تحولات تجاری جهان در سال ۲۰۰۳

رشد ۲/۵ درصدی تولید جهانی در سال ۲۰۰۳ توانسته است باعث رشد ۴/۵ درصدی تجارت جهانی شود. این در حالی بود كه شیوع بیماری خطرناك سارس در آسیا و افزایش تنشها در خاورمیانه باعث شد تا رشد واقعی تجارت و تولید به پایین تر از متوسط نرخ آنها از سال ۱۹۹۵ تاكنون برسد (نمودار ۱).با وجود این، اقتصاددانان سازمان تجارت جهانی معتقدند كه رشد تولید ناخالص داخلی تا سقف ۳/۷ درصد می تواند تجارت جهانی را تا میزان ۷/۵ درصد در سال ۲۰۰۴ افزایش دهد. اما این مقدار رشد ممكن است با شرایط نامساعدی از جمله كاهش میزان واردات آمریكا و كاهش تقاضا در اروپای غربی همراه باشد.
حجم تجارت كالا
حجم تجارت كالا در سال ۲۰۰۳ با رشد ۱۶ درصدی (۴ برابر سال ۲۰۰۲) به ۷/۳ میلیارد دلار و حجم تجارت خدمات با رشد ۱۲ درصدی (۲ برابر سال ۲۰۰۲) به ۱/۸ میلیارد دلار رسید كه این افزایش بیشترین میزان رشد تجارت كالا و خدمات از سال ۱۹۹۰ تاكنون بوده است.در سال ۲۰۰۳ سهم ۷ كشور صنعتی پیشرفته در صادرات كالا و خدمات به ترتیب معادل ۴۲/۷ و ۴۵/۵ درصد صادرات جهان بوده است. آلمان با ۷۴۸ میلیارد دلار صادرات كالا (۱۰ درصد صادرات جهانی كالا) آمریكا با ۲۸۲ میلیارد دلار (۱۶ درصد صادرات جهانی خدمات) در رتبه اول قرار داشته اند.(جدول ۱و۲) متوسط حجم صادرات در سال ۲۰۰۳ ،۴/۵ درصد افزایش داشته است كه این میزان افزایش در مقایسه با میزان صادرات در سال گذشته بهبود یافته است. در این میان، افزایش تقاضای كالاهای وارداتی كشورهای آسیایی، آمریكا و كشورهای درحال گذار نقش بسزایی در بهبود تجارت جهان داشته است. به عبارت دیگر، این مناطق فعالترین نواحی صادراتی و وارداتی در ســال ۲۰۰۳ به حساب می آیند. آمارها نشان می دهد واردات آمریكا با ۹ درصد افزایش به ۱۳۰۵ میلیارد دلار رسیده است كه این میزان ۱۶/۸ درصد كل واردات جهانی را در سال ۲۰۰۳ تشكیل می دهد.كشور چین نیز با ۴۰ درصد افزایش واردات و ۳۵ درصد افزایش صادرات، برای نخستین بار در میان بزرگترین صادركنندگان و واردكنندگان جهان قرار گرفته است. نكته قابل توجه این است كه این كشور با ۴۳۸ میلیارد دلار صادرات كالا و ۴۴ میلیارد دلار صادرات خدمات به ترتیب ۶ درصد و ۲/۵ درصد صادرات جهانی كالا و خدمات را در سال ۲۰۰۳ به خود اختصاص داده است.
شایان ذكر است كه افزایش چشمگیر صادرات اسمی كالاها نیز در سال جاری، بیشتر به دلیل افــــزایش ارزش پول كشورهای اروپای غربی و صــادرات كالاهای نفتی (روسیه و عربستان) بوده است كه همین افزایش ارزش یورو باعث شد كه آلمان در میزان صادرات اسمی از آمریكا پیشی بگیرد. در این میان، تجارت خدمات تا حدی متمایز از تجارت كالاهاست چرا كه وابستگی كمتری به تغییرات ارز دارد. در مقایسه با سال ۲۰۰۲، تمامی مناطق باافزایش صادرات و واردات اسمی كالاها روبرو بوده اند. اما در تجارت خدمات، همان طور كه تخمین زده شده است. آسیا از رشد كمتری نسبت به سال ۲۰۰۲ برخوردار است. صادرات و واردات خدمات در اروپای غربی و كشورهای در حال گذار از ۱۶ درصد به ۲۱ درصد افزایش یافته و آسیا و كشورهای آمـــریكای لاتین نیز با گسترش بسیار كمی یعنی ۶ درصد مواجه بوده اند. واردات خدمات در آمریكا نیز با رشد ۷ درصدی از میزان صادرات آن پیشی گرفته است.
تحولات سرمایه گذاری در سال ۲۰۰۳
جریان سرمایه گذاریهای مستقیم خارجی جهانی در ۵ سال گذشته كمتر از ۶۰۰ میلیارد دلار باقی مانده است و جریانهای سرمایه ای كه باعث شكوفایی بازارها در نیمه دوم دهه ۹۰ شده بودند در سال ۲۰۰۳ كاهش پیدا كردند اما در همین سال به غیر از سرمایه گذاری مستقیم خارجی سایر جریانهای سرمایه ای در كشورهای در حال توسعه افزایش پیدا كرده است.
قیمت كالاهای كشاورزی،صنعتی و معدنی
قیمت كالاها و نرخ مبادله ارز باعث تقویت ۱۰/۵ درصدی قیمت كالاهای تجاری جهانی در سال ۲۰۰۳ شده است و برای اولین بار بعد از سال ۱۹۹۵ قیمت دلاری تولیدات صنعتی و معدنی افزایش یافته است. در این میان قیمت محصولات كشاورزی، افزایش چشمگیری به خصوص در مقایسه با سال ۲۰۰۰ داشته است. (نمودار ۲)
پیش بینی تحولات تجاری جهان در سال ۲۰۰۴
انتظار می رود، روند رشد اقتصاد جهانی كه در نیمه دوم سال ۲۰۰۳ آغاز شده است در سال بعد نیز ادامه یابد و رشد تولید ناخالص داخلی جهانی از ۲/۵ درصد در سال ۲۰۰۳ به ۳/۷ درصد در سال ۲۰۰۴ برســــد و در ضمن پیش بینی می شود كه رشد تجارت جهانی تا میزان ۷/۵ درصد بهبود پیدا كند.در مورد رشد تولید جهانی انتظار می رود كه بیشترین سهم در سال ۲۰۰۴ متعلق به آمریكا، اروپای غربی و آمریكای لاتین باشد. اما آسیا و كشورهای در حال گذار با كاهش تولید ناخالص داخلی مواجه خواهند شد ولی میزان تولید ناخالص داخلی آنها از میزان متوسط جهانی پایین تر نخواهند آمد.واضح است كه افزایش فعالیتهای اقتصادی جهانی باعث پیشرفت هرچه سریعتر تجارت جهانی خواهد شد. در میان كشورهای عضو سازمان توسعه و همكاریهای اقتصادی، رشد صادرات كالا و خدمات در نیمه دوم سال ۲۰۰۳ به ۹ درصد رسید، كه آمارها و اطلاعات اولیه سال ۲۰۰۴ نشان می دهد همین روند در سال جدید ادامه خواهد داشت.البته در این میان مخاطراتی هم برسر راه تجارت جهانی قرار دارد كه برخی از آنها به شرح زیر است:
۱ - كسری حساب جاری آمریكا در سال ۲۰۰۳ به ۵۴۲ میلیارد دلار رسیده است كه این میزان ۴/۹ درصد تولید ناخالص داخلی این كشور را تشكیل می دهد كه پیش بینی می شود این كسری در سال بعد نیز ادامه پیدا كند. در ضمن افزایش نسبی پس اندازهای خصوصی و كاهش قیمت مسكن و سهام در این كشور باعث كاهش واردات آمریكا در سال جدید خواهد شد كه این امر پیامدهای منفی برصادرات كشورهایی كه اقتصاد آنها وابسته به بازار آمریكاست، خواهد داشت.
۲ - رشد سرمایه گذاری ثابت در كشورهای اروپای غربی بستگی به ارزش بهای واقعی ارز این كشورها در سه ماه پایان سال ۲۰۰۳ و اولین ماه سال ۲۰۰۴ خواهد داشت. در ضمن هـــزینه های مصرفی به دلیل تغییر در سیستم های مالی و حقوقی و بهداشت عمومی، جامعه را به سمت پس انداز بیشتر سوق خواهد داد كه این امر احتمال دارد باعث كاهش تقاضا در اروپای غربی شود.
۳ - اگرچه كه معمولاً پیش بینی ها در مورد بازارهای نفتی با شكست روبه رو می شود، اما انتظار می رود قیمت نفت در سال ۲۰۰۴ كاهش یابد. این مقاله از گزارش سازمان تجارت جهانی كه در تاریخ پنجم آوریل ۲۰۰۴ به چاپ رسیده، ترجمه شده است.

مترجم: صدف عبدالصمدی