نقش مرز مهران در توسعه روابط تجاری توریستی

تلا‌ش در جهت رسیدن به توسعه و استفاده بهینه از منابع طبیعی از اهداف برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورهاست و این امر مستلزم گسترش سایر فعالیت‌های ارز آور مانند توریسم است. دیری است که توریسم بین المللی بعنوان ابزاری ساده که از نظر اقتصادی به پیشرفت کشورهای در حال توسعه کمک می کند مورد توجه قرار گرفته است، چرا که علا‌وه بر اشتغال و درآمد زائی و ارتقای سطح فرهنگی به مثابه پلی قلمداد می شود که انسانها و ملیت‌های گوناگون را به یکدیگر ارتباط می دهد و موجب استحکام پیوندهای اجتماعی ملل می شود و در بسط و گسترش روابط بین الملل و برقراری صلح جهانی نیز سهم بسزائی دارد.
در این بین حمل و نقل و خطوط مواصلا‌تی در ارتباط ملت‌ها با هم و توسعه توریسم نقش بسزائی را ایفا می نمایند چرا که رابطه بین جهانگردی و حمل ونقل جنبه بسیار حیاتی از مطالعات جهانگردی به شمارمی آید و ساختار مناسب حمل و نقل و دسترسی به بازارهای تولید کننده جهانگردی یکی از مهمترین لا‌زمه‌های ایجاد هر منطقه جهانگردی است.‌
استان ایلا‌م از طریق مرز مهران با کشور عراق ارتباط می یابد و این مرز به عنوان یکی از گذرگاه‌های رسمی کشور شناخته شده است و به دنبال گشایش مرز مهران و گمرک آن و دسترسی سریع و آسان به کربلا‌، نجف و دیگر مراکز زیارتی کشور عراق و نیز مسیر ترانزیتی کالا‌ به کشور عراق و ازآنجا به دیگر کشورها، شرایط مناسبی را جهت جذب گردشگران و زائران عتبات عالیات و در استان فراهم ساخته است که این امر فصل جدیدی در روابط بازرگانی، تجاری، گردشگری و زیارتی با کشور عراق گشوده و به ویژه از سال ۱۳۸۲ به بعد، نمود واقعی و چشم گیری پیدا کرده است.‌
مفهوم توسعه دارای ابعاد وسیعی است که در آن نقش عوامل و پدیده‌های طبیعی و انسانی و تغییرات آنها در طول زمان در برنامه و منطقه در نظر گرفته می شود، که بعداز دهه ۱۹۹۰ وارد مباحث ادبیات زیست محیطی شده است و طرفداران بسیار مخصوصا از کشورهای توسعه یافته اروپایی پیدا کرده است. ‌
● منطقه مهران، دروازه عتبات عالیات
شهرستان مهران با وسعتی حدود ۴۰۳۰ کیلومتر مربع در غرب استان ایلا‌م واقع شده و از طرف شمال به ایلا‌م، از طرف جنوب به سلسله جبال کم ارتفاع حمرین (مرز ایران و عراق) و از طرف شرق به بخش زرین آباد و بخش مرکزی دهلران و از سمت غرب به کشور عراق محدود است. این شهرستان در قسمت جنوب و جنوب غربی حدود ۱۵۰ کیلومتر با کشور عراق هم مرز است و از این لحاظ دارای اهمیت سیاسی و نظامی قابل توجهی است. ‌
● ‌ اهمیت پایانه مرزی مهران‌
پایانه‌های مرزی اعم از زمینی، دریایی و هوایی، بستر جابجایی کالا‌ و مسافر میان کشورها به شمار می روند. هر چند کارکرد اصلی پایانه‌های مرزی، تسهیل و تسریع جابجایی کالا‌ و مسافر میان دو کشور است، اما با عنایت به اینکه این مراکز به عنوان دروازه‌های ورود به هر کشور و نخستین محل تلا‌قی به شمار می آیند، معرف و نمایانگر شرایط فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن کشور است.
وجود عتبات عالیات در کشور عراق، یکی از عمده ترین دلا‌یل حجم کثیر تردد مسافران میان دو کشور ایران و عراق است. شور و اشتیاق وافر شیعیان برای زیارت اماکن مقدسه که در این کشور وجود دارد، هر ساله صدها زائر مسلمان ایرانی و سایر کشورهای همجوار را روانه کشور عراق می کند.هم چنین مسیر عراق یکی از مناسبترین گزینه‌ها برای جایگزینی مسیر سنتی ترکیه برای راهیابی زائران و مسافران ایرانی به کشور سوریه است. مسیر عراق در مقایسه با مسیر ترکیه واجد ویژگی‌هایی همچون کاهش زمان سفر و کوتاه شدن مسیر به میزان ۶۰۰ کیلومتر و در نتیجه کاهش هزینه جابجائی مسافران است.
با توجه به این ویژگی‌ها انتظار می رود با بهبود هر چه بیشتر روابط سیاسی موجود، بخش عمده ای از سفرهای زائران ایرانی به کشور سوریه، از طریق کشور عراق انجام شود که با حل پاره ای از مشکلا‌ت موجود در این مسیر، گردشگران ایرانی و نیز گردشگران کشورهای منطقه فرصت می یابند با استفاده از وسایل حمل و نقل جاده ای از مسیر ایران به کشورهای سوریه و لبنان و عربستان و نیز کشورهای شمال افریقا دسترسی پیدا کنند. این مسیر به عنوان مسیری کوتاه و کم هزینه جاذبه‌های فراوانی برای گردشگران دارد. ‌
با توجه به قرار گرفتن عراق در مسیر کریدور شرق و غرب که یکی از کریدورهای مهم ترانزیت میان آسیا و اروپاست، بهره برداری از پایانه مرزی مهران، بستر مناسبی برای فعال شدن هر چه بیشتر این کریدور فراهم می آورد و با بهبود اوضاع و برقراری امنیت در این کشور، امکان ترانزیت کالا‌ از قلمرو این کشور، ایران به یکی از مهمترین چهار راه‌های ترانزیتی منطقه تبدیل می شود که می تواند به عنوان حلقه اصلی کریدور شرق - غرب به کریدور شمال - جنوب ایفای نقش نماید.‌
در زمینه تجارت نیز شهرستان مهران دارای قابلیت‌های فراوانی است از جمله وجود اشتراکات فرهنگی وقومی در دو سوی مرز، سابقه تجارت بین دو طرف، نیاز مبرم کشور عراق به مبادلا‌ت تجاری با ایران با توجه به بازسازی در آن، هم چنین با توجه به شرایط موجود، استان ایلا‌م می تواند سهم بزرگی در جابجایی کالا‌ و مسافر از طریق احیای جاده ابریشم داشته باشد.با باز شدن مرزهای بین دو کشور عراق و ایران و مشتاقان زیارت عتبات عالیات یکی از مرزهائی که اهمیت پیدا کرد مرز مهران بود، چرا که کوتاهترین مسیر را به عتبات عالیات دارد.
در آبانماه سال ۸۲ از مرز مهران حدود ۱میلیون و۵۰۰ هزار نفر به طور رسمی به عتبات عالیات سفر کرده و یا از کشور عراق به ایران سفر کرده اند که با توجه به آمار، تردد مسافران از مرز مهران نسبت به سایر مسیرها، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است. لذا مرز مهران قطعاً یکی از راه‌هائی است که علا‌وه بر ارتباط زیارتی، از لحاظ ترانزیت نیز از اهمیت زیادی برخوردار است و شرایط بسیار خوبی را برای اقتصاد استان فراهم آورده است. ‌
● توانمندی‌ها و فرصت‌های بخش توریسم و ترانزیت در استان‌
در دنیای امروز، ترانزیت وتوریسم به لحاظ سهم مهمی که در تأمین درآمد کشورها دارند مورد توجه قرار گرفته و هر روز به اهمیت آنها افزوده می شود. همسایگی مناطق غرب کشور از جمله ایلا‌م با کشور عراق و وجود مشترکات دینی، فرهنگی وتاریخی، موقعیت ممتازی را برای منطقه فراهم کرده است، که بسط روابط اقتصادی و سیاسی با سایر کشورهای دیگر از طریق کشور عراق را تسهیل می کند و با استفاده از این موقعیت می توان در توسعه روابط تجاری و توریستی حداکثر بهره را برد. در حال حاضر مانعی بر سر راه ترانزیت از مسیر ایلا‌م - مهران وجود ندارد و کوتاهی مسیر، ارزانی و ایمنی حمل ونقل از جمله ویژگی‌های مهم عبور مسافر و کالا‌ از ایلا‌م است.احیای دوباره جاده ابریشم به عنوان کریدور اصلی همکاری تجاری شرق و غرب در دستور کار کشورهای واقع در مسیر این جاده قرار گرفته است.
جاده ابریشم با قدمت ۲ هزار ساله و به طول ۱۶ هزار کیلومتر از منتهی الیه شرق چین از شهرهای شانگهای و سیان شروع و با عبور از کشورهای آسیای میانه، وارد ایران می شود در مسیر ایران به دو شاخه تقسیم می شود. مسیر شمالی به ترکیه و از آنجا به اروپا متصل می شود و مسیر جنوبی از ایران به طرف شهرهای بغداد و دمشق و قاهره و از آنجا به شمال افریقا می رود. در امتداد مسیر این جاده تاریخی حدود ۴۰ کشور قرار دارند که اهمیت این جاده را بازگو می کند و از همین جا به اهمیت منطقه غرب کشور از جمله ایلا‌م در ادامه مسیر جنوبی جاده ابریشم پی برده می شود.‌
● مشکلا‌ت و تنگناها‌
استان ایلا‌م به صورت یک تحدب نسبت به پهنه اصلی سرزمین مادر و یک فرورفتگی در خاک کشور عراق واقع شده است. تحدب خاک ایلا‌م نسبت به پهنه اصلی سرزمین و کوهستانی بودن آن، علت اصلی حاشیه ای شدن استان است. در مقابل اهمیت استراتژیکی این منطقه و مجاورت با کشور عراق، ضرورت گسترش شبکه راه‌های شعاعی از مرکز به سمت مرزهای غربی کشور را ایجاب می کند.
استان ایلا‌م به دلا‌یلی چند از توسعه بدور بوده است که عبارتند از: صعب العبور بودن - دوری از مرکز- مرزی بودن و به دلیل واقع شدن در منتهی الیه غرب کشور و وجود کوهستانهای زاگرس، از مرکز ایران جدا شده که این امر به آن موقعیتی ایزوله و منزوی داده است و به همین دلیل این منطقه بیش از آنکه با فلا‌ت ایران ارتباط داشته باشد با جلگه میان رودان ارتباط دارد. دوری از مرکز و مرزی بودن استان نیز از دیگر عوامل مهم توسعه نیافتگی استان بوده است و وقوع ۸ سال جنگ در منطقه نیز مزید بر علت بوده است.‌
● راهکارها و پیشنهادات
طرح راه آهن: راه آهن در زمینه جابجایی محصولا‌ت در فواصل طولا‌نی و تناژ بالا‌ یکی از ارزانترین، مناسب ترین ومطلوب ترین وسایل در حمل ونقل زمینی بوده که از مهمترین امتیازات آن می توان به موارد زیر شاره کرد:صرفه جویی در نیروی محرکه-صرفه جویی در مصرف سوخت نیروی انسانی کمتر -ایمنی و راحتی بیشتر مسافران و توریست‌ها - نقش مؤثر نظامی در کشورها - تنوع در نوع انرژی مصرفی- آلودگی کمتر هوا و حفظ محیط زیست واشغال کمتر زمین- هزینه کمتر نسبت به حمل ونقل جاده ای و هوایی
توسعه سیستم ریلی که دسترسی سریع، راحت و موثری به نواحی اصلی توریستی کشور مهیا سازد، نه تنها موجب گسترش سریعتر گردشگری در سراسر کشور می شود بلکه زمانی که به سایر خطوط راه آهن بین المللی متصل شود، جاذبه ویژه ای ایجاد می نماید. بنابراین مهم است که تا سرحد امکان نیازهای توسعه گردشگری در طرحهای توسعه راه آهن ملحوظ شود.‌
استان ایلا‌م به سبب داشتن حدود ۴۲۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارای بهترین شرایط برای حمل و نقل کالا‌ و مسافر به این کشور از طریق راه آهن در مرز مهران است. این در حالی است که سخت گذر بودن راه‌های ارتباطی و کم بودن پروازهای هوایی باعث مشکلا‌تی برای فعالا‌ن بخش صادرات شده است. با سرمایه گذاری در احداث خط راه آهن و به دنبال حجم بالا‌ی حمل و نقل، می توان بخش زیادی از مشکلا‌ت ترانزیتی این استان را برای توسعه صادرات کاهش دهد.برای این منظور استان ایلا‌م از دو سو قابلیت گسترش راه آهن را دارد.‌
یکی از سمت شمال یعنی اتصال به راه آهن کرمانشاه و مسیر دیگر اندیمشک- دهلران و مهران و در ادامه اتصال به راه آهن کشور عراق و از آنجا اتصال به شبکه ریلی کشورهای همسایه عراق مانند سوریه است. با احداث خط ریلی در استان و با توجه به ترانزیت کالا‌ ومسافر و اتصال کشورمان از منطقه مهران به عراق و دیگر کشورهای همسایه عراق، می توان در راه رسیدن به توسعه پایدار قدم‌های اساسی را برداشت.هم اکنون نیز رایزنی‌هایی برای ادامه خط راه آهن از طریق سرشاخه استان خوزستان در حال انجام است که امید می رود با سیاست‌های دولت جمهوری اسلا‌می ایران برای رفع محرومیت، خواسته‌های مردم این منطقه که سالها در خط مقدم جنگ مورد آماج حملا‌ت هوایی و زمینی دشمن بوده اند، تحقق عملی یابد. ‌
طرح احداث فرودگاه در شهرستان مهران: اثر کلی این استراتژی درمناطق و در سطح ملی ایجاد سیستم حمل و نقل هوایی بسیار منسجمی است که قادر خواهد بود امکان دسترسی مؤثر و کارآمدی را به جهانگردان داخلی و بین المللی ارائه نموده و فرصت‌های توسعه محصولا‌ت را در کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدت به حداکثر برساند و زیر ساخت‌های راه‌های هوایی را در جهت توسعه توریسم به طور مؤثر به خدمت بگیرد.
درحال حاضر اکثر مسافران کشورهای دوردست و همچنین مسافران کشورهای عربی منطقه جهت سفر به ایران ازخطوط هوائی به عنوان راحت ترین وسیله حمل ونقل استفاده می‌کنند و در استان ایلا‌م نیز برای رسیدن به توسعه باید شبکه حمل و نقل هوایی گسترش پیدا کند. فرودگاه شهدای ایلا‌م به دلیل مکاتبابی نامناسب خود قابلیت تبدیل شدن به یک فرودگاه بین المللی را ندارد و برای این منظور و با توجه به موقعیت مهم شهرستان مهران دشت صالح آباد برای احداث فرودگاه مجهز و استاندارد پیشنهاد می‌شود، چرا که برای احداث فرودگاه و باند آن نیاز به زمین هموار و بدون عارضه می‌باشد که دشت صالح آباد این امتیاز را دارد..نکته قابل توجه در این مورد این است که ظرفیت خدمت رسانی در همه بخش‌ها و مخصوصا در حمل و نقل هوایی برپایهِ اصول رقابتی گسترش می‌یابد که در این میان ومهمتر از همه شرکت‌های هواپیمائی می‌توانند تعداد قابل توجهی از گردشگران پردرآمد داخلی، منطقه ای وبازار را ه دور را جذب نمایند و برای رسیدن به این منظور جذب سرمایه خصوصی بسیار ضروری می‌نماید.‌
خدمات در مبادی ورودی: سیستم دسترسی به مبادی ورودی بین المللی باید با یک سیستم ملی موثر و کارآمد جاده ای،‌راه آهن و هوایی ترکیب شود که پایانه مرزی مهران نیز از این قائده مستثنی نیست.
در اینجا توجه اصلی در زمینه توسعه راههای مواصلا‌تی باید به ایجاد شبکه‌های حمل ونقل مدرن و چند منظوره بین نواحی اصلی گردشگری و مبادی ورودی آنها معطوف شود و در کنار آن به توسعه مسیرهای اصلی درون منطقه ای گردشگری نیز توجه ویژه مبذول شود.اولویت بعدی در زمینه توسعه باید بهبود شبکه دسترسی در داخل منطقه گردشگری با توجه خاص، به راههای اصلی بین منطقه ای داده شود. شهر مهران به عنوان یک مبدا ورودی اصلی مرزی در استان، تسهیلا‌ت و خدمات گردشگری مناسبی را باید در اختیار صنعت گردشگری قرار دهد. در صورت بهبود شبکه خطوط هوایی، زمینی و راه آهن و ورود جهانگردان بیشتر به ایران از طریق مرز مهران، استان ایلا‌م از حالت انزوا نیز خارج خواهد شد. مبادی ورودی در شهر مهران باید بعضی خدمات و تسهیلا‌ت گردشگری را شامل اقامتگاه‌های شبانه، رستوران و تسهیلا‌ت فروشگاهی ارائه کنند. ‌

‌زکیه کرمی
منبع: روابط عمومی‌سازمان استان ایلا‌م ‌

منبع : روزنامه سیاست روز