بازار جهانی نفت در گذار نظام بین الملل

با گذشت بیش از یک سال، کشمکش کشورهای عضو اوپک و کشورهای صنعتی مصرف کننده نفت بر سر علل بی ثباتی در بازار جهانی نفت و چرایی افزایش قیمت ها به قوت خود باقی است.
همچنانکه بارها در خبرها آمده است در این کشمکش، هر یک از دو طرف دیدگاه خاص خود را دارند و کمتر حاضرند در نگرش خود در مورد چرایی تحولات نرمش نشان دهند.
بر اساس این دیدگاه ها که این روزها در نشست کنگره جهانی نفت در مادرید نیز مطرحند، کشورهای مصرف کننده همچنان بنیادهای بازار را دلیل افزایش بهای نفت می دانند و بر ناکافی بودن عرضه کشورهای عضو اوپک تاکید می کنند.
در دیگر سو، کشورهای عضو اوپک معتقدند که کاهش ارزش دلار، نبود ظرفیت های پالایشی کافی و سفته بازی از جمله علل افزایش بهای نفت هستند.
اما طی ۱۰ روز گذشته نشست هایی میان تولید کنندگان و مصرف کنندگان نفت برگزار شده و طی آن طرفین کوشیده اند درچارچوب نشست های چندجانبه بر اختلاف نظرها فایق آیند.
به دنبال نشست جده در روز یک شنبه هفته گذشته، عربستان خواه از سرحسن نیت یا تحت فشار آمریکا، کوشید با فاصله گرفتن از نگاه رایج در اوپک به طور یکجانبه بر میزان تولید خود بیافزاید. از قضا چنین تصمیمی آزمونی بود برای ارزیابی دیدگاه کشورهای مصرف کننده که کمبود عرضه را علت افزایش بهای نفت می دانند.
اما واکنش بازار جهانی نفت به تصمیم عربستان برای افزایش تولید به میزان حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز(در دو مرحله) چه بود؟
واکنش ها نشان داد که مشکل بازار نفت، آنگونه که تصور می شد، صرفا کمبود عرضه نیست؛ زیرا در همان روزهایی که عربستان در نشست جده خبر تصمیم افزایش تولید نفت را اعلام می کرد، بهای نفت رکوردهای جدیدی بر جای گذاشت.
تصمیم عربستان تحت تاثیر خبر حمله ستیزه جویان در نیجریه به تاسیسات نفتی و کاهش تولید این کشور خنثی شد و شایعات مربوط به تجاوز احتمالی اسرائیل به مرزهای ایران و به دنبال آن افزایش قابل ملاحظه بهای نفت، آن چه را که ریاض قصد داشت در جده درو کند؛ بر باد داد.
این تحولات که تقریبا همزان رخ می داد، نشان داد که مشکلات بازار نفت چیزی بیش ازصرف عرضه اضافی نفت است.
هنوز چندی روزی از برگزاری این نشست نگذشته بود که مدیر عامل با نفوذترین شرکت گازی جهان، گازپروم، بر دامنه ابهامات افزود.
آلکسی میلر در سخنانی با اشاره به بی ثباتی بازار جهانی نفت گفت که تحولات اخیر نشان می هد که اوپک دیگرهیچ نفودی در بازار جهانی نفت ندارد.
چنین اظهار نظری بسیار دلسرد کننده می نمود، چرا که پیش از این از نگاه برخی و از جمله کشورهای مصرف کننده نفت، اوپک با افزایش عرضه می توانست به نیل به ثبات در بازار جهانی نفت کمک کند.
این روزها در گردهم آیی کنگره جهانی نفت در مادرید نه تنها کشمکش سنتی به قوت خود باقی است بلکه طرح دیدگاه های جدید بحث های جدیدتری را برانگیخته است.
در این نشست، رئیس اوپک از عوامل جدیدی سخن به میان آورد که خود در بی ثباتی بازار جهانی نفت نقش دارند.
این عوامل عبارت بودند از: ابهام در سیاست های انرژی کشورهای مصرف کننده که مانع از اطمینان در سرمایه گذاری در فعالیت های صنعت نفت می شود. در واقع این ابهام که تقاضای نفت در آینده تابع چه روندی خواهد بود، کشورهای اوپک را در افزایش ظرفیت تولید با تردید روبه رو می کند.
نکته دیگری که رئیس اوپک این روزها در گفت و گو با رسانه ها برآن تاکید کرده است، میزان تاثیر بالای عامل ژئوپولتیک بر تحولات بهای نفت است.
به این ترتیب با وجود برگزاری نشست های چندجانبه جده و مادرید، تصور نمی رود دیدگاه کشورهای مصرف کننده و تولید کننده نفت در زمینه یافتن راه حلی برای پایان دادن به بی ثباتی ها در بازار جهانی نفت به یکدیگر نزدیک شده باشد. چرا؟
اگر چه شمار قابل ملاحظه ای از صاحب نظران مایلند تحولات بهای نفت و بی ثباتی های ناشی از آن را در درون خود صنعت نفت جست و جو کنند، اما به نظر می رسد بحران بازار جهانی نفت با دوران گذار در نظام بین الملل بی ارتباط نباشد.
به نظر نمی رسد بدون در نظر گرفتن تاثیر عواملی مانند حدود سه دهه تحریم های غرب علیه ایران، دو دهه تحریم لیبی توسط آمریکا، سال ها بی ثباتی در عراق، تلاش روسیه برای ایفای نقش برتر در مناسبات با اتحادیه اروپا و استفاده از ابزار انرژی در این راستا، تلاش اروپا برای دور زدن روسیه و کاهش اتکا به انرژی این کشور با اجرای پروژه هایی مانند خط لوله گاز نابوکو، تلاش روز افزون دو کشور آسیایی هند و چین برای نیل به جایگاه برتر در مناسیات سیاسی و اقتصادی جهان و اثرات آن بربازار انرژی جهانی؛ بتوان تحولات بازار جهانی نفت و بی ثباتی های ناشی از آن را به تمامی توضیح داد.
از این رو در تلاش برای درک چرایی بی ثباتی در بازار جهانی نفت باید نیم نگاهی به نظام بین المللی داشت که مبادلات نفت در چارجوب آن صورت می گیرد. اما ویژگی های نظام نوین بین الملل کدامند؟
ریچارد هاس از نظریه پردازان معروف روابط بین الملل و رئیس شورای روابط خارجی آمریکا در تازه ترین شماره مجله این شورا (مجله فارین افیرز) طی مقاله ای با اشاره به دگرگونی های نظام بین الملل معتقد است نظام تک قطبی که با فروپاشی شوروی بر جهان حاکم شد، در آغازین سال های سده ۲۱ جای خود را به نظام بین المللی داده است که فعلا هیچ قطبی بر آن مسلط نیست.
به این ترتیب پایان نظام تک قطبی و تحولات ناشی از گذار از آن به نظامی که قطب و یا قطب های خاصی بر آن مسلط نیستند، بی ثباتی را به همراه آورده است که تحولات بازار جهانی انرژی با آن بی ارتباط نیست.
به نظر می رسد ابهام های مربوط به جایگاه دلار، که از جنگ جهانی دوم و به دنبال نشست های برتون وودز به ارز مسلط مبادلات جهانی بدل شد، ابهام های مربوط به آینده مناسبات در خاورمیانه که بخش زیادی از نفت جهان را عرضه می کند، نگرانی روز افزون سفته بازان و تمایل سرمایه گذاران به خرید هر چه بیشتر نفت، سیاست های روسیه در زمینه انرژی و جایگاه جدید هند و چین در بازار جهانی انرژی همگی ناشی از ابهام در بازاری است که در چارچوب گذار به نظام بین المللی نوین فعالیت می کند؛ نظام بین المللی جدیدی که رئیس شورای روابط خارجی آمریکا آن را «نظام عاری از قطب» نامیده است.

حشمت الله رضوی

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا