انضباط اجتماعی ضرورت بنیادی جوامع شهری

در اواسط ترم دوم سال تحصیلی گذشته از دانشجویانم در درس آسیب‌شناسی اجتماعی خواستم تا هر یک از آنان در یکی از مناطق چندگانه تهران بزرگ به صورت منظم به مشاهده رفتارها و پدیده‌های اجتماعی «ناهنجار» بپردازند و حاصل مشاهدات خود را در قالب یک نوشتار منسجم و در صورت امکان همراه عکس و تصویر، تحویل دهند.
دانشجویان پرانگیزه و علاقه‌مند چنین «تکلیف» نه چندان سهلی را مشتاقانه پذیرفتند و حاصل کار خویش را در روزهای پایانی ترم تحویل دادند. با فراغت از فعالیت‌های آموزشی ترم، با حوصله و تامل به مداقه در گزارش‌های اغلب مصور دانشجویانم پرداختم.
حاصل مشاهدات آنان شگفت‌انگیز بود، آنان با دقت و ظرافت، صدها (تاکید می‌‌کنم صدها)‌ پدیده و کنش ناهنجار را در معابر و اماکن عمومی به تصویر کشیده بودند و با ظرافت به نقد و تحلیل آن پرداخته بودند.
در نگاه آغازین باورم نمی‌شد که این همه «بی‌نظمی» در رفتار و کنش و «ناهنجاری» در سیمای شهر، متعلق به کلانشهر تهران باشد؛ اما، با ارجاع به حافظه خویش و تامل در تصاویر اماکن، اشخاص و معابر باورم شد که تهران شهری است که در آن «انضباط اجتماعی» مایوس‌کننده است.
از همین روی عزم خود را جزم کردم تا همچون دانشجویانم به مشاهده کنش‌ها و پدیده‌های «ناهنجار» و «اختلال‌گر» نظم عمومی بپردازم و مشاهداتم را در قالب یک «پروژه اجتماعی» به نهادها و سازمان‌های متولی «نظم و انتظام» شهر عرضه دارم.
من در مشاهداتم دریافتم که در شهر تهران چند بی‌نظمی و ناهنجاری اجتماعی برجسته‌تر می‌نمایند. آن بی‌نظمی‌ها عبارتند از: رفتار ترافیکی اختلال‌آمیز، حضور آزاردهنده متکدیان و معتادان پرخطر در معابر و اماکن عمومی، مسدود شدن مکان‌ها و معابر عابران پیاده توسط دستفروشان فاقد مجوز، نازیبا بودن فضاهای عمومی، چسباندن هزاران تصویر، اطلاعیه و پیام تبلیغاتی بر در و دیوار شهر، عدم جمع‌آوری بموقع زباله‌های رهاشده در معابر و اماکن عمومی، رفتار دور از نزاکت پرتاب آشغال و آب دهان بر معابر توسط معدودی از شهروندان فاقد نزاکت اجتماعی، نقض حقوق شهروندان توسط معدودی از شرکت‌ها و مغازه‌داران با تجاوز به حریم عمومی، تردد صدها دستگاه خودروی فرسوده و دارای نقص‌‌‌های فنی عدیده و اغلب کثیف در معابر عمومی و عدم استفاده از پل‌های عابر پیاده و غیره بود.
در آغاز ترم جدید سال تحصیلی جاری در پی آن بودم تا مشاهداتم را برای نیروی انتظامی و شهرداری تهران که به‌زعم خودم بیش از دیگر سازمان‌ها در قبال نظم و انضباط اجتماعی مسوولیت دارند ارسال و از آنها استدعا کنم تا بیش از این نظاره‌گر چنین شهر فاقد نظم و انضباطی نباشند و برای رفع بی‌انضباطی شهر چاره‌ای بیندیشند
اما، خوشبختانه پیش از آن که مکتوب من ارسال شود، خبر اجرای طرح انضباط اجتماعی در تهران بزرگ، من و بسیاری از ساکنان این کلانشهر را خرسند و مسرور ساخت، بویژه زمانی که سردار رجب‌زاده، فرمانده انتظامی تهران بزرگ، از استمرار طرح، حداقل به مدت ۳ سال خبر داد، خرسندی من مضاعف شد.
چه باورم بر آن است کنش‌های نامنظم اجتماعی در طول زمان شکل می‌گیرند و لاجرم اصلاح و بهبود آنها نیز در گذر زمان محقق خواهد شد. افزون بر آن ضروری است خاطرنشان کنم که بهبود و اصلاح کنش‌های اجتماعی و فراگیر شدن نظم و انضباط اجتماعی، تنها زمانی محقق خواهد شد که نیروی انتظامی و سایر نهادها و سازمان‌های اجتماعی تلاش‌ها و اقدامات خویش را به کنش‌های ترافیکی و رفع موانع فیزیکی از معابر عمومی محدود نسازند، بلکه همراه نهادهای آموزشی و فرهنگی، برای فراهم کردن زمینه و بستر وقوع سایر رفتارهای اجتماعی پسند گام فراسو نهند.

دکتر محمدحسین الیاسی استاد دانشگاه و متخصص روان‌شناسی

منبع : روزنامه جام‌جم