پوزیتیویست‌هایی که شب‌ها به جلسه احضار ارواح می‌روند!

انسان‌ها موجوداتی مذهب‌گرا هستند. زندگی بدون توضیحات و امیدی که مذهب به آدم‌ها می‌دهد به لحاظ روانشناختی بسیار دشوار است.
شما می‌توانید این مسأله را در زندگی دانشمندان اثبات‌گرای (پوزیتیویست) قرن نوزدهم مشاهده کنید. آنها مصرانه می‌گفتند که عالم هستی را از دیدگاه صرفاً مادی توضیح می‌دهند؛ با این حال شب که می‌شد در جلسات احضار روح شرکت می‌کردند و سعی می‌کردند روح مردگان را احضار کنند. حتی در این روزگار هم من اغلب دانشمندانی را می‌بینم که بیرون از دنیای تنگ و محدود نظم و اصول خود، به خرافات اعتقاد دارند.
آنها آنقدر به خرافات اعتقاد دارند که بعضی وقت‌ها با خودم فکر می‌کنم اگر آدم بخواهد بی‌ایمان باشد باید فیلسوف باشد و یا شاید هم کشیش. ما باید چرایی زندگی را برای خودمان و برای دیگران توجیه کنیم. پول یک وسیله است ولی ارزش نیست؛ ما در زندگی علاوه بر وسیله به ارزش هم نیاز داریم، هدف علاوه بر وسیله.
بزرگ‌ترین مشکلی که انسان‌ها با آن مواجه‌اند یافتن راهی برای پذیرش این واقعیت است که هر یک از ما روزی خواهیم مرد. پول خیلی کار‌ها می‌تواند انجام بدهد ولی نمی‌تواند کاری کند که آدم با مرگ خود کنار بیاید. پول بعضی وقت‌ها می‌تواند کاری کند که مرگ به تعویق بیفتد؛ برای مثال، کسی که می‌تواند میلیون‌ها دلار خرج پزشک شخصی خود کند معمولاً در مقایسه با کسی که توانایی چنین کاری را ندارد مدت طولانی‌تری عمر می‌کند.
ولی او نمی‌تواند کاری کند که نسبت به آدم‌های پولدار کشور‌های پیشرفته مدت طولانی‌تری زندگی کند. اگر شما فقط به قدرت پول اعتقاد داشته باشید دیر یا زود به بزرگ‌ترین محدودیت پول پی خواهید برد: پول نمی‌تواند این موضوع را برایتان توضیح دهد که شما یک حیوان میرا (فانی) هستید. در واقع شما هر چقدر تلاش می‌کنید که از این واقعیت فرار کنید، هرچه بیشتر مجبور می‌شوید پی ببرید که مایملک و دارایی‌های مادی شما نمی توانند مرگ شما را توضیح بدهند.
و اینجاست که وظیفه مذهب آشکار می‌شود؛ وظیفه مذهب است که این قضیه را توضیح دهد. مذاهب نظام‌های اعتقادی هستند که انسان‌ها را قادر می‌سازند تا وجود خود در عالم هستی را توجیه کنند و با مرگ خود کنار بیایند. ما در سال‌های اخیر در اروپا با افول مذهب مکتبی (organized religion) مواجه شده‌ایم. ایمان در کلیسا‌های مسیحی رو به افول است.
ایدئولوژی‌هایی مانند کمونیسم که قول از ریشه برکندن مذهب را می‌دادند شکست فاحشی خورده‌اند. از این‌رو ما هنوز هم در جست‌وجوی چیزی هستیم که به ما این توانایی را بدهد که با مرگ ناگزیر خود کنار بیاییم. این قول از «جی‌.کی. چسترتون» اغلب نقل می‌شود که: «وقتی کسی به خدا اعتقاد ندارد، به هیچ چیز اعتقاد ندارد. چنین کسی به هر چیزی اعتقاد دارد.» ما ظاهراً در عصر خاصی زندگی می‌کنیم. در واقع ما در عصر ساده لوحی‌ها و زودباوری‌های وحشتناک زندگی می‌کنیم. «مرگ خدا» یا دست کم مرگ خدای مسیحی همزمان بوده است با تولد یک عالمه بت جدید. این بت‌ها روی نعش کلیسای مسیحی مانند باکتری تکثیر شده‌اند؛ از کیش‌های کفرآمیز گرفته تا خرافات ابلهانه‌ای نظیر کتاب «رمز داوینچی».
واقعاً جالب است اگر بدانیم که چه تعدادی از مردم با این کتاب در سطح لفظ برخورد می‌کنند و گمان می‌کنند که داستان آن حقیقت دارد. بسیاری از کسانی که امروزه به موزه لوور می‌روند فقط به این دلیل به این موزه می‌روند که تابلوی «مونا لیزا» را تماشا کنند و دلیلش هم صرفاً این است که مونا لیزا در کانون رمان دن براون قرار دارد.
یک بار از «آرتور روبینستاین» نقاش پرسیدند آیا به خدا اعتقاد دارد. او در جواب گفت: «نه. من به خدا اعتقاد ندارم. من به یک چیز بزرگ‌تر اعتقاد دارم.» فرهنگ ما دچار همین گرایش‌های توهمی است. مذاهب موجود آنقدر که باید بزرگ نیستند؛ ما به نسبت آنچه مذهب مسیحیت می‌تواند در اختیار ما بگذارد چیز‌های بیشتری از خدا می‌خواهیم.
به همین دلیل هم به چیز‌های غیبی‌و فراطبیعی پناه می‌بریم. این به اصطلاح «علوم غیبی» هرگز یک سر و راز اصیل و واقعی را آشکار نمی‌کنند؛ آنها فقط ادعا می‌کنند که یک چیز سری و مرموز وجود دارد که همه چیز را توضیح می‌دهد و توجیه می‌کند.
فایده بزرگ این دیدگاه این است که شخص می‌تواند این «ظرف» خالی مرموز را با ترس‌ها و امیدهای خود پر کند. من به عنوان فرزند عصر روشنگری و به عنوان کسی که به ارزش‌های زاییده عصر روشنگری مانند حقیقت، پرسش در فضای باز و آزادی، اعتقاد دارد از دیدن چنین گرایش‌هایی افسرده و غمگین می‌شوم. این البته به دلیل ارتباط بین علوم غیبی‌و فاشیسم و نازیسم نیست؛ هر چند گو اینکه این ارتباط به شدت وجود دارد.
هیتلر و بسیاری از پیروان هیتلر در واقع هواخواه بچگانه‌ترین خیالپردازی‌ها از نوع غیبی‌و فراطبیعی‌اش بوده‌اند. همین وضعیت در مورد بعضی از استادان فاشیسم در ایتالیا مصداق دارد «جولیوس ایوولا» یک نمونه از آنهاست که همچنان نوفاشیست‌های ایتالیا را مجذوب خود می‌کنند.

مترجم: فرشید عطایی

منبع : روزنامه تهران امروز