نقش گناه در تغییر سرنوشت انسان

● انحراف از صراط مستقیم
با توجه به این که خداوند در انسان قابلیت سیر صعود و سقوط قرار داده و تقوا و فجور عامل تعالی و سقوط انسان است؛ از این رو می توان گفت حسنات باعث صعود و تعالی او می شود و گناه و سیئات باعث سقوط و هبوط وی به درکات دوزخ می گردد.
انسان ها را با توجه به چگونگی عملکرد می توان در دو دسته قرارداد: الف. کسانی که در کسب کمال و سیر صعودی تلاش می نمایند، ب.افرادی که نسبت به کسب کمال بی توجه هستند. برای کسی که در جهت سیر صعودی و کمال تلاش می کند، شناخت اعمالی که باعث کسب حسنات است لازم می باشد، اما کافی نیست، کار حکیمانه مقتضی شناخت آسیب ها و موانع کسب کمال و رسیدن به جایگاه الهی و انسانی است. برای کسانی هم که بی توجه هستند شناخت موانع ضرورت بیشتری دارد، چرا که آسیب پذیری آنها بسیار بالاتر از دسته قبل می باشد از این رو طرح این مباحث برای تنبه و تذکر این افراد نیز ضرورتی دو چندان می یابد. به جهت وجود چنین ضرورت هایی درصدد خواهیم بود که ان شاءالله تصویری از موضوع در حوصله این مقاله ارائه دهیم.
● صراط مستقیم و سرنوشت انسان
در بین همه راه هایی که انسان می تواند طی کند، تنها یک راه «صراط مستقیم» و راه هدایت است و دیگر راه ها انسان را به سرنوشت واقعی نمی رسانند، این راه و رسیدن به این چیزی است که انبیاء الهی مأمور به دعوت مردم به آن بودند. به عبارت دیگر شرایع آسمانی همه برای تحقق چنین امری از جانب خدا تشریع شده است. با توجه به سیر تکامل که در چنین مأموریتهایی بوده، دعوت پیامبر(صلی الله علیه وآله) بزرگوار اسلام به آئین روح بخش اسلام، کاملترین آنها می باشد «واَنَّ هـذا صِراطی مُستَقیمـًا فَاتَّبِعوهُ ولا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُم عَن سَبیلِهِ ذلِکُم وصـّـکُم بِهِ لَعَلَّکُم تَتَّقون؛ این است راه راست من؛ پس، از آن پیروی کنید؛ و از راه ها[ی دیگر] که شما را از راه وی پراکنده می سازد پیروی مکنید. اینهاست که [خدا] شما را به آن سفارش کرده است، باشد که به تقوا گرایید.»
ما از خدا هستیم و به سوی خدا باز می گردیم «اِنّا لِلّهِ واِنّا اِلَیهِ راجِعون» بازگشت بسوی خدا و دیدار پروردگار با وصف ارحم الراحمین، بهشت رضوان الهی را در پی دارد، بهشتی که همه اولیا و انبیای الهی در دعوت به ایمان، انسان ها را به آن بشارت داده اند و بشریّت را راهنمایی کرده اند تا همه قوا و استعدادهای خود را در جهت رسیدن به آن سرنوشت الهی بکار برند. این سرنوشت واقعی انسان است که در پس شکوفایی همه استعدادها و قوای انسان به منصه ظهور می رسد.
● گناه و خروج از صراط مستقیم
در آیه ۸۱ سوره بقره، تغییر سرنوشت انسان، بواسطه گناه، طی سه مرحله بیان می شود:
۱) در این مرحله می فرماید: ارتکاب گناه آغاز تغییر سرنوشت و خروج و یا فاصله گرفتن از صراط مستقیم است:«بَلی مَن کَسَبَ سَیِّئَةً؛ «کسانی که مرتکب گناه شوند».
۲) این مرحله حاصل مرحله نخست می باشد و چنانچه کسی که در مرحله نخست مرتکب گناهی گشت و توفیق توبه و ترک معصیت نیافت در این مرحله نمی تواند خود را از منجلاب آثار گناه نجات دهد، خداوند در این باره می فرماید: «واَحـطَت بِهِ خَطِیـَتُهُ؛ و آثار گناه سراسر وجودشان را بپوشاند.»
۳) در مرحله سوم عاقبت شوم تغییر سرنوشت، بواسطه گناه را بیان می دارد و می فرماید: «فَاُولئکَ اَصحـبُ النّارِ هُم فِیها خلِدون؛ آنها اهل آتش اند و جاودانه در آن خواهند بود».
در حقیقت این مراحل یک سلسله علل طولی می باشند که هر یک مبتنی بر دیگری است.در ادامه به بررسی بیشتر هر کدام می پردازیم.
▪ مرحله اول: ارتکاب گناه و نقش آن در دور شدن از حق
کسانی که مرتکب گناه می شوند از صراط مستقیم و مسیر حق دور می شوند و یا به تعبیر دقیق تر سقوط می کنند. ارتکاب گناه پایه های اعتقادی، اخلاقی و رفتاری انسان را متزلزل می کند. گناه عمل بر خلاف دستورهای الهی بوده و باعث سست شدن اعتقادات و باز شدن راه شک و شبهه در اصول آن می شود. با ارتکاب گناه ملکات فضائل اخلاقی در درون فرد، تحت تأثیر قرار گرفته و جهت گیری های ارتکازی وی را تضعیف می نماید. با تزلزل پایه های اعتقادی و اخلاقی، رفتار نیز تغییر می کند و از شکل رفتار یک فرد الهی فاصله می گیرد. این تغییرات فرصت یافتن خویشتن واقعی را که کمال انسانیّت و هدف ادیان الهی است؛ از فرد می رباید.
گوهر خود را هویدا کن کمال این است و بس
خویشتن را در خویش پیدا کن کمال اینست و بس
کسی که مرتکب گناه می شود تیشه به ریشه خود واقعی اش و آن صورت الهی و انسانی می زند که در ورای این خود ظاهری قرار دارد. شرافت، اصالت و بزرگی و بزرگواری و همه فضائل قابل تصور برای انسان مربوط به آن خود الهی و انسانی به تعبیر شهید مطهری(رحمه الله) می باشد. این خود واقعی آن گوهری است که انسان به واسطه آن مسجود ملائک گردید. آنچه ما وجداناً با ضرورت و بداهت «خود» می نامیم، خودِ ظاهری است.
«اَنَّ اللّهَ یَحولُ بَینَ المَرءِ وقَلبِهِ؛ خدا میان آدمی و دلش حائل می گردد.»
از سیاق موجود در این آیه کریمه و قرائن عقلی آن به روشنی می توان دریافت که منظور از «مرء» همان خودِ ظاهری است و «قلب» خود واقعی است. مطلب مهمی که آیه به آن دلالت دارد، حائل شدن خداوند بین خود ظاهری که ناخود است و خود واقعی، لذا راه رسیدن به خود واقعی، اجابت و اطاعت فرمان خدا و رسول است که در صدر آیه می باشد: «یاَایَّها الَّذینَ ءامَنوا استَجیبوا لِلّهِ ولِلرَّسولِ اِذا دَعاکُم؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، چون خدا و پیامبر شما را به چیزی فراخواندند آنان را اجابت کنید.»
در همین آیه دلیل امر به اجابت فرامین الهی و اوامر حضرت رسول را زنده شدن مؤمنان می دادند: «لِما یُحییکُم» برای اینکه شما زنده شوید.»
نتیجه ای که می توان از مفهوم آیه برداشت کرد این است که اگر کسی فرمان الهی و اوامر نبوی را اطاعت نکند زنده واقعی نخواهد شد. گناه مانع زنگاری بر دل است و از زنده شدن قلب یا خود واقعی اش باز می دارد. چگونه وقتی ذات باریتعالی از کسی ناراضی باشد او را به کمال بالاتر برساند. چنین امری خلاف سیره عقلا است تا چه رسد به خداوند حکیم، که منشأ پیدایش عقل و عقلا است.
به تعبیر شهید مطهری خود ظاهری اصلاً خود نیست. پس می توان گفت کسی که گناه می کند تیشه به ریشه خود می زند و مرگ واقعی خود را سبب می شود. اما از چه رو انسان با آن همه عشق به خود که دارد چنین با خودش به ستیز بر می خیزد
آنچه از آیات قرآن کریم در پاسخ به این پرسش برداشت می شود، وسوسه شیطان در اثر غفلت و جهل می باشد. برای نمونه ماجرای رانده شدن حضرت آدم و حوا از بهشت که توسط وسوسه شیطان انجام گرفت مطلب را پیگیری می کنیم.
«فَوَسوَسَ لَهُمَا الشَّیطنُ لِیُبدِی لَهُما ماوورِی عَنهُما مِن سَوءاتِهِما؛ سپس شیطان آن دو [آدم و حوا] را وسوسه کرد، برای اینکه آنچه از اندام ایشان پنهان بود، آشکار سازد»
شیطان برای عملی کردن وسوسه خود در مورد حضرت آدم و حوا چنین گفت: «وقالَ ما نَهکُما رَبُّکُما عَن هـذِهِ الشَّجَرَةِ اِلآ اَن تَکونا مَلَکَینِ اَو تَکونا مِنَ الخلِدین»
شیطان گفت: «پروردگارتان شما را از این درخت نهی نکرد مگر به خاطر اینکه (اگر از آن بخورید) فرشته خواهید شد، یا جاودانه (در بهشت) خواهید ماند.» اساساً شیطان به این دلائل تمسک کرد تا آدم و حوا را از یاد خدا و تمام آن نعمت هایی که خداوند برای آنها فراهم نموده بود غافل کند.
«ویآدَمُ اسکُن اَنتَ وزَوجُکَ الجَنَّةَ فَکُلا مِن حَیثُ شِئتُما؛ و ای آدم! تو و همسرت در بهشت ساکن شوید و هر آنچه خواستید بخورید»
آیه دیگری که دلیل شیطان بر آن استوار بود جهل آن دو است. برای آنها از چیزی دلیل آورد که آنها واقعاً در مورد آن اطلاعی نداشتند. آنها واقعاً نمی دانستند که علت نهی خداوند از نزدیک شدن به درخت ممنوعه آیا همان حرف شیطان است یا اینکه چیز دیگریست. شیطان از این نقطه ضعف استفاده کرد. آماج وسوسه های شیطان برای به گناه کشاندن انسان دقیقاً از این دو گذرگاه است یعنی گذرگاه جهل و غفلت.
شیطان با استفاده از جهل به غفلت می کشاند، غفلت از یاد خدا زمینه ارتکاب گناه را فراهم می آورد. لذا خداوند می فرماید: «ولا تَکونوا کَالَّذینَ نَسُوا اللّهَ فَاَنسهُم اَنفُسَهُم اُولئکَ هُمُ الفسِقون؛ و چون کسانی مباشید که خدا را فراموش کردند و او [نیز] آنان را دچار خودفراموشی کرد؛ آنان همان نافرمانانند»
انسان با توجه به تصریح قرآن کریم «اَلَّذینَ هُم عَلی صَلاتِهِم دائمون؛ باید همیشه به یاد خدا باشد» اگر همیشه با نماز، ذکر و عبادت خدا حضور در پیشگاه او را حفظ نمود گذرگاه غفلت، یعنی مؤثرترین حربه شیطان را از دست او گرفته است. سرنوشت چنین افرادی حتماً بهشت جاودان خواهد بود.
خوشا آنان که دائم در نمازند
بهشت جاودان بازارشان بی

محمد رضا بهاری‎
منبع : ایران عصر

منبع : بازیاب