بررسی عوامل مهم در فرایند بهینه سازی پارک‎های فناوری

الزامات رشد و توسعه اقتصادی همراه با توسعه تکنولوژی و فناوری در قرن ۲۱ ایجاب می‎کند از دانش و آموخته‎های فارغ‎التحصیلان انبوه دانشگاهی در مسیری صحیح و علمی استفاده گردد.
از طرفی برای همگام شدن با شرایط زیست در این دنیای پیچیده ناگزیر از استفاده از روشهائی است که با به‎کارگیری حداقل زمان حداکثر بهره‎دهی حاصل گردد؛ این مهم به دست نمی‎آید مگر آنکه در کنار دانشگاهها و مؤسسات صنعتی و اقتصادی نهادهائی ایجاد گردد که بستر‎ساز بهره‎برداری از تحقیقات کاربردی باشد.
پارک‎های فناوری چنانچه شرایط علمی و منطقی برای تأسیس آن رعایت گردد می‎تواند محلی مناسب برای استفاده از نتایج پژوهشهای علمی و فنی باشد. در عین اینکه تجاری کردن این نتایج هم در ملاحظه قرار گیرد؛ تجارب کشورهای موفق همراه با درنظر گرفتن شرایط خاص ایران در ایجاد این نوع پارکها بسیار ارزنده‎ است، مشروط بر آنکه استعدادهای داخلی، امکانات و چگونگی ایجاد تعادل بین کار، سرمایه‎ و نیروی‎ انسانی هم رعایت گردد تجدیدنظر در برنامه‎های درسی دانشگاهها، طبقه‎بندی مشکلات خاص در صنعت نیز از مراحل مهم دیگر در احراز موفقیت در تأسیس پارکهای فناوری است.
این نوع پارکها زمینه‎ساز عرضه نتایج فنون تولیدی خواهند بود که خود منجر به هم‎افزائی روابط علمی بین دانشگاه و صنعت خواهد شد.
در ایجاد پارکها باید مراحل طراحی و برنامه‎ریزی، سازماندهی کارآفرینی، تجربه‎اندوزی، بازاریابی و نوسازی هر کدام در جایگاه و مرتبه خویش رعایت گردد در بخش پیشنهادات تأکید بررعایت مسائلی است که منجر به شناخت اولویت‎های سیاستهای توسعه اقتصادی و اجتماعی گردد به نحوی که استقرار و استفاده از روشهای علمی را چه در بعد اطلاع‎رسانی و چه در مرحله جمع‎آوری اطلاعات فراهم آورد.
● مقدمه
اگرچه کشور ایران از حیث داشتن منابع طبیعی غنی است و لی صرف داشتن منابع طبیعی برای تحقق امر توسعه کافی نیست، وجود نیروهای خلاق و آموزش دیده در بسیاری از کشورها که حتی فاقد منابع طبیعی کافی هستند در پیش برد امر توسعه بسیاری مؤثر است. در ایران بکارگیری و استفاده از تکنولوژیهای جدید مسئولین را بر آن داشت که تأسیس و راه‎اندازی پارکهای فناوری را در سرلوحه برنامه‎های خود قرار دهند تا بتوانند همراه با بهره‎گیری اقتصادی و تجاری مسائل علمی دانشگاهی را در مسیر کاربردی و توسعه‎ای قرار دهند.… فعلاً شروع راه است و حداقل ۱۰ سال زمان می‎خواهد که تا بتوان از نتایج تأسیس این پارکها بهره‎برداری کرد بهمین مناسبت کنکاش و پی‎گیری مسائلی که بتواند فرایند توسعه این نهادها را بهبود بخشد بسیار با اهمیت است.
● کلیات
دانشگاهها عرصه آموزش علم و علم‎آموزی است که در بطن جامعه قرار گرفته و می‎بایستی نتایج حاصل از آموختیها به آن برگردد.
در دنیای امروز باتوجه به پیشرفت سریع تکنولوژی ایجاد تعادل و تلفیق بین علم و عمل اهمیت فوق‎العاده دارد؛ نوآوریهای بوجود آمده از تکنولوژیهای گوناگون برخاسته از نوآوریهای علمیست ولی بستر لازم برای عرضه و پیشبرد آن در مراکز صنعتی قرار دارد
در کشور ما ایران نیز طبیعتاً هر نوع توسعه تکنولوژی از تأثیر و تقابل عوامل ذکر شده نشأت می‎گیرد.
ایجاد و تأسیس پارکهای فناوری از جمله راهکارهائیست که می‎تواند ضمن استقرار فناوریهای مختلف با مددگیری از تکنولوژیهای مدرن آموخته‎های دانشگاهی را به رویکرد عملی بکشاند و ترکیبی مستدل از علم و عمل را به نمایش بگذارد ضمن آنکه ابعاد اقتصادی و تجاری هم در آن لحاظ شود.
پارکهای فناوری که از چند سال قبل در ایران تأسیس شده در حال گسترش می‎باشد. امید است که اداره این پارکها با بهره‎گیری از موازین علمی و فنی بتواند راهگشای مؤثر جهت بهبود زمینه‎های تولید علمی قرار گیرد.
در بکارگیری مفهوم فناوری پارکها باید درک صحیح و همه جانبه از اهداف تأسیس آنها و نیز خود مسئله فناوری وجود داشته باشد.
فرآیند فناوری ترکیب پیچیده و بهم تنیده‎ای از انگیزشها، توانمندیها و نهادها است که تلفیق صحیح بین این سه عامل می‎تواند ضامن حفظ سلامتی و اصالت وجودی پارکها باشد.
با دقتی موشکافانه در کنه سه عامل یاد شده مشخص می‎گردد که اعمال یک مدیریت صحیح و پویا در ادارة پارکها در صورتی محقق می‎شود که شرایط لازم برای عرضه و تقاضای هر نوع فناوری مهیّا باشد.
تقاضای کالا از سوی مصرف کننده و عرضه تولید از طرف تولید کننده مطرح می‎گردد.
آیا ایجاد پارک‎ها توانسته است به بروز هم‎افزائی بین ارکان تولید و فناوری و شرکتهای خصوصی کمک کند؟
حاصل پژوهش‎ها نشان می‎دهد که به دلیل وجود تنگناهای گوناگون در زمینه سیاستهای رشد و توسعه صنعتی از جمله نبود زیر ساختهای لازم برای استفاده بهینه از پارکها،‌ هنوز موفقیت چندانی در این زمینه حاصل نشده است.
فن‎آوری که از طریق آن اطلاعات و دانش فنی، نیروی‎انسانی متخصص، ماشین‎آلات جریان سیالی به خود می‎گیرد به بازارهای مناسب برای انتقال نیاز دارد.
بنابراین دسترسی به اطلاعاتی در زمینه شناخت استعدادهای داخلی، امکانات و چگونگی ایجاد تعادل بین کار، سرمایه و نیرو‎ی‎انسانی در این مورد ضروری است.
در برنامه‎های آموزشی دانشگاهها که خود بازوی اصلی و راهنمای علمی تأسیس این پارکها است انعطاف لازم که متناسب با رشد تکنولوژی در دنیای معاصر باشد وجود ندارد.
در عین حال وجود مشکلات خاصی در صنعت از جمله نبود ساختارهای مناسب اجتماعی، فرهنگی و سیاسی که حاصل آن در چالش قرار گرفتن سیاستهای مربوط به عرضه و تقاضاست استفاده از نوآوریها و پیشرفتهای تکنولوژیک را غیرممکن می‎سازد.
از مشکلات درونی صنعت چگونگی تولید فنی، توزیع نامتعادل نیروی‎انسانی آموزش دیده و وجود نارسائی‎ علمی و آموزشی دانشگاهها است.
در هر کشوری استفاده ازمنابع طبیعی (به شرط داشتن‌آن) نیازمند سازمان‎دهی منسجم همراه با استقرار مهارتهای تکنولوژیک است، واضح است که تکنولوژی از عواملی است که منابع انسانی و طبیعی، سرمایه و نیروی‎انسانی را به کالاهای ساخته شده تبدیل می‎کند مشروط بر آنکه چهار عامل مهارتهای تولیدی، نیروی‎انسانی، اطلاعات و داشن فنی ماشین‎آلات و ابزار، سازماندهی و مدیریت تولید با هم به کار گرفته شود.
● ویژگیهای پارک‎های علمی فناوری
یکی از الگوهای متداول کشورهای پیشرفته که می‎تواند ارتباط سه جانبه بین دولت، دانشگاه و صنعت برقرار گند تأسیس پارک‎های فناوری است که به اعتقاد نگارنده برپائی ارتباط چهارگانه که بازار را هم دراین چرخه ارتباطی وارد کند بی‎ اثر نیست.
دلیل منظور کردن عنصر چهارم بازار آن است که چون ایجاد این پارک‎ها نیازمند صرف بودجه نسبتاً مناسب است عوامل مادی مربوط به بازار کمک کننده مفیدی دراین مورد می‎تواند باشد و از بعد دیگر درعین حال وسیله‎ای برای جایگاه عرضه نتایج پژوشهای کالاهای تولیدی فنی به وجود می‎آید. بنابر اظهارنظر یکی از مسئولین:
«ایجاد شرکتهای تحقیقات مهندسی با وظیفة تدوین فناوری و تبدیل آن به تولید توسط صنایع بزرگ نظیر خودروسازی و فولاد سطح دانش صنعت مربوطه را از بهره‎برداری به طراحی مهندسی ارتقاء داده است» [۱].
سابقه ایجاد پارک‎های فناوری در دنیا به سال ۱۹۵۱ می‎رسد [۲]. در این سال پارک تحقیقاتی استنفورد اولین پارک علمی در جهان درساحل غربی ایالات متحده تأسیس گردید؛ سی‎سال بعد پدیده جدید پارک‎علمی تمام جهان را گرفت « مسیر توسعه اقتصاد ملی و پیشبرد سیاستهای تکنولوژیکی و عملی و صنعتی» با ایجاد پارک‎های فناوری همانطور که بسیاری از کشورهای جهان تأیید دارند هموار می‎شود.
در ایران جهت تضمین موفقیت پارکهای فناوری در درجه اول باید مشخص شود که صنایع ما در چه وضعیتی قرار دارند. اطلاع‎رسانی دقیق و منسجم و پژوهش‎های لازم از درجه پیشرفت تکنولوژی در هر یک از رشته‎های صنایع باید انجام گیرد. بدون در دست داشتن اطلاعات فوق تأسیس پارکها با موفقیت همراه نخواهد بود.
در عین حال چارچوب قوانین مالی و حقوقی و ابعاد آن باید مشخص شود.
مراحلی که برای ایجاد پارک فکر شده است عبارتند از [۳]:
▪ طراحی و برنامه‎ریزی
▪ سازماندهی
▪ کارآفرینی
▪ تجربه‎اندوزی
▪ بازاریابی
▪ نوسازی
هر کدام ازمراحل فوق بایستی با استفاده از تجربیات کشورهای دیگر و سنجش میزان موفقیت و یا عدم موفقیت آنها انجام گیرد ولی در شرایط کنونی که برخی دانش‎آموختگان ما دغدغه خاطر جهت پیداکردن شغل و کار دارند که مهمترین دلایل آنها می‎تواند به قرار ذیل باشد:
۱) عدم توانائی در انتخاب کار، بازارکار
۲) عدم آشنایی با حقوق و ضمانت‎های اجرائی تأمین خدمات اولیه‎کار و بسیاری موارد دیگر که درا ین مقاله مجال پرداختن به آنها نمی‎باشد. توسعه این قبیل پارکها ضروری است.
در مرحله طراحی و برنامه‎ریزی باید فضای کالبدی موردنیاز، خدمات پشتیبانی خدمات حقوقی، سازمانی و مشاوره‎ای مشخص باشد.
● مرحله سازماندهی
باید از نتایج مطالعات انجام گرفته دربارة دانشگاه و صنعت استفاده کرد شاید لازم باشد یک مأخذشناسی از این مطالعات با ذکر اهم نتایج تهیه گردد و به تناسب نیازها و کاربردها، سازمان مربوط به آنها را طراحی کرد.
در مرحله بعدی فهرستی از متقاضیان بادرنظر گرفتن اولویت‎ها و بصورت امتیاز‎بندی تهیه گردد و یک مرحله آموزش از نحوه ایجاد پارک، هدف، موضوع، کاربردآن برای درخواست‎کنندگان انجام گیرد.
پارکهای فناوری می‎تواند در موضوعهای مختلف تقسیم شود ولی اشتراکات ذیل در بین آنها وجود دارد:
۱) اولویت دادن به امر پژوهش و توسعه
۲) انجام پژوهش برای رفع نیازهای صنایع مشخص
۳) پذیرش تفهیم منطقی از طرف مؤسسین که ایجاد پارک برای تأسیس صنایع نیست بلکه هدف اصلی آن تهیه نمونه صنعتی است که در نهایت منجر به تجارتی شدن دست‎آوردهای تحقیقی گردد
۴) ارتباط مستمر با چند دانشگاه صنعتی
تا آنجائی که میسر است انجام بررسیها و نوآوری‎ها منجر به زایش صنعت از صنعت گردد.
● پیشنهادات:
۱) انجام مطالعات لازم برای شناسائی مشکلات موجود در صنعت در ارتباط با سیاستهای رشدو توسعه صنعتی کشور.
بهتر است که در هر رشته از صنعت یک کمیته تشکیل شود. که مشکلات را در آن رشته بخصوص پیدا کند.
مسأله‎یابی بصورت استراتژیک و همکاری سه جانبه دولت و دانشگاه و صنعت انجام گیرد [۴].
نمایندگان جوامع علمی و صنایع تازه تأسیس در کشورهای درحال توسعه باید خودشان در مشاوره با صاحبنظران پیشقدم شوند تا به توانند به درستی تشخیص دهند که تحصیل کدام تکنولوژی برایشان ضروری‎تراست.
بطورکلی، برقراری ارتباط بین علوم نظری و صنایع نیازمند اتخاذ سیاستهای علمی خردمندانه‎ای است که مبتنی بر چهار مسئله ذیل است.
▪ دلسپردگی طولانی مدت
▪ حمایت سخاوتمندانه
▪ خودگردانی جامعه علمی
▪ ارتباطات ‌آزاد بین‎المللی
۲) انجام طبقه‎بندی موضوعی در تکنولوژیهای وارداتی با استفاده از تجربیات افراد صاحبنظر
۳) استقرار روشهای علمی، استفاده از فناوری اطلاعات در جمع‎آوری داده‎ها بخصوص در مورد شناخت استعدادهای داخلی، امکانات و نوسانات نیروی‎انسانی
۴) بازنگری در برنامه‎های آموزشی دانشگاهها باتوجه به موارد ذیل:
الف) حضور و دخالت صاحبان صنایع در جهت تغییر در برنامه‎های دانشگاهها
ب) انعکاس آخرین پیشرفتهای تکنولوژی جهان در متون درسی متناسب با فرهنگ ایران
۵) انجام تقسیم‎بندی از مدلهای توسعه فناوری و انجام پژوهشهای لازم در این مورد
۶) استفاده از تجربیات کشورهای دیگر در حوزه استقرار علوم و فناوری
۷) برقراری و تنظیم امور مربوط به توسعه کشور با محوریت علم و فناوری جهت بکارگیری مشخصات آن در ایجاد تحول و تجهیز پارکهای فناوری
۸) تشکیل هسته‎های خودکفائی – تحقیقاتی در دانشگاهها با الهام از طرز تشکیل هسته‎های خودکفائی تحقیقاتی در وزارت صنایع تا حرکتی اصولی در جهت شناساندن تحقیقات و انجام تحقیقاتی صنعتی آغاز شود[۵].
۹) پی‎جوئی و مطالعه درباره ایجاد و استفاده از روشهائی که بطور هماهنگ و اصولی علوم، فناوری و تولید را در پارکهای فناوری کنار هم قرار دهد. در این رابطه تعیین اولویت و خط‎مشی‎های اساسی در پیشبرد امر فناوری از طرف مسئولین مناسب است.
۱۰) تدوین یک پروژه ملی برای استقرار فناوریهای جدید دنیای معاصر و استفاده از نیروهای خلاق و آ‌موزش دیده برای پیشبرد آن
۱۱) اهمیت دادن به اجرائی شدن دقیق پیشرفتهای مربوط به فناوریهای …. اتخاذ شده در برنامه‎های پنجساله.
۱۲) توجه به برقراری بودجه اختصاصی برای توسعه پارکهای فناوری
۱۳) هدفمند کردن و تقسیم‎بندی موضوعی از پارکهای فناوری
۱۴) ایجاد تغییر در مقررات مربوط به روشهای اعطای امتیازات به صاحبان مشاغل تولیدی و فنی، استخدام متخصصان، انجام مبادله اطلاعات در نمایشگاهها و گردهمائیها، انتشار مجلات و نشریات مناسب
۱۵) استفاده از روشهای تشویقی برای صاحبان صنایع و دانشگاهیان.
صاحبان صنایع برای راه‎اندازی یک صنعت متحمل زحمات زیادی می‎شوند و سرمایه مالی و اوقات عمر خود در راه‎اندازی یک صنعت به بکار می‎گیرند، بنابراین برقراری تسهیلاتی برای آنان به طریق طی مراحل قانونی مثل قائل شدن تخفیف یا حذف سود گمرکی و غیره مفید است. به این شرط که در راه‎اندازی و پیشرفت پارکهای فناوری شرکت مؤثر و فعال داشته باشند.
در پنجاه و یکمین نشست رؤسای دانشگاهها عنوان شد که نقش پارکهای علم و فناوری در توسعه اقتصادی کشور و سیاستهای «راهبردی و حمایت آنها از ایجاد شرکتهای دانش محور» باید اساس مطالعه و کار محققین قرار گیرد در این جلسه همچنین مطرح شد که اولویت‎های پژوهشی در کشور باید منتج به تجاری‎سازی نتایج شوند. مدیران ما به رغم علاقه ظاهری که به این مسأله دارند، در عمل به این گونه نیستند، تا آنجا که بزرگترین علت افت پژوهش در کشور بی‎توجهی به تجاری‎سازی است [۶].
● نتیجه‎گیری
«ایجاد پارکهای علم و فناوری به عنوان ساختاری مناسب برای توسعه منطقه‎ای مبتنی بر دانائی از طریق ارائه زیرساختهای مناسب با کیفیت بالا برای استقرار مؤسسات فناوری و ایجاد ارتباط بین دانشگاهها، مراکز پژوهشی و شرکتهای خصوصی صورت گرفته است»[۷].
با وجود تلاشهای انجام گرفته؛ برای اینکه به توان به اهداف فوق دست یافت ایجاد پارکها تا بحال دچار چالشهای گوناگونی بوده است[۸]. در این رابطه می‎توان:
به مورد ناموفقی چون طرح کاوش که از سوی وزارت سابق صنایع اجراء گردیده اشاره کرد که طی آن ۱۵ سال پیش عرصة وسیعی به مساحت ۱۵ هکتار به ۲۱ قطعه تقسیم شد و فقط یک قطعه آن ساخته شد و باقی ناتمام ماند.
البته ناگفته نماند هر فکر تازه‎ای در ابتدای کار ممکن است بامشکلات گوناگونی روبرو باشد به همین دلیل استفاده از تجربیات قبلی درمورد دلایل عدم ایجاد ارتباط بین دانشگاه و صنعت را باید بررسی گردد تا این تجربه در مورد پارکهای فناوری تکرار نشود.
چنانچه اهداف برنامه‎ریزیهای کلان اقتصادی و سیاسی تعیین گردد، صاحبان صنایع و برنامه‎ریزان دانشگاهی از طریق تبادل افکار با یکدیگر به خطوط مشخصی دست خواهند یافت که از آن طریق میزان ضرورت تأسیس پارکهای فناوری روشن خواهد بود. در مرحله بعدی از طریق کسب اطلاعات صحیح از درجات و محدودیت‎های زیرساختها به طراحی جامع در باره کیفیت و چگونگی ایجاد پارکها خواهند رسید. و در این میان ضرورتها و اولویتهای خاص درمورد ایجاد این پارکها خودبخود نمایان خواهد شد. آنچه که مسلم است برای برنامه‎ریزان دانشگاهی باید روشن شده باشد هدف تأسیس پارک از بعد علمی رسیدن به فرمولهای علمی مثلاً فیزیک و شیمی نیست، که ماهیت طراحی پارکها با این مفهوم سازگاری ندارد.
بلکه برعکس چنانچه تأسیس این پارکها منجر به تأسیس مراکزی که به دنبال نوآوری علمی تحقیقاتی و تجارتی تکنولوژی اداری باشند مقصود حاصل است.
از ویژگیهای مشخص قرن ۲۱ مستقر شدن نوآوری و کارآفرینی در تکنولوژی است. اگر ایجاد پارکها منجر به بروز و ظهور روشهائی گردد که سیستم‎های تکنولوژی جدید را پیش ببرد موفقیت آنها حتمی خواهد بود. در غیراینصورت اگر طرز تلقی از آنها شبیه انتظاراتی باشد که از تأسیس مراکز R&D در صنایع می‎رفت باید یکبار دیگر فلسفة ایجادی آن را مورد تجدیدنظر قرار داد. خصوصیات مراکز R .D با خصوصیات مراکز نوآوری و برداشتی که از آنها می‎شود متفاوت است، آنچه که از نوآوری در دنیای جدید استنباط می‎گردد بالابردن کیفیت محصول است. که مستلزم بکاربردن تلاش وافی است. در عین حال همکاری بین واحدهای تولیدی مشابه که زایش اطلاعات تکنولوژیک را همراه داشته باشد مورد نظر است.

صدری رحیمی،مؤسسه پژوهش و برنامه‎ریزی آموزش‎عالی
منابع و مآخذ:
[۱] مجموعه مقالات چهل و چهارمین نشست دانشگاهها و مراکز علمی و تحقیقاتی، ۱۳۸۰. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، ۱۳۸۰.
[۲] و [۳] سازمان صنایع ملی ایران، مجموعه کنفرانسهای علمی، ۱۳۷۲
[۴] عبدالسلام، انتقال علوم و تکنولوژی به جهان سوم انتشارات انجمن فیزیک و ایران، مترجم محمدرضا بهاری ۱۳۶۸.
[۵] گزارش طرح تشکیل و عملکرد هسته‎های خودکفائی، وزارت صنایع، ۱۳۶۳.
[۶] گزارش مربوط به پنجاه‎ یکمین نشست رؤسای دانشگاهها، ۱۳۸۳، روابط عمومی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
[۷] سیاستها و راهبردهای علمی، فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
‍[۸] روزنامه ایران، سال دهم، شماره ۲۹۹۶، ۲۱ آذر ۱۳۸۳

منبع : پارک فناوری پردیس