چگونه با فرزندانمان صمیمی شویم و جلوی آسیب‌های دوره نوجوانی را بگیریم؟

دوره نوجوانی از نظر سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی یكی از حساس‌ترین، مهم‌ترین و سرنوشت سازترین دوران‌های زندگانی انسان‌ها می‌باشد اگر نوجوان این دوره را با موفقیت سپری نماید، آینده‌ای موفق‌تر و سالم‌تر خواهدداشت و به عكس در صورت كم توجهی والدین و معلمین به این دوران و بحران‌های موجود خسارت عظیمی بر نوجوانان و جامعه وارد خواهد آمد.
بررسی‌ها نشان داده است كه اگر آگاهی و اطلاعات لازم در خصوص ویژگی‌ها، فشارها و مشكلات دوره نوجوانی برای افراد (نوجوانان، والدین، دوستان) از طرق مختلف داده شود، این دوره برای آینده سازان شفاف‌تر و روشن‌تر خواهد شد.
دوره نوجوانی از سن ۱۲ سالگی آغاز می‌شود و تا سن ۲۰تا ۲۱ سالگی ادامه دارد. فرد سعی می‌كند هویت خود را پیدا كند. در پایان این دوره است كه نوجوانان به ثبات هویت دست می‌یابند.
از جمله عوامل مؤثری كه بر شكل‌گیری هویت دخالت دارند عبارتند از:‌
۱) عوامل شناختی:
قدرت تفكر فرد زیاد می‌شود و با توجه به ظرفیت شناختی، فرد می‌تواند به سوالاتی كه در زمینه‌های مختلف برای وی پیش‌آمده پاسخ دهد.
۲) والدین :
رابطه والدین با نوجوان و میزان روابط خانوادگی، ‌نقش مهمی در شكل گیری هویت نوجوانان ایفا می‌كند. در خانواده‌هایی كه آزادی مناسب همراه با نظارت باشد، هویت مناسب و مشخص شكل می‌گیرد و بالعكس در خانواده‌های رها، هویت نوجوان دستخوش پراكندگی ‌شده و در خانواده‌های مستبد، هویت تسلیم طلبی پیدا می‌كند.
از عوامل مؤثر در شكل گیری هویت نوجوان مدرسه، موفقیت‌های تحصیلی، عوامل فرهنگی و اجتماعی می‌باشد. همچنین نحوه تربیت و ترتیب تولد نیز در كسب تجربه و مهارتهای لازم درهویت نوجوان نقش مهمی ایفا می‌نماید. معمولا فرزندان اول و آخر ، تفاوت‌هایی با سایر فرزندان دارند و والدین برخوردهای متناوبی با آنها اعمال می‌كنند. فرزندان اول برای والدین بیشتر جنبه آزمایشی دارند و در زمینه تربیتی تجربه كسب می‌كنند و سختگیری‌های آنها با فرزندان اول بیشتر است. فرزند دوم بیشتر مطیع والدین است و فرزند سوم، بیشتر فرزند استقلال است زیرا با توجه به تجارب والدین به استقلال دست می‌یابد. ارتباط و رفتار نوجوان با سایر افراد و دوستان همسال نیز در شكل گیری هویت او تاثیر بسیار دارد. نوجوان می‌تواند با افراد مختلف درباره تعارضات خود بحث و تبادل نظر كند كه می‌تواند سبب رفع شبهات از وی گردد.
دوره نوجوانی دوره خیال‌پردازی است این خیال‌پردازی موجب خلاقیت نوجوانان می‌شود، او از تفكر انتزاعی كه بدست آورده برای ایجاد خلاقیت در اندیشه و گفتارش كمك می‌گیرد و به شكل گیری هویت خود یاری می‌رساند. ناگفته نماند كه رویا پردازی افراطی باعث بوجود آوردن مشكلات می‌گردد. هویت پراكنده، هویت تسلیم طلب، تاخیر در شكل‌گیری هویت از بحران‌ها و آسیب‌های دوره نوجوانی می‌باشد.
در مسایل اجتماعی، نوجوان برای كسب استقلال ابتدا از مادر و سپس از پدر فاصله می‌گیرد و این در صورتی است كه والدین براساس عاطفه‌ای كه وجود دارد تمایلی به فاصله گرفتن از او را ندارند. این امر می‌تواند سبب اختلال در شكل‌گیری هویت اجتماعی نوجوان گردد. همانند سازی ودوست‌یابی اگر براساس معیارها و وجه مشترك نوجوان نباشد دچار انزوا و عدم توفیق در روابط اجتماعی او خواهد شد.
مفاهیمی چون دوستی با همسالان، چگونگی برخورد با جنس مخالف، ایفای نقش در ارتباط باوالدین، مدرسه و سایر بزرگسالان و نیز فعالیت‌های گروهی تاثیر به‌سزایی بر تصورات نوجوان از پذیرش خود توسط دیگران به جای می‌گذارد.
چنانچه هر یك از این مفاهیم دچار مشكل باشند، موجب بوجود آوردن ناهنجاری‌ها، انحرافات و آسیب‌ خواهد بود كه این آسیب ممكن است روحی، جسمی، اجتماعی و ... باشد.
گاهی دیده می‌شود یك دانش‌آموز بسیار كوشا و ساعی براساس خواسته‌های اولیاء خود كه مجبورش می‌نمایند تا در رشته مورد علاقه خودشان تحصیل عالیه داشته باشد، بصورت عمدی در سال آخر دوره متوسطه خود را باافت تحصیلی مواجهه می‌نماید و زمانی كه علت را ریشه‌یابی می‌نماییم متوجه این نكته می‌شویم كه چون پدر و مادر هر دو در آن رشته اشتغال دارند و كمتر در خانه حضور می‌یابند و فرزندان حضور آنان را احساس نمی‌كنند تن به این خواسته نمی‌دهند.
مطلب دیگر اینكه آزادی‌هایی كه در خانواده بدون نظارت در اختیار بعضی از جوانان و نوجوانان قرار داده می‌شود سبب می‌شود، سبك زندگی افراد تغییر یابد و رفتارهای پرخطر و ناسالم در آنان بروز نماید كه به طور یقین پیامدهای ناخوشایندی در پی خواهد داشت كه اغلب اوقات آنان برای رهایی از این شرایط تن به ازدواج‌های زودرس داده و آن هم پس از مدتی به علت تعارض‌ و تضاد با شكست و طلاق توام می‌شود.
از دیگر آسیب‌های دوره نوجوانی و جوانی، فضای رقابت و چشم و همچشمی بر سر كسب نمرات در مدارس می‌باشد. نظر كارشناسان آموزشی و تربیتی در این خصوص این كه این فضا و رقابت ناسالم باید برداشته شود. نگرش اولیاء كه فرزندم باید نمره ۲۰ داشته باشد بر بعضی از خانواده‌ها چیره و حاكم شده است و فرزندان در این رقابت ناسالم و پر از نگرانی و تنش گرفتار می‌شوند و آنان بجای اینكه واقعا علاقه به تحصیل و كسب علم پیدا كنند.
اعتماد بنفس آنها تقویت شود، به خود متكی باشند و آرامش درونی خود را در تحسین معلم و خانواده و ... ببیند، نتیجه منفی خواهند گرفت و حتی به‌علت نگرفتن نمره ۲۰ تنبیه بدنی می‌شوند و برچسب تنبل و ضعیف به آنها زده می‌شود. پافشاری اولیا روی این نكته، فرزندان را به بیراهه می‌كشاند و آنان را مجبور می‌نماید كه با جعل نمره و دروغ، محیط آرام و كاذبی را برای خود داشته باشند.
محیط خانه باید با یك فضای صمیمی و با برنامه‌ریزی درست بنا شده باشد. در خانواده نباید مشاجره و جنجال صورت پذیرد و در هنگام تعطیلات اعضای خانواده وقت خودشان را بیهوده تلف نكنند. انتقاد بچه‌ها از خانواده و ایجاد فضایی كه بچه‌ها بتوانند به راحتی حرفشان را بزنند گاهی اوقات لازم است. گاهی اوقات دیدن یك فیلم آموزنده با خانواده تاثیر مثبتی بر فعالیت‌های آتی زندگی دارد. درك واقعی خانواده از مسائل دوران بلوغ روانی و اجتماعی، فرزندان را تا حدودی بیمه می‌نماید و بر سلامت آنان می‌افزاید در غیر اینصورت مشكلات زیادی با نوجوانمان خواهیم داشت. به‌عنوان مثال نوجوان و جوان طی شرایط خاص دوران بلوغ به دفعات بیشتری حمام كردن نیاز دارد و خانواده باید این مسئله را درك نماید و امكانات لازم را در اختیار وی قرار داده و هیچگاه نباید آنان را مورد تمسخر و سرزنش قرار دهند. ‌
● ۱۳توصیه برای جلوگیری از آسیب های دوره نوجوانی
۱) باتقویت مثبت فرزندانمان، به آنان هویت قوی و محكم ببخشیم.
۲) فرزندان را مجبور به ازدواج زودرس ننماییم .
۳) جوانان باید مفهوم واقعی ازدواج را دریابند و به آنان بفهمانیم ازدواج همراهی انسان‌ها است نه ابزاری برای رسیدن به هدف‌های خاص.
۴) اعتماد بنفس آنان را با عزت نفس بالا ببریم و به آنها القا نماییم كه باید خودشان را دوست داشته باشند و دیگران را همان گونه كه هستند، دوست داشته باشند و زندگی را نیز دوست داشته باشند.
۵) محیط خانه باید فضای امن برای فرزندان‌مان باشد.
۶) درك واقعی نسبت به بیان واحساسات نوجوان‌مان داشته باشیم و مانند دوست با آنان برخورد نماییم .
۷) برای رسیدن به اهداف خوب به آنها كمك كنیم و به آنان یادآور شویم كه كار امروز را نباید به فردا موكول كرد زیرا فردا شاید دست نیافتنی باشد و نگذاریم لحظه‌ها را از دست بدهند.
۸) آنچه می‌گوییم به آن اعتقاد داشته و عمل كنیم زیرا در درجه اول ما الگوی آنان هستیم .
۹) علاوه بر پول توجیبی (ماهیانه ، هفتگی ، روزانه) ترتیبی داده شود كه مقدار معینی پول نقد در محل مشخص خانه قرار داده شود و به فرزندمان یادآور شویم در صورت نیاز مبرم می‌تواند مبلغی از آن را برداشته واطلاع دهد.
۱۰) مشكلات نوجوان خود را ریشه یابی و شناسایی كرده و راه حل‌های مناسب و پاسخ مقتضی به وی ارائه دهیم .
۱۱) پایبندی والدین به اصول اخلاقی و ارزش‌ها نوجوان را از نظر معنوی و ارزشی به رشد كافی می‌رساند.
۱۲) براساس محبت بانوجوانان رفتار كرده و با <پل عاطفی> زدن، اعتماد آنها را به خود جلب نماییم.
۱۳) نوجوانان را تشویق به بهره‌مندی از تعالیم اسلامی در جهت خودسازی كرده و به آنها كمك كنیم تا با تعارضات و بحران‌های پیش رو به درستی برخورد نمایند.

صادق ماهگل

منبع : روزنامه سلامت