمر است كه تصور می‌شود شاید افسردگی‌های طولانی مدت از عوامل زمینه‌ساز برای بیماری آلزایمر باشد. پس تغذیه خوب، ورزش و ‌همین‌طور مصرف ویتامین E در حد مجاز و با نظر متخصصان اعصاب و داشتن روابط اجتماعی و فعالیت ذهنی در پیشگیری از ابتلا به آلزایمر موثر است.
● سیر این بیماری تند است یا كند؟
▪ آلزایمر بیماری است كه خیلی آهسته شروع می‌شود و به كندی پیشرفت می‌كند. حتی می‌گویند اگر شما قرار است در ۶۰ سالگی آلزایمر بگیرید، این بیماری از ۳۵ سالگی به صورت آهسته در شما شروع شده است و این خیلی انسان را نگران می‌كند.
یعنی شروع بیماری آن‌قدر آهسته است كه اصلا فرد متوجه آن نمی‌شود. سیر بیماری هم همان‌طور كه گفتم بسیار كند است. اگر بیماری درمان نشود، معمولا بعد از چند سال كه فرد در مرحله خفیف بیماری است و زندگی‌ را خودش به تنهایی می‌تواند اداره كند، وارد مرحله‌ای می‌شود كه احتیاج به كمك دیگران دارد و تنها نمی‌تواند زندگی كند. بعد از آن در مرحله پیشرفته بیماری، فرد در بستر یا خانه در واقع به نوعی زمین‌گیر می‌شود و كنترل روی خودش ندارد و كسی را هم نمی‌شناسد. علت مرگ هم معمولا عفونت‌های ریوی و ادراری یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای فرد است.●‌ كلا‌ً بیماری خطرناكی كه نیست، مثلا‌ً خطر مرگ ندارد؟
▪ خود آلزایمر بیماری كشنده‌ای نیست، اما باعث ایجاد عوارضی می‌شود كه ممكن است منتهی به مرگ شوند. آلزایمر در مرحله متوسط بیماری كه فرد دچار اختلالات رفتاری می‌شود، بسیار برای اطرافیان ناراحت‌كننده است. در واقع بعد از مدتی فرد متوجه اعمال و رفتارش نیست و خودش هم نمی‌فهمد، این شاید برای خود بیمار بد نباشد چون متوجه چیزی نمی‌شود اما خانواده‌ شدیدا تحت فشار هستند و در واقع به نوعی بیمار می‌شوند، و همیشه یك بحث در مورد بیماری آلزایمر وجود دارد كه ما می‌گوییم افراد پرستاری‌كننده از بیمار آلزایمری، خودشان بیمار می‌شوند، باید واقعا به این افراد توجه شود و علاوه بر حمایت‌های خانوادگی، باید تحت حمایت‌های اجتماعی هم قرار بگیرند كه متاسفانه ما از این نظر خیلی ضعیف هستیم. ما به كمك داروهایی كه به بیمار می‌دهیم، سیر بیماری آلزایمر را كندتر می‌كنیم اما بیماری ریشه‌كن نمی‌شود؛ مثل خیلی از بیماری‌های دیگر كه هنوز درمان ریشه‌كن‌كننده ندارند اما با كندتر شدن سیر بیماری، بیمار می‌تواند زندگی راحت‌تر و با كیفیت‌ بهتری داشته باشد.
● و اگر موافق باشید، كمی هم درباره داروهای آلزایمر صحبت كنیم.
▪ اصولا ما ۲ جور دارو در مورد بیماری آلزایمر داریم، یك سری داروهایی است كه جهت خود بیماری آلزایمر است و ما الان ۳ دارو داریم كه توسط سازمان غذا و داروی آمریكا تایید شده است به‌نام‌های اكسیلون، آری‌سپت و رمی‌نیل. در ایران فقط داروی اكسیلون بیمه شده است و ما امیدواریم كه همه داروهای فوق بیمه شوند چون واقعا گران هستند و برخی از بیماران ممكن است به یكی از‌ آنها پاسخ درمانی بهتر و به دیگری پاسخ كمتری بدهند. داروی دیگری به نام ممانتین هم وجود دارد كه داروی بسیار موثری به ویژه در مراحل شدیدتر و رو به پیشرفت آلزایمر است كه البته بیمه نیست.
دسته دوم از داروها، داروهائی هستند كه برای اختلالاتی مثل اختلالات رفتاری، پرخاشگری و بی‌خوابی در بیماران مبتلا به آلزایمر تجویز می‌شوند كه طیف گسترده‌ای دارند. نكته بسیار مهم این است كه توجه داشته باشید، سالمندان به داروها بسیار حساسند،‌خصوصا اگر دچار آلزایمر باشند. یعنی در تجویز دارو به سالمندان، مثل كودكان و حتی بیشتر باید دقت شود چون سیستم كبدی و كلیوی سالمند در رفع داروها ناتوان‌تر از افراد جوان است، در نتیجه دارویی كه در یك جوان ممكن است هیچ مشكلی ایجاد نكند، ممكن است فرد مسن را دچار مشكلات فراوانی كند. به ویژه خانواده‌ها باید توجه كنند كه دادن داروهای خواب‌آور زیاد به سالمند اصلا خوب نیست و فكر نكنند كه بهتر است با دادن آنها به بیمار،‌ سعی در خواباندن بیمار كنند. معمولا برعكس، این داروها باعث بی‌قراری و پرخاشگری در بیمار می‌شود و همان مقدار شناخت كمی هم كه نسبت به محیط دارند، از بین می‌رود.
● ممكن است در آینده درمان قطعی‌ای برای بیماری آلزایمر پیدا شود؟
▪ بله. خوشبختانه چون آلزایمر در واقع بیماری جوامع پیشرفته است كه تعداد پیرهایشان زیاد است، تلاش زیادی برای درمانش می‌شود. حتی در این كشورها گروه سنی old old یعنی خیلی پیر یا كهنسال وجود دارد كه ما نداریم و متوسط عمر در كشور ما پایین‌تر است. بنابراین در جوامع پیشرفته‌، آلزایمر جزء اولویت‌های تحقیقاتی آنان است و این به نفع ماست. چون تا وقتی كشور ما به چنین شرایطی برسد، احتمالا داروها و درمان‌های آلزایمر كشف شده است.
● بیماری یا بیماری‌هایی وجود دارند كه علایمشان خیلی شبیه آلزایمر باشد؟
▪ بله. اگر یك فرد مسن دچار افسردگی باشد، ممكن است علایم بیماری آلزایمر را از خودش نشان دهد در حالی كه اصلا مبتلا به آن نیست. این در واقع نوعی فراموشی كاذب است و ما باید حتما قبل از اینكه بگوییم كسی آلزایمر دارد، این مطلب را چك كنیم و افسردگی‌اش را درمان كنیم.
غیر از افسردگی یك اختلال دیگری به نام اختلال خفیف شناختی وجود دارد و در این موارد، فرد مسن دچار فراموشی نسبت به وقایع اخیر می‌شود ولی علایم دیگر آلزایمر را ندارد. مثلا ممكن است چیزی را جابه‌جا كند و فراموش كند اما كارهای زندگی‌اش را می‌تواند در كل خوب انجام دهد. این اختلال خیلی شایع است و افراد معمولا از این مشكل خیلی‌ می‌ترسند.
باید مواظب چنین حالتی بود چون درصدی از این افراد ممكن است بعد از چند سال دچار آلزایمر شوند. البته گاهی همهیچ پیشرفتی ندارد. گاهی علت این اختلال خفیف‌شناختی، افسردگی است. بنابراین امروزه روی آن خیلی بحث وجود دارد و گفته می‌شود كه ممكن است شروع آلزایمر باشد یا نباشد. ما توصیه می‌كنیم كه مردم به این اختلال اهمیت دهند و تحت‌نظر متخصصان مغز و اعصاب باشند.
● ‌احتمال دارد درمان با سلول‌های بنیادی در مورد بیماری آلزایمر انجام شود؟
در مورد این موضوع صحبت‌هایی شده است اما هنوز در مراحل تحقیقات خیلی اولیه است و نمی‌شود زود امیدوار شد.
● در ایران چه كارها و تحقیقاتی در مورد بیماری آلزایمر انجام شده؟
▪ در حدود ۳ سال پیش اولین‌‌كلینیك حافظه در بیمارستان روزبه در دانشگاه علوم پزشكی تهران تاسیس شد. بخش حافظه در مركز تحقیقات روان پزشكی و روان شناختی از ۲ سال قبل افتتاح شده است و كار ما روی جنبه‌‌های مختلف اختلالات حافظه به ویژه بیماری آلزایمر است. از جمله كارهای مهم، فهمیدن تعداد بیماران مبتلا به آلزایمر در ایران است. در همین مورد از طرف سازمان جهانی آلزایمر پروژه‌ای به انجمن آلزایمر ایران سفارش داده شد، و این پروژه در بخش حافظه در حال انجام است.
همزمان ما در حال فراهم كردن یك‌سری تست‌های شخصیتی مناسب برای تشخیص زودرس بیماری آلزایمر برای مردم كشورمان هستیم. چون تست‌های تشخیصی كشورهای دیگر مخصوص آن مناطق است كه مثلا پیرها باسوادترند در صورتی كه در كشور ما تعداد پیرهای باسواد زیاد نیست و بسیاری از تست‌های حافظه به داشتن سواد نیاز دارند، ما باید كاری بكنیم كه تست‌های مناسب با كشور خودمان را داشته باشیم.
نكته دیگر این است كه ببینیم عوامل خطرساز این بیماری در كشور ما چه چیزهایی هستند و چه كسانی بیشتر دچار آلزایمر می‌شوند، همین‌طور ژنتیك آلزایمر در كشور ما چگونه است كه الان تحقیقاتی در این زمینه در حال انجام است. فرصت مناسبی است كه از تمام كسانی كه علاقه‌مندند در زمینه‌ مسائل حافظه همكاری كنند دعوت كنیم به بخش ما مراجعه كنند و ما خیلی از این همكاری خوشحال می‌شویم. طبیعتا كار تحقیق و پژوهش به یك گروه خوب و قوی و یك حمایت مالی خود نیاز دارد و در این زمینه همه می‌دانند كه در كشور ما نقایص زیادی است اما شرایط نویدبخش است و به نظر من ما آینده خوبی داریم. علاوه بر این، یك كلینیك حافظه هست كه بیمار می‌پذیرد، كسانی كه اختلال حافظه دارند، می‌توانند با بیمارستان روزبه تماس بگیرند و وقت ملاقات بگیرند. به زودی هم یك كلینیك آلزایمر در مركز تحقیقات اعصاب در بیمارستان امام خمینی ایجاد خواهد شد.

گفتگو با دكتر مریم نوروزیان، مدیر بخش علمی انجمن آلزایمر ایران
‌‌ دكتر فائقه شیخ مونسی

منبع : روزنامه سلامت