نگاهی به ساختارهای شبکه رایانه‌ای و موبایل

گذر از خیابان‌ها و بزرگراه‌های تهران بدون نیم نگاهی به تابلوهای تبلیغاتی بزرگ و خیره‌ کننده‌ای که کناره راه‌ها را پوشانده امکان پذیر نیست.
تا ۱۵ سال قبل، اساسا تابلوهای تبلیغاتی به این شکل و در این ابعاد بزرگ در تهران به ندرت دیده می شد اما با وجود افزایش چشمگیر آنها طی سال‌های اخیر حجم تبلیغات خیابانی عظیم و بیلبوردها در این شهر در مقایسه با بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا کمتر است.
این تعداد معدود از بیلبوردها نیز تنها در اختیار معدودی از شرکت‌های تبلیغاتی است و هزینه یک دوره نمایش یک ماهه تبلیغ در آنگاه به بیش از ۱۰۰ میلیون تومان می‌رسد.
طبیعی است با توجه به شرایط اقتصادی کشور تنها برخی شرکت‌های بزرگ و متمول قادر به تبلیغ در چنین ویترین بزرگی باشند، اما نگاهی به تبلیغ‌های فعلی در این بیلبوردها مشخص می کند که گوشی‌های تلفن همراه که تقریبا همگی، مدل‌های خارجی را تشکیل می‌دهند و از طرف نمایندگان داخلی آنها سفارش داده شده‌اند، گرانقیمت‌ترین فضاهای تبلیغاتی را به خود اختصاص داده‌اند.
این موضوع در واقع نشانگر تمایلات جامعه ایرانی به استفاده از تلفن همراه و این ابزار نسبتا جدید ارتباطی نیز هست. بنا به گفته مسوولان مخابراتی در سال جاری دولت قادر به ارایه ۸ میلیون سیم کارت تلفن همراه به مشترکان است. این میزان به همراه واگذاری حداقل یک میلیون و ۵۰۰ هزار سیم کارت اعتباری و حداقل ۳ میلیون سیم کارت اپراتور دوم، بازاری در حدود ۱۳ میلیون متقاضی را ایجاد می‌کند، فضایی که کاملا مطلوب شرکت‌های سازنده تلفن همراه است.
تمایل شدید نسل جوان ایرانی به استفاده از ابزارهای ارتباطی مدرن در واقع نشان دهنده موج عظیمی از تقاضا و خواست برای حضور در جامعه اطلاعاتی است.
●خیابان موبایل
بخشی از خیابان جمهوری در محدوده مرکزی و پرتردد تهران سال‌هاست به عنوان مرکز خرید وسایل الکترونیکی و دیجیتالی محسوب می‌شود. تلویزیون‌های بزرگ، دوربین‌های فیلمبرداری و دستگاه‌های ضبط صدا بخش عمده ویترین این فروشگاه‌ها را تشکیل می‌دادند. حالا اما به ندرت می‌توان فروشگاهی را در این محدوده یافت که در ویترین آن از تلفن همراه هم خبری نباشد.
افزایش تفاضا برای تلفن‌های همراه حالا بخش های عمده ای از این خیابان را به مرکز خرید و فروش گوشی های نو و دست دوم این وسیله ارتباطی تبدیل کرده است.
پاساژهای متعددی که طی سالهای اخیر تغییر کاربری داده شده، اغلب در اختیار مغازه دارانی قرار گرفته که گوشی های بزرگ و کوچک، ‌ساده یا پیشرفته را در مقابل چشم هزاران نفری قرار می‌دهند که روزانه از این خیابان گذر می‌کنند. برخی از این پاساژها در طول روز آنقدر شلوغ و به هم ریخته است که کار فروشندگی در آن با دشواری و سختی یک کار طاقت فرسا قابل مقایسه است. با این حال حجم مراجعانی که مشتاقانه به دنبال خرید گوشی جدید و یا تعویض گوشی تلفن همراه خود هستند عملا سود این کار را تضمین می‌کند.
علی قنبرپور کارگر یکی از این فروشگاه‌هاست. او در یک مغازه کوچک که طول و عرض آن به زحمت به ده متر می رسد به فروشندگی مشغول است و به گفته خودش از ساعت ۸ و نیم صبح تا غروب به فروش گوشی تلفن همراه مشغول است. حجم مراجعان به مغازه ای که علی در آن کار می کند آنقدر بالاست که او در برخی ساعات عملا نمی‌تواند پاسخ گوی سوالات متعددی که همزمان از سوی چند مشتری مطرح می شود باشد.
به گفته او اغلب مشتریان تمایل دارند تا امکانات گوشی های تلفن همراه را مستقیما از زبان فروشندگان بشنوند و حتی به برخی بروشورها و اطلاعاتی که در این زمینه وجود دارد اطمینان ندارند.
علی رغم کوچکی مغازه ای که علی در آن کار می کند، او از سود بالای فروش گوشی های تلفن همراه در این فروشگاه سخن می گوید، موضوعی که باعث شده صاحب کار او طی دو سال اخیر سود فراوانی را کسب کرده و مغازه دیگری را نیز در همین خیابان خریداری کند.
●بازار پررونق وسایل جانبی تلفن همراه
شاید روزی که نخستین تلفن های همراه به ویترین های این خیابان راه یافت کسی تصور نمی کرد این وسیله های کوچک به زودی دستگاه های غول پیکر دیجیتالی دیگر را از ویترین ها کنار بزنند. اما تلفن همراه بر خلاف جثه کوچکش یک کالای مجرد نبود و نیست. حالا وسایل جانبی تلفن همراه به اندازه خود این وسیله ارتباطی بازار و تقاضای مربوط به خود را دارد.
در پاساژ علاءالدین که یکی از پررفت و آمدترین پاساژهای خیابان جمهوری است، هجوم مردم برای خرید برخی وسایل جانبی مثل مانند کیف،‌ بند،‌ قاب های رنگ به رنگ و بازی ها و نرم افزار آنقدر بالاست که تردد در آن با دشواری روبه روست.
طی سالهای اخیر میزان توجه به امکانات اضافی تلفن همراه آنقدر گسترش پیدا کرده که عملا بازار وسایل جانبی به اندازه بازار خود تلفن همراه جذاب و پررونق شده است.
صادق یکی از فروشندگان وسایل جانبی تلفن همراه می گوید:‌ "اشتیاق مردم برای خرید کیف و قاب های رنگی تلفن بسیار بالاست. این کیف ها قیمتی بسیار پایین دارند که برای محافظت و زیبایی تلفن از آنها استفاده می شود."
صادق می افزاید: "آنها همچنین دوست دارند که آهنگ های متفاوتی را برای زنگ تلفن همراه خود داشته باشند. ما یک مجموعه آهنگ های تلفن همراه را روی یک سی دی به قیمت ۱۵۰۰ تومان می فروشیم،‌ ملودی هایی که در این سی دی ها وجود دارد نیز بسیار متفاوت است. از آهنگ های مجاز و شناخته شده گرفته تا آهنگ های خوانندگان آن سوی آب در آن یافت می شود."
از سوی دیگر با پیشرفت فناوری تلفن های همراه و امکان نصب نرم افزارهای متعدد روی آن عملا بازار نرم افزار این وسایل نیز پررونق شده است. در بسیاری از فروشگاه های تلفن همراه در تهران فروشندگان، نرم افزارهایی را برای تلفن همراه به فروش می رسانند. این نرم افزارها عمدتا خارجی و قفل شکسته هستند که به ارزانی در اختیار مشتریان قرار می گیرد.
●آزادی بازار و ادامه قاچاق گوشی
ده سال قبل مشترکان تلفن همراه باید بیش از یک میلیون تومان برای یک سیم کارت پرداخت می‌کردند. این سیم کارت یک سال بعد از ثبت نام و پرداخت پول به مشترک ارایه می شد و بر اساس قوانین آن زمان سیم کارت تنها به شرط خرید گوشی از یک شرکت دولتی به مشترک تحویل داده می شد.
مقامات مخابراتی ایران تلاش کردند تا با وابسته کردن سیم کارت به یک گوشی خاص که در داخل کشور مونتاژ می شد، عملا انحصار این بخش را در اختیار خود داشته باشند اما به تدریج با ورود گوشی های متعدد این انحصار از میان برداشته شد.
علی رغم این، ورود بی رویه و قاچاق تلفن همراه تا به امروز نیز ادامه داشته است. تلفن های همراه قاچاق از گارانتی معتبری برخوردار نیستند و در برخی موارد ظاهری مشابه جنس واقعی و کیفیتی بسیار پایین تر از آن دارند. همین موضوع باعث شده که اتحادیه فروشندگان تلفن همراه به فکر ساماندهی اجناس در این بازار بیفتد.
به گفته افشین فروتن لاریجانی دبیر اتحادیه فروشندگان گوشی تلفن همراه به زودی بسیاری از فروشگاه های تلفن همراه در تهران گوشی های خود را با یک "هالوگرام" (Hologram) خاص به مشترکان ارایه می کنند که تضمین کننده گارانتی معتبر و کیفیت لازم آن نیز هست. هالوگرام ها تصاویر سه بعدی خاصی هستند که اطلاعاتی در آنها ذخیره شده و نمی توان به آسانی نمونه تقلبی آنها را ساخت.
از ده سال قبل تا به حال قیمت سیم کارت تقریبا ۶۰ درصد کاهش یافته اما همچنان بازار دولتی و انحصاری آن حفظ شده است. قیمت دولتی یک سیم کارت هم اکنون ۴۴۰ هزارتومان است اما متقاضیان باید برای در اختیار داشتن آن، شانس خود را در یک قرعه کشی امتحان کرده و بین ۵ ماه تا یک سال و نیم برای دریافت سیم کارت خود در انتظار بمانند.
سیم کارت در بازار آزاد قیمتی بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزارتومان قیمت دارد. این تفاوت قیمت طی سالهای اخیر باعث شده بسیاری به دنبال ثبت نام و خرید سیم کارت دولتی و فروش آن در بازار آزاد باشند. چنین شکلی از دلالی سیم کارت اما برای سال گذشته و امسال تا اندازه ای کم رنگ شده و دلیل اصلی آن ورود سیم کارت های اعتباری و امید به سیم کارت های پروژه موسوم به "اپراتور دوم" به مجموعه بازار تلفن همراه در کشور بود.
سیم کارت های تالیا هم اکنون به همراه یک کارت شارژ، قیمتی کمتر از صد هزارتومان دارند. برای افزایش اعتبار سیم کارت، خریدار باید کارت های شارژی را که به قیمت های ۱۰، ۲۰ و ۴۰ هزارتومانی در بازار وجود دارد خریداری کرده و سپس شماره روی کارت را از طریق تلفن همراه خود به شبکه تالیا اطلاع دهد تا اعتبار لازم برای انجام مکالمات فراهم می شود.
این سیم کارت ها که در حدود دو میلیون عدد از آنها تاکنون واگذار شده اند، به نوعی به سیم کارت های "پیش پرداخته" نیز معروف هستند.
هر چند هزینه هر پالس مکالمه با این سیم کارت ها در مقایسه با سیم کارت های دولتی گران تر است اما در دسترس بودن کارت ها و ارزان بودن قیمت اولیه آن بسیاری از مردم، خصوصا قشر متوسط را برای داشتن تلفن همراه ترغیب کرده است. البته سیم کارت های تالیا هم اکنون صرفا در تهران و از اوایل امسال در یکی دو شهر بزرگ کاربرد دارند اما مسئولان گفته اند که تا پایان سال چندین شهر دیگر را مجموعه شبکه تحت پوشش خود اضافه می کنند.امسال هر چند مقامات مخابراتی اعلام کرده اند که قادر به واگذاری هشت میلیون سیم کارت ثبت نام شده تلفن همراه هستند اما تردیدهایی که در مورد این واگذاری ایجاد شده و همچنین اخباری مبنی بر ارایه سیم کارت های اعتباری و اپراتور دوم تنها طی دو هفته، نیم میلیون نفر را به این نتیجه رساند که وجه ثبت نام سیم کارت های۳۶۰ هزارتومانی خود را از مخابرات پس بگیرند.
موبایل و تغییر رفتار جامعه ایرانی
طی سالهای اخیر تلفن همراه تغییرات وسیعی را در جامعه ایرانی ایجاد کرده است. در بازار، بسیاری با استفاده از تلفن همراه کاری را انجام می دهند که پیشتر صرفا با داشتن یک مغازه و یا انبار امکان پذیر بود.
علیرغم آنکه شبکه تلفن همراه کشور طی سالهای اخیر صرفا به واگذاری سیم کارت های بیشتر و پاسخ دادن به تقاضای روز افزون مردم به این وسیله ارتباطی توجه نشان داده و کیفیت استفاده از آن هنوز پایین تر از سطح استانداردهاست، معدود خدمات جانبی موجود در آن نیز کاملا مورد توجه قرار گرفته است.
سرویس پیام کوتاه - SMS - که مخابرات آن را از ابتدای امسال برای تمامی سیم کارت های موجود در شبکه فعال کرده محبوب ترین اینگونه خدمات است. هزینه پایین و قابلیت های یک پیام متنی برای انتقال یک خبر، وضعیت و یا لطیفه از جمله دلایل این محبوبیت به شمار می روند.
هم اکنون در جمع های محدود، موضوع خواندن جدیدترین و جالبترین پیام های کوتاه رسیده به موبایل مشترکان معمول شده و عملا شیوه های استفاده از این وسیله ارتباطی را حتی به صورت تفریحی نیز گسترش داده است. پیش بینی می شود با گسترش خدمات پیشرفته تر، مانند ارسال عکس و موسیقی، استفاده های سرگرم کننده از این وسیله بیش از این گسترش پیدا کند.
●تلفن همراه و تلفن ثابت
تلفن همراه شاید پرمناقشه ترین بخش ارتباطی در ایران طی سالهای اخیر و به قطع طی یک سال اخیر بوده است. کنارگذاشته شدن "ترک سل" از پروژه اپراتور دوم تلفن همراه که از آن به عنوان بزرگترین پروژه تاریخ ارتباطات ایران نام برده می شد و ورود اپراتور آفریقای جنوبی MTN، آغاز به کار اپراتور تالیا و زمزمه های ارایه مجوز به اپراتور سوم تلفن همراه از جمله وقایعی بود که طی یک سال گذشته بر تمام این بخش سایه افکنده بود. تغییر و تحولات در زمینه اپراتور دوم در حالی اتفاق می افتد که هنوز وضعیت ارایه سیم کارت های ۱۵۰ هزارتومانی این اپراتور مشخص نیست.
بسیاری در ایران از تلفن همراه به عنوان یک وسیله سرگرمی استفاده می کنند. با وجود سر و کله زدن بسیاری از مردم با بازار غیرقابل پیش بینی و در هم ریخته سیم کارت و علی رغم امید به رشد چشمگیری که در این زمینه وجود دارد وضعیت خدمات دهی و به خصوص کیفیت این وسیله ارتباطی بزرگترین معضل دارندگان تلفن همراه است.
از دهها سرویسی که مشترکان ایرانی هم اکنون روی گوشی های همراه خود دارند تنها دو یا سه سرویس محدود مانند SMS، ارسال به شخص ثالث یا "فوروارد" (Forward) و نمایشگر شماره تلفن قابل استفاده هستند. با این حال کیفیت پایین مکالمات همواره جزو دغدغه های مشترکان این وسیله ارتباطی بوده است.
در زمینه تلفن ثابت نیز مقامات مخابراتی ایران ادعا دارند که کارنامه آنها نسبت به سایر بخش ها قابل قبول تراست. در حالی که در پایان سال ۱۳۸۳ ایران دارای ۱۷ میلیون و ۷۰۰ هزار مشترک تلفن ثابت بود این میزان در پایان سال۸۴ به ۱۹میلیون و ۶۰۰ هزار تلفن رسید. ضریب نفوذ تلفن ثابت در پایان سال ۸۴ به۲۸ درصد رسید که رشدی بالغ بر ۴۴/۲ درصد نسبت به دوره مشابه در سال قبل را نشان می داد.
●اینترنت
بر اساس جدیدترین آمار منتشر شده تعداد کاربران اینترنت در ایران تا پایان فروردین ماه سال جاری به ۱۱ میلیون و ۲۶۰ هزار نفر رسید. این در حالی است که بر اساس آمار منتشر شده توسط شرکت فناوری اطلاعات در تیرماه سال گذشته، این میزان ۷ میلیون و ۳۵۰ هزار کاربر بود.
هنوز آمار دقیقی از شکل و نوع استفاده از اینترنت در ایران وجود ندارد اما به نظر می رسد استفاده‌های سرگرم کننده از اینترنت برای کاربران ایرانی به مرور در حال گسترش است. در همین حال همچنان اطلاع یافتن از اخبار و وقایع خصوصا اخباری که قابلیت انتشار در رسانه های دیگر را ندارند از جمله نیازهای اصلی کاربران ایرانی به حساب می آید، به طوری که این موضوع، بسیاری از سایت های خبری را در زمره پربیننده ترین سایت های ایرانی قرار داده است.
قیمت اینترنت نیز طی سالهای اخیر تغییر چندانی نکرده اما ورود برخی خدمات اینترنت پرسرعت و بی سیم عملا به رشد کیفیت استفاده از این وسیله ارتباطی منجر شده است. هر چند در مقابل این فضای جدید، بخش دولتی از این رشد و گسترش اینترنت برای ارایه خدماتش استفاده نبرده است.
در حال حاضر هزینه متوسط ماهانه اینترنت در ایران در حدود ۳۰ هزارتومان و هزینه هر ساعت استفاده از آن حدود ۳۰۰ تومان است و کارت های اینترنت نیز همچون شکلات و سیگار از طریق روزنامه فروشی ها و بقالی ها توزیع می شود. به رغم کاهش نسبی قیمت اینترنت طی سالهای اخیر هنوز بسیاری از خانواده های ایرانی قادر به استفاده از این شبکه نیستند.
فراهم نیاوردن زیرساخت های لازم برای خریدهای الکترونیکی و اینترنتی و همچنین موضوع تحریم نیز باعث شده که اساسا از این شبکه برای تبادل کالا استفاده ای در داخل کشور صورت نگیرد.
سیستم بانک ها و بسیاری از نهادهای دولتی همچنان بر حضور مستقیم افراد در یک مکان خاص برای تبادل مالی و قانونی تاکید دارد و روش های خرید و یا انجام یک کار از طریق شبکه بسیار معدود و انگشت شمارند.
از سوی دیگر به رغم وجود این ضعف، بخش دولتی ایران تلاش کرده طی سالهای اخیر با ساماندهی وضعیت ارایه دهندگان خدمات اینترنتی، عملا هم از نظر فنی و هم از نظر محتوایی کنترل خود را بر شبکه افزایش دهد. استفاده از سیستم های فیلترینگ پرقدرت و اخیرا اعلام راه اندازی شبکه ملی فیلترینگ و یا پروژه اینترنت ملی، بخشی از برنامه های ایران برای توسعه قدرت خود در این مسیر است.
از سوی دیگر رشد سریع کاربران اینترنت در ایران این کشور را زمره کشورهای پرکاربر در این زمینه در قاره آسیا قرار داده و در منطقه نیز از نظر میزان کاربر در رده نخست قرار گرفته است. با این حال این میزان رشد در مقایسه با تعداد جمعیت کشور عملا چندان وضعیت مطلوبی را نشان نمی دهد به طوری که ضریب نفوذ دسترسی به اینترنت در این کشور عملا از ضریب نفوذ بسیاری از کشورهای همجوار خود نیز پایین تر است.
براساس گزارش شرکت فناوری اطلاعات از نظر ضریب نفوذ، ایران پس از کشورهای فلسطین اشغالی، امارات، بحرین، کویت، قطر ، لبنان و اردن در مقام هشتم قرار گرفته است.
مقامات ایرانی پیش بینی کرده اند که در برنامه پنج ساله چهارم برای توسعه شبکه دیتای خود با افزایش ضریب نفوذ اینترنت به۳۰ درصد عملا بیش از ۲۲ میلیون کاربر را به اینترنت متصل خواهند کرد. بر همین اساس دسترسی ۲۵ درصد از کاربران (۵ میلیون و ۵۸۰ هزار نفر) از طریق شرکت های PAP یا ارایه دهنده اینترنت پرسرعت و همچنین دسترسی ۷۵ درصد (۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر) از طریق شرکت های ISP به اینترنت در برنامه پنج ساله قرار گرفته است.
در حالی که شعار امسال روز جهانی جامعه اطلاعاتی "ارتقای امنیت رایانه ای" عنوان شده به نظر می رسد در این زمینه هنوز این موضوع به طور جدی دنبال نمی‌شود.
با وجود رشد شبکه های مختلف رایانه ای و اینترنتی طی سالهای اخیر میزان گزارش های مبنی بر نفوذ به سایت های اینترنتی و شبکه ها به خصوص سایت های دولتی رو به فزونی است.
طی چند ماه اخیر سایت هایی چون شهرداری تهران، وزارت ارشاد، مجلس خبرگان رهبری و دهها سایت دولتی و حکومتی دیگر مورد حملات اینترنتی واقع شده اند. با این همه به نظر می رسد موضوع امنیت همراه خود تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات آرام آرام به یک شاخه جدی در مسیر توسعه ایران تبدیل می شود.
توجه به ایجاد شبکه های اختصاصی و بهره گیری از تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری مهمترین نیاز برای این بخش به شمار می آید. موضوعی که در گروی سرمایه گذاری کلان نیز هست.
هر چند هنوز در این زمینه کار اجرایی چندانی صورت نگرفته اما به نظر می رسد حداقل برخی محدودیت ها و تنش نیز مقامات را مجاب کرده در این زمینه باید فعالانه تر برخورد کنند.

نگاهی به ساختارهای شبکه رایانه‌ای و موبایل

منبع : مجله گسترش صنعت