سازمان بین المللی استاندارد (ISO) چیست؟

۱) (ISO) چیست؟
(ISO) كه مقر آن در ژنو می باشد, یك سازمان غیر دولتی بین المللی است كه در ۲۴ فوریه سال ۱۹۴۷ تاسیس یافت. این سازمان متشكل از موسسه های ملی استاندارد كردن ۱۳۰ كشور بزرگ و كوچك, صنعتی و در حال توسعه از كلیه مناطق دنیا می باشد. وظیفه اصلی (ISO) توسعه استاندارد كردن و فعالیت های مرتبط در جهان با نگرشی تسهیل كننده نسبت به تبادلات بین المللی كالاها و خدمات, بهبود همكاری در محدوده علمی, فنی, اطلاعاتی و فعالیت های اقتصادی و حمایت از تولید كننده و مصرف كننده می باشد. سازمان بین المللی استاندارد (ISO) تدوین استانداردهای فنی و اختیاری را بر عهده دارد.
این استانداردها تقریباً شامل كلیه موارد مربوط به تكنولوژی می گردد و نیز كمك به ساخت وعرضه كالاها و خدمات موثرتر, ایمن تر و بهداشتی تر می نماید. استانداردهای (ISO) تجارت و بازرگانی بین كشورها را آسان تر و صحیح تر می كند و به طور كلی از مصرف كنندگان كالاها و خدمات حمایت كرده و زندگی آنها را سهل تر می نماید. به عبارت دیگر اقدامات (ISO) كه منتج به موافقت نامه های بین المللی گشته, نهایتا به صورت استانداردهای بین المللی چاپ می شود.
سازمان بین المللی استاندارد (ISO) از اعضای خود تشكیل شده است و سازمان های عضو (اعضای اصلی یا Member baby) نمایندگان مراجع استاندارد كردن در كشورهای متبوع خود می باشند, بنابراین فقط یك سازمان می تواند به عنوان نماینده از هر كشور عضویت یابد.از اعضای دیگر سازمان بین المللی استاندارد (ISO) عضو مكاتبه ای (Correspondent Member) می باشد كه معمولا سازمانی از یك كشور است كه تا به حال فعالیتی در ارتباط با استاندارد كردن و تدوین استاندارد نداشته است. این سازمان صرفاً در مواردی كه ذی نفع است اطلاعاتی كسب می نماید و در فعالیت های فنی مشاركتی ندارد.
عضو دیگر (ISO) عضو مشترك (Subscriber Member) است كه كشورهایی كه دارای اقتصادی خرد می باشند می توانند این عضویت را داشته باشند.
سازمان بین المللی استاندارد تا پایان ژانویه ۲۰۰۱ دارای ۱۳۸ عضو شامل ۹۱ عضو اصلی, ۳۶ عضو مكاتبه ای و ۱۱ عضو مشترك بوده است. موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران از جمله اعضای اصلی آن بوده و در تدوین استانداردهای بین المللی مشاركت دارد.
۲) كلمه (ISO) از چه مشتق شده است؟
تصور می شود كه كلمه (ISO) مخفف International Organization for Standardization
است, در حالی كه مخفف عبارت فوق می بایست به صورت (IOS) باشد. (ISO) در اصل از كلمه یونانی (isos) مشتق شده و به معنی (برابر) و ریشه پیشوند (iso) در انگلیسی است.
از ((برابر)) تا ((استاندارد)) علت انتخاب كلمه (ISO)به عنوان نام یك سازمان بین المللی به سهولت دانسته می شود. سازمان بین المللی استاندارد, در صورت توجه به زبان كشورهای عضو, در انگلیسی به صورت (IOS) و در فرانسه به صورت (OIN) در می آید ولی به طور كلی بدون در نظر گرفتن زبان كشور خاص, نام سازمان بین المللی استاندارد به صورت (ISO) خلاصه می شود.
۳) چرا نیاز به استانداردهای بین المللی است و تدوین استانداردهای بین المللی چگونه انجامی می گیرد؟
به طور كلی استانداردها توافق نامه های مستند شده, متضمن ویژگی ها, مشخصات فنی یا سایر ضوابط دقیق جهت استفاده به عنوان قوانین, راهنما یا شرح مشخصات به منظور حصول اطمینان از مناسبت مواد, كالاها, فرآیندها و خدمات با اهداف مورد نظر می باشد وجود استانداردهای ناهماهنگ برای تكنولوژی های مشابه در كشورها و مناطق مختلف منجر به ایجاد (موانع فنی فراراه تجارت) می گردد.
صنایع صادرات گرا نیاز به قبول كردن استانداردهای بین المللی, به منظور منطقی كردن فرآیند تجارت بین المللی را حس كرده اند و این امر از دلایل اصلی تاسیس (ISO) بشمار می رود.
صنایع مختلف در دنیا نیاز به استاندارد خاص را به موسسه استاندارد ملی كشور متبوع اعلام می نمایند و تدوین استانداردها می تواند از اعضای اصلی به سازمان بین المللی استاندارد انعكاس یابد. استانداردهای بین المللی برای بسیاری از تكنولوژی ها مانند ارتباطات, فرآیندهای اطلاعاتی, نساجی, بسته بندی, توزیع, تولید و مصرف انرژی, ساخت كشتی, بانكداری و خدمات اقتصادی تهیه می شوند و دلایل عمده تهیه آنها عبارتند از :
۱) پیشرفت جهانی در آزاد سازی تجارت
۲) تداخل بخش های مختلف صنایع
۳) سیستم های ارتباطات جهانی
۴ ) نیاز كشورهای در حال توسعه
۵) رشد و شكوفایی تكنولوژی
كار فنی (ISO) كاملا غیر متمركز و در چارچوب تشكیلات ۲۸۵۰ كمیته فنی, زیر كمیته و گروههای كاری انجام می گیرد. در این كمیته ها نمایندگان متخصصین صنعت, موسسه های تحقیقاتی, صاحب نظران دولتی, سازمان های مصرف كننده و سازمان های بین المللی از كلیه نقاط دنیا به عنوان شركای واحد حل مشكلات جهانی استاندارد كردن گرد هم می آیند. به طوری كه در اجلاسیه های (ISO) در هر سال حدود ۳۰۰۰۰ متخصص شركت می نمایند.
كمیته های فنی (ISO) متشكل از اعضای فعال (P-member) و اعضای ناظر (O-member) می باشد كه وظیفه دارند تدوین استانداردهایی را كه ضروری به نظر می رسد, بررسی و مطرح نمایند. پس از موافقت اعضا با موضوع پیشنهادی, مدارك علمی و فنی مربوط (Draft Committee) تهیه و بین اعضا توزیع می گردد كه پس از انجام اصلاحات لازم به صورت پیش نویس نهایی استاندارهای بین المللی ( Draft International Standard) در می آیند. پیش نویس های مذكور مجدداً برای اعضا فرستاده می شوند تا پس از انجام آخرین اصلاحات بعمل آمده و تصویب نهایی به صورت استانداردهای بین المللی ایزو به چاپ رسد.
به طور كلی دامنه كار (ISO) به یك شاخه اختصاصی محدود نمی شود و شامل كلیه موضوعات و رشته های فنی به غیر از مهندس الكتریكی و الكترونیكی كه از مسولیت های كمیته IEC ( International Electrical Commission) است, می گردد.
تاكنون حدود ۱۲۰۰۰ استاندارد بین المللی به زبان های انگلیسی و فرانسه تهیه گردیده است كه فهرست كلیه استانداردها در كاتالوگ (ISO) موجود می باشد.
۴) تضمین كیفیت و استانداردهای سری ایزو ۹۰۰۰
از دیدگاه عمومی و بر پایه اصول علمی, (تضمین كیفیت) شواهدی را فراهم می آورد تا بر اساس آنها كلیه اشخاص ذیربط (از جمله مدیران, كاركنان و مشتریان) اعتماد داشته باشند كه تمامی فعالیت های مرتبط به كیفیت به طور موثر و كارا به اجرا در می آید.
در استانداردهای سری ایزو ۹۰۰۰ به ممیزی سیستم كیفیت تاكید شده است, به وطوری كه انجام توام با هدف و برنامه آن ابزاری موثر برای تضمین كیفیت در هر سازمان طالب كیفیت,استمرار كیفیت و بهبود مستمر محسوب می شود.
استانداردهای سری ایزو ۹۰۰۰ در واقع تعیین كننده, ویژگی ها و یا مشخصات فنی برای محصول نیستند بلكه استانداردهایی می باشند كه بر فرآیند و عملكرد تمامی فعالیت هایی كه بر كیفیت محصول یا خدمت نهایی تاثیر گذار است, توجه دارد و به همین دلیل برای هر صنعتی دارای كاربرد است.
استانداردهای سری ایزو ۹۰۰۰ استانداردهایی مدیریتی بوده و به این نكته تاكید دارد كه كیفیت باید در فرآیند تولید و در تمامی بخش های یك سازمان (كارخانه یا شركت) از جمله بخش طراحی, بخش تداركات, بخش تولید, بخش كنترل كیفیت, بخش آموزش و غیره بوجود آید.
▪ استانداردهای سری ایزو ۹۰۰۰ به طور كلی در سه طبقه, قرار می گیرند :
الف ) استانداردهای مربوط به مدیریت كیفیت و عناصر سیستم كیفیت (سری ایزو ۹۰۰۴)
ب ) استانداردهای مربوط به الگوهای تضمین كیفیت (ایزو ۹۰۰۱, ۹۰۰۲, ۹۰۰۳)
پ ) سایر استانداردهای راهنما و حمایت كننده (ایزو ۸۰۴۲, سری ایزو ۹۰۰۰ و سری ایزو ۱۰۰۰۰)
استانداردهای ایزو ۹۰۰۱, ۹۰۰۲, ۹۰۰۳ (۱۹۹۴) كه معادل با استانداردهای ایران – ایزو ۹۰۰۱, ۹۰۰۲و ۹۰۰۳ (۳۱۷۴) هستند, تحت عنوان الگوهای تضمین كیفیت, پذیرفته شده اند و صدور گواهینامه برای سیستم های كیفیت بر حسب انطباق با یكی از این استانداردها صورت می گیرد. لازم به ذكر است كه در ویرایش سال ۲۰۰۰ فقط یك استاندارد ISO ۹۰۰۱, جایگزین استانداردهای ۸۴۰۲ و ISO ۹۰۰۱ و ISO ۹۰۰۲ و ISO ۹۰۰۳ گردیده است.
▪ عناوین كامل این استانداردها بدین صورت است:
۱) استاندارد ایران – ایزو ۹۰۰۱ (۱۳۷۴) – سیستم كیفیت – الگو برای تضمین كیفیت در طراحی, توسعه, تولید, نصب و ارایه خدمات
۲) استانداردهای ایران – ایزو ۹۰۰۲ (۱۳۷۴) – سیستم كیفیت – الگو برای تضمین كیفیت در تولید, نصب و ارایه خدمات
۳) استانداردهای ایران – ایزو ۹۰۰۳ (۱۳۷۴) – الگو برای تضمین كیفیت در بازرسی و آزمون نهایی
از جمله استانداردهای راهنما - استاندارد ایران – ایزو ۸۴۰۲ (۱۳۷۴) می باشد كه در برگیرنده ۶۷ اصطلاح و تعریف در هر یك از زمینه های كیفیت, سیستم كیفیت, مدیریت كیفیت و ابزار و فنون مرتبط است.
استانداردهای معرفی شده فوق را می توان از موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و یا مدیریت استاندارد و تحقیقات صنعتی استان ها تهیه كرد.

منبع : نشریه موج