نیم‌قرن پرونده هسته‌ای ایران

روزگار نه‌چندان دوری بود که مرحوم مهران قاسمی در صفحه ۱۱ روزنامه اعتماد ملی ستونی را آغاز به نوشتن کرد که تا چند ماه ادامه یافت و در آن با استفاده از منابعی که در اختیار داشت، روزشمار برنامه هسته‌ای ایران را به رشته تحریر درآورد. در آن روزها که مرحوم مهران این ستون را آغاز کرده بود، هیچکس و حتی خودش هم فکر نمی‌کرد روزی این روزشمار که از ابتدای برنامه هسته‌ای ایران را در دهه ۵۰ قرن گذشته در برمی‌گرفت، جمع‌آوری و به صورت کتابی مستقل چاپ شود. در آن روزها بودند بسیاری از جماعت خبرنگار و نویسنده و خواننده روزنامه که دنبال متن کامل روزشمار بودند و روزی هم نبود که ما آنها را به خود روزنامه ارجاع ندهیم، چرا که مهران برای این نوشته‌ها برنامه داشت. روزگار گذشت و روزشمار برنامه هسته‌ای ایران از شمار ده‌ها ستون در صفحه ۱۱ آن روز روزنامه اعتماد ملی تجاوز کرد و مهران هم علا‌وه بر این کار، همزمان دو کتاب دیگر را هم شروع به ترجمه کرد.
تابستان سال ۱۳۸۶ بود که روزشمار برنامه هسته‌ای ایران، به مرز ۵۰ سالگی و دولت اصلا‌حات رسید و این بزنگاهی بود که باید دست‌نوشته‌ها رنگ و بویی به خود می‌گرفتند و به صورت مجموعه‌ای مستقل چاپ می‌شدند. درخواست‌ها از مهران شروع شد و او هم مهربان‌تر از همیشه، با وجود مشغله زیاد دست به کار شد و نواقص کار را برطرف کرد و روزشمار هسته‌ای ایران بر صدها برگ کاغذ جا خوش کرد. از آن روز بود که مهران روزشمار هسته‌ای ایران را به همراه کتاب خاطرات جیمی کارتر که ترجمه کرده بود، به دست گرفت و برای چاپ آن به این ناشر و آن ناشر سر زد اما بازار کتاب آن‌قدر آشفته بود که بسیاری از ناشران بهانه می‌آوردند. در مورد کتاب <فلسطین، صلح و نه تبعیض> مهران توانست با نشر نی به توافق برسد و این کتاب در آنجا روند چاپ خود را آغاز کرد اما در مورد <روزشمار هسته‌ای ایران>، بسیاری از ناشران حاضر نبودند که چاپ آن را قبول کنند. با آشنایی که با مرکز اسناد انقلا‌ب اسلا‌می داشتم، از مهران خواستم کتاب را برای چاپ به مرکز اسناد بیاورد و قول دادم که تمام تلا‌شم را هم در این مورد خواهم کرد تا کتاب در سریع‌ترین زمان ممکن چاپ شود. مهران روزی به همراه دو کتاب روزشمار هسته‌ای و فلسطین، صلح و نه تبعیض آمد و مرکز اسناد انقلا‌ب اسلا‌می هر دو کتاب را برای فرستادن به شورای کتاب به معاونت پژوهشی مرکز اسناد داد.
با پیگیری‌هایی که صورت گرفت، کتاب روزشمار هسته‌ای برای چاپ پذیرفته شد و آن یکی را گفتند که در راستای کار مرکز اسناد نیست. ‌ کتاب پس از آنکه توسط کارشناسان مرکز ارزیابی شد، برای بازنگری نهایی به مهران عودت داده شد و او نیز با تلا‌شی مضاعف کاستی‌های آن را برطرف و به همراه سی‌دی کتاب برای من فرستاد تا در جریان چاپ قرار گیرد. از آنجایی که انتشارات مرکز اسناد ده‌ها کتاب در دست چاپ دارد، این کتاب هم در نوبت قرار گرفت اما به دلیل حساسیت موضوع رایزنی‌ها برای خارج کردن آن از نوبت نتیجه داد و با عنایت ریاست مرکز کتاب روند ویراستاری و بازخوانی نهایی خود را در حالی شروع کرد که مهران در دی‌ماه ۱۳۸۶ از میان ما پر کشید و رفت تا نبیند کتاب‌هایی را که بعد از <کیمیا خاتون دختر رومی> ترجمه و تدوین کرده بود، به زیور طبع آراسته گشته است.
چند ماهی پس از فوت مهران اصلا‌ دل و دماغی برای هیچ کاری نبود اما مهمی که مهران به من سپرده بود باید به پایان می‌رسید و پیگیری چاپ کتاب در اولویت‌های برنامه روزنامه‌ام قرار گرفت، به‌گونه‌ای که هر وقت به مرکز اسناد می‌رفتم، ابتدا سری به معاونت انتشارات زده و جویای تکمیل کار می‌شدم. رفتنم به این معاونت تا جایی بود که بچه‌های آنجا با دیدن من به صورت خودکار گزارش کار را می‌دادند. ‌
از تیرماه امسال بود که گفتند کتاب تا پایان تابستان چاپ می‌شود و روزشماری من هم برای چاپ روزشمار هسته‌ای شروع شد. روز گذشته که رفتم مرکز اسناد، گفتند دو نسخه از کتاب آمده و من یکی از آنها را برداشتم تا مرور کنم خاطراتی را که در آن روزشمار هسته‌ای شکل گرفت و به اینجا رسید. ‌
کتاب روزشمار هسته‌ای بالا‌خره منتشر شد، مهران می‌خواست کتاب جلدهای دوم و سومی هم داشته باشد اما افسوس که عمرش کفاف نداد و کتاب تنها در یک جلد و آن هم با عنوان <نیم‌قرن پرونده هسته‌ای ایران> منتشر شده است. مهران در پیشگفتار خود نوشته است: <مجموعه نیم‌قرن پرونده هسته‌ای ایران با توجه به سیر رویدادها و حوادث در سه مجلد تدوین شده است. جلد نخست به بررسی بازه زمانی ۱۹۵۷ تا ۱۹۹۷ (چهار دهه آغازین برنامه‌های هسته‌ای ایران از دوران شاه مخلوع تا پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می و از پیروزی انقلا‌ب اسلا‌می تا پایان دوران ریاست‌جمهوری حجت‌الا‌سلا‌م هاشمی‌رفسنجانی) پرداخته و در جلد دوم فاصله زمانی ۱۹۹۷۷ تا ۲۰۰۵ یا دوران ریاست‌جمهوری حجت‌الا‌سلا‌م خاتمی) مورد بررسی قرار گرفته است. جلد سوم نیز در این میان تحولا‌ت پرونده هسته‌ای کشور را در دوران ریاست‌جمهوری دکتر محمود احمدی‌نژاد (از ۲۰۰۵ تاکنون) مورد بررسی قرار داده است. مجموعه حاضر هر چند نخستین تلا‌ش برای ثبت تاریخچه‌ای جامع از فعالیت‌های هسته‌ای کشور در گذر زمان است امید است که بتواند گوشه‌ای از تلا‌ش‌های پیگیر ملت ایران را در دستیابی به دانش هسته‌ای و احقاق حقوق خود به تصویر بکشد.
یادش گرامی و روحش قرین رحمت الهی باد.

کریم جعفری

منبع : روزنامه اعتماد ملی