عراق یک فرصت یا یک رقیب

خبر منتشر شده مبنی بر مشارکت بیش از ۳۵ شرکت نفتی در مناقصه نفتی عراق، در مقابل عدم دعوت از ایران برای شرکت دراین مناقصه را، به رغم بیان امیدوارکننده وزیر نفت ایران مبنی بر اینکه " عراقی ها برای توسعه میادین مشترک و حضور ما در ساخت پالایشگاهی در جنوب عراق اصرار داشته اند و حتما از ایران برای این کار دعوت می کنند"، باید پاسخ منفی عراق به انتظارات ایران در رابطه با همکاری های بلند مدت با این کشوردانست، انتظاراتی که ناشی از نگاه غیر واقع بینانه دستگاه دیپلماسی ایران در رابطه با عراق است.
حضورفعلی ایران در عراق به دنبال سقوط حکومت صدام حسین، حاصل جانبی تهاجم ایالات متحد است، و این درشرایطی است که عراق نیز نیازمند منابع مادی برای تثبیت دولت نو پا و بازسازی کشور تخریب شده خود است. لذا رویکرد آن کشور نسبت به ایران برای جذب سرمایه گذاری در عراق قابل توجیه است اما اینکه این ارتباط در ابعاد وسیعتر مانند سرمایه گذاری در بخش نفت قابل تحقق باشد بسیار بعید می نماید.
زیرا بدون در نظر گرفتن ابعاد تاریخی اختلافات مرزی که همواره عامل نزاع و درگیری میان دو کشور بوده است، اکنون با فرض تغییر رژیم و سیاست خارجی جدید عراق مبنی بر عدم توسعه طلبی و وجود مشترکات مذهبی، باید توجه کرد که ایران و عراق کشورهای دارای منافع مشترک در منطقه نمی باشند تا در راستای آن به همکاری و مشارکت در ابعاد اقتصادی و سیاسی بپردازند.
این گونه به نظر می رسد که هر دو کشور خواستار گسترش منافع و حوزه نفوذ قدرت خویش در منطقه می باشند و ابزار اصلی که امکان این خواسته را فراهم می اورد اقتصاد است. اقتصاد ایران و عراق هر دو بر اساس تولید نفت است. درآمد ناشی از فروش نفت ۸۹ درصد درامد دو دولت را تشکیل می دهد و امید به افزایش تولید به ۶میلیون بشکه در روز ظرف کمتر از یک دهه دیگر، زمینه ساز تغییر قوانین نفت به منظور افزایش جذب سرمایه خارجی در هر دو کشور شده است. لذا هر دو کشور خواستار افزایش تولید و اکتشاف و جذب سرمایه گذار خارجی هستند.
اما موضوع قابل اهمیت، شرایط و وضعیت این دو کشور است. در عراق، از یک سو، ریسک فعالیت‌های اکتشاف و تولید در میادین نفت و گاز به مراتب پایین‌تر از میادین ایران است، و از طرفی دولت عراق مصمم است با سرعت زیاد نسبت به بهره‌برداری از مخازن نفت و گاز خود اقدام کند تا بتواند منابع مالی کافی برای تثبیت دولت نو پا و بازسازی کشور تخریب شده خود فراهم سازد، و این در شرایطی است که، بر خلاف ایران که با تحریم های متفاوت در بخش نفت خود مواجه است، عراق از حمایت ایالا ت متحده برخوردار است.
به همین دلیل است که شرکت اینپکس ژاپن تحت فشارهای امریکا همکاری خود را در توسعه‌ میدان نفتی آزادگان پس از مدت‌ها بحث و مذاکره از ۷۵% به ۱۰% کاهش می دهد و دولت آن کشور بلافاصله با دعوت از نخست وزیر عراق به توکیو زمینه را برای فعالیت آن شرکت در بخش بالادستی نفت عراق فراهم می کند، و این شرکت، در اولین مورد همکاری، قرارداد توسعه یکی از میادین نفتی عراق را در حومه بغداد به خود اختصاص می دهد.
از سوی دیگر، دو کشور در اوپک، شرکای رقیب هستند، که گرچه در کسب بازار و درآمد پایدار شریک می باشند، در عین حال نیز هر کدام در تلاش برای کسب بازار، توسعه، و جذب سرمایه‌های خارجی با دیگری رقابت می‌کنند تا کمبود منابع داخلی خود را نه تنها از نظر سرمایه بلکه از بابت دانش فنی و نیروی کارنیز برطرف سازند. در این شرایط، کمبود عرضه و افزایش تقاضا به شدت به این رقابت شتاب داده است. بنابراین جای تعجب نیست اگر عراق در این عرصه به ایران به عنوان رقیب نگاه کند و از در اختیار قرار دادن این امکان خود به ایران خوداری کند.
همچنین قابل پیش بینی است که عراق با استفاده از این شرایط با شتابی تند به دنبال پیشی گرفتن از ایران باشد. و به نظر می رسد که بر خلاف اظهار نظرها مبنی بر اقتصاد وابسته به نفت، این بار عراق از تجربیات کشورهای عربی خلیج فارس پیروی کند و با مدد گرفتن از تیم های اقتصادی و با پیوستن به بخش با تجربه خصوصی از درآمدهای نفتی بهترین استفاده را بنماید، در شرایطی که ایران در سالهای اخیر درآمدهای سرشار نفتی را یا عمدتا به مصرف طرح های بدون برنامه رسانده، و یا مصروف یارانه بخش انرژی کرده است.
با این رویکرد، ضروری به نظر می رسد که ایران، ضمن ایجاد تحولات داخلی، در دیپلماسی خویش به عراق نه به عنوان یک فرصت بلکه به عنوان یک رقیب، که نه فقط دستاوردی در توسعه و همکاری برای ایران ندارد بلکه تهدیدی برای فرصت های آن نیز است، بنگرد و اهتمام خویش را به تعامل بیشتر با جامعه جهانی معطوف کند تا بتواند نقش تاثیرگذارتری را در رقابت های منطقه ای ایفا کند.

نویسنده : مهناز ظهیر نژاد

منبع : دیپلماسی ایرانی